Ошқозон-ичак касалликлари (диарея)

Ошқозон-ичак касалликлари кенг кўламли касалликларни ўз ичига олади ва кўп сонли ва частотага эга. "Саломатлик журнали" дастурининг ушбу қисмида биз болалар, чақалоқлар ва ҳомиладор аёлларда ошқозон-ичак диареясининг сабаблари, даволаш усуллари ва олдини олиш усулларини муҳокама қиламиз.

Ошқозон-ичак касалликлари озуқа моддаларининг ҳазм бўлиши ва сўрилишига ва тананинг умумий саломатлигига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Ошқозон-ичак тракти оғиз бўшлиғидан бошланиб, анусда тугайдиган бурилишли найчадир.

"Ич кетиши" бўш, сувли ахлат ёки ичак ҳаракатининг юқори частотасини англатади. Деярли барча болалар вақти-вақти билан диарея билан оғрийдилар. Диарея ўз-ўзидан касаллик эмас, балки бошқа касалликларнинг белгисидир. Диарея кенг тарқалган муаммо бўлиб, камдан-кам ҳолларда жиддий ва хавфли бўлса-да, шифокорни қачон кўриш кераклигини билиш ҳали ҳам муҳимдир. Диарея сувсизланишга олиб келиши мумкин, сувсизланиш эса организмдаги сув ва электролитлар балансини (натрий, калий, хлорид) бузиши ва даволанмаса, жиддий муаммоларни келтириб чиқариши мумкин.

Диарея болалар орасида энг кўп учрайдиган муаммолардан биридир. Бу муаммо бир ёки икки кун давом этиши ва кейин ўз-ўзидан даволаниши мумкин. Агар диарея икки кундан ортиқ давом этса, болангизда жиддий муаммолар бўлиши мумкин. Уч ёки тўрт кун кетма-кет диарея билан оғриган ва етарли миқдорда суюқлик ичмайдиган болалар, шунингдек, баъзи огоҳлантириш белгилари бўлган болалар гастроентеролог томонидан баҳоланиши керак. Агар диарея икки ҳафтадан камроқ давом этса ва бошқа огоҳлантирувчи белгилар билан бирга бўлмаса, бу, эҳтимол, ошқозон-ичак вируси туфайли юзага келади ва қўшимча текширувлар талаб қилинмайди. Аммо гастроентеролог диарея боланинг аломатлари билан боғлиқ деб тахмин қилса, Бу бошқа нарса бўлиши мумкин, бу муаммони текшириш учун қўшимча тестларни белгилайди. Бошқа огоҳлантирувчи белгилар мавжуд бўлса, тўлиқ қон ҳужайралари сони, сийдик тести, тўлиқ нажас тести ва баҳолаш, қорин бўшлиғи радиологияси ёки бу тестларнинг комбинацияси каби тестлар ўтказилиши мумкин. Диареяни даволаш асосий сабабга боғлиқ.

Диарея ўткир ва сурункали шаклларда учрайди. Бир ёки икки кун давом этадиган ўткир ёки қисқа муддатли диарея ва бактериялар ёки вирусли касаллик билан ифлосланган озиқ-овқат ёки сув истеъмол қилиш натижасида юзага келиши мумкин. Сурункали диарея, бир ҳафтадан ортиқ давом этадиган диарея. Бунинг сабаби бошқа муаммолар ва касалликлар ёки ичак касалликлари, масалан, ротавирус каби вируслар ёки Салмонелла каби бактериялар ва камдан-кам ҳолларда Гиардиа (1) билан инфекция бўлиши мумкин. Вирусли агентлар болаларда диареянинг энг кенг тарқалган сабабидир. Лаксатифлар ва антибиотиклар каби дорилар ҳам болаларда, ҳам катталарда диареяга олиб келиши мумкин. Овқатдан заҳарланиш ҳам диареяни келтириб чиқаради. Ирритабий ичак синдроми, аллергия ва озиқ-овқат аллергиялари ва касаллик диареянинг бошқа сабаблари ҳисобланади.

