Ошқозон-ичак касалликлари (ич қотиши)

Ошқозон-ичак касалликлари озуқа моддаларининг ҳазм бўлиши ва сўрилишига ва тананинг умумий саломатлигига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Ошқозон-ичак тракти оғиздан бошланиб, анусда тугайдиган бурилишли найчадир.

Шу сабабли, ошқозон-ичак касалликлари кенг кўламли касалликларни ўз ичига олади ва кўп сонли ва частотага эга. "Саломатлик журнали" дастурининг ушбу қисмида биз ич қотишининг сабаблари ва даволаш усулларини кўриб чиқишга ҳаракат қиламиз.

Ич қотиши - бу ичак ҳаракати қийин ёки одатдагидан камроқ бўлган ҳолат. Деярли ҳар бир киши вақти-вақти билан ич қотиши билан оғрийди. Қабзият одатда жиддий касаллик бўлмаса-да, у йўқолганда ва танангиз нормал ҳолатга қайтса, у сизни яхши ҳис қилади. Уч кун ёки ундан кўпроқ вақт давомида ичак ҳаракатининг йўқлиги жуда кўп. Уч кундан кейин нажас қаттиқроқ ва қийинроқ бўлади. Ўткир констипацияни сурункали ич қотишидан фарқлаш жуда муҳимдир. Ўткир ич қотиши дарҳол текширув ва муолажани талаб қилади, чунки бу йўғон ичак саратони каби касалликларнинг белгиси бўлиши мумкин. Шунингдек, агар ўткир ич қотиши ректал қон кетиш, юрак уриши ва қорин оғриғи, кўнгил айниши ва қайт қилиш, исталмаган вазн йўқотиш каби белгилар билан бирга бўлса, бемор дарҳол шифокорга мурожаат қилиши керак.

Турли омиллар ич қотишига сабаб бўлади. Рациондаги ёки мунтазам фаолиятдаги ўзгаришлар, йўғон ичак саратони, сут маҳсулотларини ортиқча истеъмол қилиш, овқатланишнинг бузилиши, ирритабий ичак синдроми, Паркинсон касаллиги ёки кўп фалаж каби неврологик касалликлар, ҳаракацизлик, диетада етарли сув ва озиқ моддаларнинг етишмаслиги, лаксатифларни ҳаддан ташқари кўп ишлатиш, ҳомиладорлик, ошқозон-ичак нервлари ва мушаклари, ичакларни ҳаракатга келтириш тенденциясига қаршилик, бу баъзи ҳолларда ҳемороид билан боғлиқ. Баъзи дори-дармонларни қабул қилиш, айниқса кучли оғриқ қолдирувчи воситалар, масалан, гиёҳванд моддалар, антидепрессантлар ёки темир таблеткалари, стресс ва ҳипотироидизм, бу омиллардан баъзиларидир.

Ҳар бир инсон ёши, овқатланиш ва ичак одатларига қараб турли хил ич қотиш белгиларига эга бўлиши мумкин. Нажасни бошлаш ёки тугатишда қийинчилик, қийин ва камдан-кам ўтадиган ахлат ва қаттиқ ахлат ич қотишининг умумий белгиларидан биридир. Қорин оғриғи ва крамплар, шишиш ва ичак одатларининг ўзгариши каби белгилар ич қотиши пайтида ҳам пайдо бўлиши мумкин. Ичак тутилиши, шунингдек, кўнгил айниш ва қусиш, ичак ҳаракати ва ичак ҳаракатининг етишмаслиги, шишиш, бош оғриғи ва иштаҳани йўқотиш каби муаммоларга олиб келиши мумкин.

Қабзият ташхисини қўйиш учун шифокорлар умумий физик текширувдан ташқари сурункали констипацияни аниқлаш учун турли хил тестлар ва усуллардан фойдаланадилар. Ҳипотироидизм учун қон тестлари, сигмасимон ичак ва йўғон ичакни текшириш, ичакда озиқ-овқатнинг қандай ҳаракатланишини текшириш ва бошқалар шу усуллардан биридир.

Қабзиятни диета орқали даволаш учун сиз толани истеъмол қилишни оширишингиз мумкин. Янги мева ва сабзавотларни аста-секин ва кунлик истеъмол қилиш, тўлиқ донли нон ва донли маҳсулотларни истеъмол қилиш яна бир даволашдир. Шифокор сизга кунига қанча грамм озиқ моддасини истеъмол қилишингиз кераклигини айтади. Умуман олганда, сиз истеъмол қилган ҳар 1000 калория учун сиз 14 грамм озиқ моддасини истеъмол қилишингиз керак. Истеъмол қилинадиган толалар миқдорининг кескин ўсиши шишишга олиб келади, шунинг учун бир неча ҳафта ичида керакли миқдорга эришиш учун истеъмол қилинган тола миқдорини аста-секин оширинг.

Ўтирадиган турмуш тарзи билан шуғулланадиган одамларда фаол одамларга қараганда ич қотиш эҳтимоли кўпроқ. Бироқ, машқларнинг ичак фаолиятига таъсири бўйича тадқиқотлар шуни кўрсатдики, жисмоний машқлар туалетга боришингиз керак бўлган сонига таъсир қилмайди.

Анус ва тўғри ичакни ўраб турган тос бўшлиғи мушакларининг аксарияти бироз назорат қилинади. Шундай қилиб, биофеедбаcк тренинги тос бўшлиғи касалликлари билан оғриган беморларга мушакларини нормал фаолиятга қайтариш ва уларнинг табиий чиқариш қобилиятини яхшилашни ўргатиши мумкин.