Ҳар бир болада диарея белгилари бироз фарқ қилади. Ошқозон ачиши, шишиш, кўнгил айниши, ҳожатхонага боришга шошилиш ҳисси, сувсизланиш ва ахлатни ушлаб турмаслик бу аломатлардан биридир. Диарея белгилари бошқа касалликлар ва муаммоларга ўхшаш бўлиши мумкин. Оғир диарея жиддий ва хавфли касалликнинг белгиси бўлиб, тўғри ташхис қўйиш ва даволаш учун мутахассисга мурожаат қилиш керак. Диареянинг энг катта ён таъсири сувсизланишдир. Сувсизланиш кўпроқ болалар ва иммунитети заиф одамларда учрайди. Сувсизланиш енгил, ўртача ёки оғир бўлиши мумкин. Ўртача ва кучли сувсизланиш юрак ва ўпкага босим ўтказади. Оғир ҳолатларда у шокни келтириб чиқариши мумкин, бу жуда хавфли ва жиддий ҳолат.

Агар сиз чақалоқнинг ахлатида қон борлигини кўрсангиз ёки чақалоғингиз овқат ёки ичишдан бош тортса (чақалоқларда бир неча соатдан кўпроқ ва болаларда 8 соатдан кўпроқ), ўртача ёки кучли сувсизланиш, қорин оғриғи кузатилса, шифокорга мурожаат қилинг. Агар қоринда кучли оғриқлар, чақалоғингизнинг хулқ-атворидаги ўзгаришлар, масалан, летаргия (2) ва чақалоқнинг реакцияси пасайса, дарҳол шифокорга мурожаат қилинг.

Шифокор биринчи навбатда боланинг аломатлари ва касаллик тарихи ҳақида сўрайди, сўнгра болани жисмоний текширади. Болада қон, сийдик ва нажас тестларини ўтказиш керак бўлиши мумкин. Ошқозон-ичак трактидаги структуравий муаммоларни текшириш учун қорин бўшлиғининг рентгенограммаси ва аллергия ёки баъзи озиқ-овқатларга нисбатан муросасизликни текшириш учун тестлар шифокор тайинлаши мумкин бўлган бошқа тестлардир. Сигмоидоскопия ёрдамида йўғон ичакнинг ички қисми ҳам кўрилади. Болалардаги диареяни даволаш сабабларига қараб фарқланади. Бундай ҳолларда шифокор касалликнинг сабабига қараб тегишли даволаш усулларини таклиф қилади.

Мунтазам қўл ювиш бактериал инфекцияларнинг тарқалишини олдини олади. Ротавирус инфекциясини олдини олиш учун ротавирусга қарши эмлаш мумкин. Фарзандингиз учун тўғри вакциналар ҳақида докторингиздан сўранг. Саёҳат пайтида чақалоғингиз еяётган ва ичадиган ҳамма нарса соғлом эканлигига ишонч ҳосил қилинг. Саёҳат пайтида хавфсиз овқатланиш ва ичиш бўйича баъзи хавфсизлик маслаҳатлари болаларда диареянинг олдини олишда самарали. Нотўғри ичимлик сувини ичиш ёки чўткалаш учун ишлатманг, муслук сувидан тайёрланмаган муздан фойдаланманг, пастеризация қилинмаган сутдан фойдаланманг, эски мева ва сабзавотлардан фойдаланманг, пиширилмаган қизил гўшт ёки балиқни ишлатманг, кўчадаги дўконлар ва йўл четидаги кабиналардаги пиширилган овқатлардан фойдаланмаслик - бу маслаҳатлардан баъзилари.

Дастурнинг давомида ҳомиладорлик пайтида ич кетишининг сабаблари, асоратлари ва олдини олиш усуллари ҳақида гаплашамиз.

Кўпгина аёллар ҳомиладорликнинг турли босқичларида овқатдан кейин бир неча соат ичида диареяни бошдан кечирадилар. Ҳомиладорлик даврида диарея ёки ич қотиши абортга олиб келади деган нотўғри тушунча мавжуд, аммо ҳақиқат шундаки, бундай муаммо, айниқса ҳомиладорликнинг биринчи триместрида жуда нормалдир. Баъзи аёлларда туғилишдан олдин диарея ҳам бор. Ҳомиладорлик пайтида танада етарли миқдорда сув бўлиши жуда муҳим ва диарея тананинг тезда сувсизланишига ва электролитлар мувозанатига олиб келади. Тана сувсизланганда, туғруқ оғриғига ўхшаш оғриқ пайдо бўлади, шунинг учун ҳомиладорлик пайтида кўплаб касалхонага ташриф буюриш томир ичига юбориладиган суюқликлар билан даволанади. Агар диарея назорациз бўлиб қолса ва онаси заиф энергия ва қорин оғриғини ҳис қилса, у шифокорни кўриши керак.

Диарея ҳомиладорликнинг дастлабки белгиларидан бири бўлиб, у қусиш ва кўнгил айниши, кўнгил айниши ва иштиёқ билан бирга келади. Бу ҳолат гормонлар, айниқса эстроген, прогестерон ва ҲCГ даражасининг ошиши билан юзага келади. Аммо баъзида диарея жиддий ва ўлимга олиб келади. Агар кун давомида уч мартадан ортиқ диарея бўлса, сув танага етиб бориши ва сувсизланишни қоплаш керак.

Пренатал витаминлардаги темир, овқатдан заҳарланиш, ошқозон гриппи (баъзи бактериялар ёки вируслар келтириб чиқарадиган), онанинг овқат ҳазм қилиш муаммолари, масалан, яллиғланишли ичак касаллиги ва ирритабий ичак синдроми (сурункали диарея) ва бошқалар диарея сабабларидан биридир. Юқорида айтиб ўтилган кенг тарқалган ва хавфсиз ҳолатларга қўшимча равишда, вирусли ёки бактериал инфекциялар (масалан, Листериа, Б гуруҳи стрептококклар) ошқозон бузилиши ва диареяни келтириб чиқариши мумкин. Эктопик ҳомиладорлик оғриқли диареянинг яна бир мумкин бўлган сабабидир. Айниқса, ҳомиладорликнинг биринчи триместрида.

Ҳомиладорликнинг охирги триместрида аёлларда диарея ҳам бўлиши мумкин. Бу диарея туғилишнинг аломати бўлиб, туғилишдан бир неча ҳафта олдин пайдо бўлиши мумкин, аммо бу боланинг дарҳол туғилишини англатмайди, бу фақат тананинг яқин келажакда туғилишга тайёрланаётганининг белгисидир. Ҳомиладорлик даврида темирга бой витаминлар, дори-дармонлар ва қўшимчаларни истеъмол қилиш туфайли яшил моддаларни истеъмол қилиш кўпаяди ва бу ҳам нажаснинг яшил рангининг сабабларидан бири бўлиши мумкин. Бундай касалликка чалинган ҳомиладор аёллар кеча еган овқатларини эслаб қолишлари, кечаги ичак ҳаракатига олиб келадиган сабзавотларни истеъмол қилмаган бўлсалар, шифокорга мурожаат қилишлари керак.

Ҳомиладорлик пайтида диарея учун бир нечта сабаблар мавжуд. Бироқ, маълум даражада олдини олиш мумкин. Ёғли ва аччиқ овқатлардан сақланинг, чунки улар ҳазм қилиш қийин. Агар сизда лактоза интолеранси бўлса, сут миқдорини камайтиринг ва унинг ўрнига бошқа калций манбаларидан фойдаланинг. Юқори шакарли ичимликлардан сақланинг, чунки улар овқат ҳазм қилиш тизимига зарар етказиши мумкин. Кофе, чой, узум шарбати ва энергетик ичимликларни истеъмол қилманг. Саёҳат пайтида ич кетиши содир бўлади. Саёҳатчи ич кетиши нажас билан ифлосланган сув ёки озиқ-овқат истеъмол қилиш натижасида юзага келади. Умуман олганда, агар сиз ҳомиладорлик пайтида ич кетишни хоҳламасангиз, сотувчилардан озиқ-овқат сотиб олманг. Уни муслук сувидан ташқари чўткалаш учун ҳам ишлатманг. Гигиена кузатилмайдиган жойларга борманг. Тери билан эйиш керак бўлган меваларни истеъмол қилманг.

................................................

1. Ламблиоз - бу Гиардиа ламблиа деб аталадиган паразит оддий ҳайвонлар келтириб чиқарадиган диарея касаллиги.

Боладаги летаргия - чалкашлик ва уйқучанлик ҳолати.

Оғриқли ютиш касалликлари ва дисфагия (адинофазия ва дисфагия)