Бундан ташқари, ич қотишини даволаш учун ишлатиладиган турли хил лаксатифлар мавжуд. Уларнинг ҳар бири ичак ҳаракатини осонлаштириш учун бошқача ишлайди. Агар бу шартлар сурункали констипацияни яхшиламаса, шифокор беморга дори-дармонларни буюради, айниқса беморда ирритабий ичак синдроми бўлса. Сурункали констипацияни даволаш учун ишлатиладиган бир нечта дорилар ҳам мавжуд. Жумладан, лубипростон (Лубипростоне-амитиза) ва линаклотид (Линаcлотиде-линзалар) ичакларга сув тортади ва ахлат ҳаракати тезлигини оширади.

Анус касаллиги ёки лаксатифларни ҳаддан ташқари истеъмол қилиш туфайли ич қотиши билан оғриган беморларда операция охирги чора ҳисобланади. Жарроҳлик пайтида йўғон ичакнинг кўп қисмлари чиқарилади. Ингичка ичакнинг кесилган учи сигмасимон ичакнинг қолган қисмига бирикади. Йўғон ичакнинг дангасалиги бўлган беморларда жарроҳлик бошқа усуллардан ҳеч бири ишламасагина амалга оширилади. Бундай беморларда, агар шифокор операция қилиш керак бўлса, ингичка ичак мушаклари мутлақо соғлом бўлиши керак.

Чақалоқлар ва болалардаги ич қотишни даволаш катталарникидан фарқ қилади, чунки ичак ҳаракати туғилишдан бошлаб бола 3 ёки 4 ёшга тўлгунга қадар ўзгаради. Қабзият бўлган болаларнинг кўпчилигида ич қотишига олиб келадиган ҳеч қандай тиббий муаммолар ёки касалликлар йўқ. Жуда камдан-кам ҳолларда тиббий бузилиш болаларда ичак ҳаракати билан боғлиқ муаммоларни келтириб чиқариши мумкин. Агар чақалоқнинг ич қотиши икки-уч ҳафтадан кейин ҳам йўқолмаса ва чақалоқда мунтазам ич қотиши бўлса,ич қотиши сабабини аниқлаш ва даволанишни тавсия этиши учун гастроентеролог билан маслаҳатлашинг. 

Агар бола ич қотишини бошдан кечирган бўлса ва қаттиқ ва оғриқли ичак ҳаракати бўлса, у кейинчалик бу қийинчилик ва оғриқни қайта бошдан кечирмаслиги учун ичак ҳаракатини назорат қилишга ҳаракат қилади. Бу ич қотишининг давом этишига ва ёмонлашишига олиб келади. Баъзи тиббий касалликлар сурункали ич қотишига олиб келади. Ҳипотироидизм ичак мушакларининг фаоллигини пасайтиради ва бошқа аломатларни келтириб чиқаради. Барча чақалоқлар янги туғилган чақалоқнинг скрининг қон тестининг бир қисми сифатида ҳипотироидизм тестини ўтказишлари керак (товондаги қон тести ёки гут тести).

Қандли диабет ҳам ич қотишига олиб келиши мумкин. Қондаги минераллар ва электролитлар даражасининг ўзгариши, айниқса калий ва калций, шунингдек, ичакни чиқариш одатларини ҳам ўзгартиради. Қўрғошин билан заҳарланишнинг бошқа белгилари жуда аниқ бўлса-да, қўрғошин билан мунтазам равишда дучор бўлган болаларда қўрғошин заҳарланишининг яширин белгиларидан бири ич қотиши ҳисобланади. Кистик фиброз ҳам кўп механизмлар билан болаларда ич қотишига сабаб бўлади.

Ҳомиладорлик даврида ич қотиши ҳомиладорликнинг дастлабки белгилари ва аломатларидан биридир, айниқса кўнгил айниш, бош айланиши, кайфият ўзгариши ва иштиёқ билан содир бўлганда. Аёллар кўпинча ҳомиладорликнинг ҳар бир босқичида мўътадил ва кучли ич қотишига дуч келишади, бу муаммо биринчи ойларда анча тез-тез учрайди.

Кўп омиллар ҳомиладорлик пайтида ич қотишига олиб келади. Бирор киши ҳомиладор бўлганида, танада баъзи гормонал ўзгаришлар юз беради. Бу вақт ичида баъзи гормонлар онанинг қорин бўшлиғидаги мушакларни бўшаштириши мумкин, бу эса ичакларнинг овқат ҳазм қилиш тизимида камроқ фаоллашишига олиб келади. Ҳомиладорлик пайтида овқатланиш ҳомиладорликдан олдин истеъмол қилинган озиқ-овқат туридан фарқ қилиши керак. Агар ҳомиладор она ҳали ҳам тозаланган ун билан тайёрланган маҳсулотлардан фойдаланса, унда ич қотиши эҳтимоли кўпроқ.Бундан ташқари, ҳомиладор аёллар камроқ, лекин тез-тез овқатланишлари керак, чунки жуда кўп овқатланиш уларнинг метаболизмини секинлаштириши мумкин, бу эса ҳомиладорлик пайтида ич қотишига олиб келади.

Темир қўшимчалари ҳам ҳомиладорликдаги ич қотишининг асосий сабабидир. Сувсизланиш ҳомиладорлик пайтида ич қотишининг яна бир кенг тарқалган сабаби бўлиб, у фақат ҳомиладорлик билан чекланмайди. Етарли миқдорда сув нажасни юмшата олади ва ичаклардан ўтишни осонлаштиради ва аксинча, организмда етарли миқдорда сув етишмаслиги ахлатни келтириб чиқаради, натижада ич қотиши мумкин. Шунинг учун кунига бир стакандан кўпроқ сув ичиш ҳомиладорлик пайтида ич қотишининг олдини олишга ёрдам беради.

кўнгил айниши ва қайт қилиш