بیانیه دفتر ریاست جمهوری اسلامی ایران درباره حقابه هیرمند

دفتر رسانه‌ای معاونت حقوقی رئیس جمهوری اسلامی ایران امروز یکشنبه در واکنش به اظهارات اخیر مقامات افغانستان در خصوص حقابه ایران از رود هیرمند، بیانیه‌ای در 9 بند منتشر کرد.

به گزارش رادیو دری، در این بیانیه آمده است: «هیرمند، رودخانه‌ای بین‌المللی است و هر دو دولت ایران و افغانستان، حق برابری در استفاده از آب این رود دارند. بنابراین، دولت افغانستان نمی‌تواند با اقدامات یکجانبه خود، مانع از بهره‌برداری ایران از آب رودخانه هیرمند شود.»

بیانیه می افزاید: «نقش قابل توجه هیرمند در تأمین آب آشامیدنی سالم مردم سیستان، توسعه اقتصادی- اجتماعی و تعدیل شرایط زیست‌ محیطی منطقه، موجب شده تا هرگونه تغییر در مناطق بالادست، از جمله انسداد یا انحراف رودخانه، بر حقوق بنیادین ساکنان این منطقه از جمله حق بر دسترسی مردم به آب آشامیدنی کافی و سالم، حق بر محیط زیست سالم، حق بر سلامت و حق بر استانداردهای مناسب زندگی آنان آثار منفی برجای گذارد.»

ایران در این بیانیه ضمن یادآوری حقابه 820 میلیون مترمکعبی سالانه ایران بر اساس معاهده هیرمند می افزاید: «بر اساس ماده ۲ این سند، افغانستان در ماده ۵ این معاهده متعهد شده مرتکب اقدامی نشود که ایران را بعضاً یا کلاً از حقابه هیرمند محروم سازد. اقدام افغانستان در احداث سد کمال خان و انسداد و انحراف جریان رودخانه هیرمند به شوره‌زار گود زره، در صورتی که مانع از دریافت حقابه مقرر شده برای ایران گردد، نقض مواد ۲ و ۵ آن معاهده است.»

در ادامه بیانیه آمده است: «عدم همکاری افغانستان در احداث ابنیه فنی لازم مشترک، مغایر با تعهدات مندرج در ماده ۷ این معاهده محسوب می‌شود. لازم به اشاره است در سال گذشته انحراف جریان آب به سمت گود زره مانع جریان طبیعی رودخانه به سمت تالاب هامون و منجر به وقوع خساراتی از جمله خسارات زیست محیطی شده است.»

معاونت حقوقی دفتر ریاست جمهوری اسلامی ایران در بیانیه خود ضمن اشاره به اینکه حاکمان افغانستان بارها مدعی وقوع خشکسالی و عدم وجود آب کافی برای تأمین حقابه ایران شده‌اند، تاکید می کند: «این ادعایی است که افغانستان به عنوان طرف مدعی باید آن را ثابت نماید و اثبات آن نیز، از طرق علمی و اعتبارسنجی وضعیت از سوی کارشناسان (کمیساران) ایرانی در چارچوب سازکارهای مقرر در عهدنامه از جمله ماده ۵ پروتکل اول آن میسر است.»

بیانیه می افزاید: «حتی بر فرض اثبات این ادعا، صرف وقوع خشکسالی دلیلی بر عدم اعطای حقابه به ایران نیست بلکه مواد ۴ و ۱۱ این معاهده، چگونگی اقدام در شرایط خشکسالی و تعدیل حقابه را مشخص کرده‌اند. به این ترتیب، محملی برای عدم امکان اجرای تعهدات معاهده از سوی افغانستان به ادعای خشکسالی، باقی نمی‌ماند.»

در ادامه بیانیه، حیات تالاب‌های هامون، هیرمند و صابری که به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره در یونسکو و ذیل کنوانسیون ۱۹۷۱ رامسر به ثبت رسیده ‌اند بسته به حقابه ایران از هیرمند ذکر شده و تاکید شده است: «دولت افغانستان در راستای اجرای تعهدات خود ذیل معاهدات زیست محیطی مرتبط، به ویژه مواد ۳، ۵ و ۸ کنوانسیون ۱۹۹۲ تنوع زیستی متعهد به اختصاص و اعطای حقابه زیست محیطی این تالاب‌ها است. در حالی که اجرای طرح‌های توسعه‌ای مانند احداث سد کمال خان و بخش آباد در مناطق بالادست این حوضه آبریز، می‌تواند آثار سوء گسترده‌ای بر پایداری این تالاب‌ها داشته باشد.»

بیانیه دفتر رییس جمهور ایران تصریح می کند افغانستان به استناد قواعد عرفی بین‌المللی مکلف است به ارزیابی آثار زیست‌محیطی فرامرزی اقدامات توسعه‌ای خود (از جمله احداث سدها) پرداخته و به گونه‌ای عمل نکند که آسیب قابل توجهی به محیط زیست دولت‌های همسایه وارد نماید.

بر این اساس، خشک شدن تالاب‌های هامون در اثر سدسازی‌های افغانستان و انحراف جریان هیرمند، مصداق بارزی از ایراد آسیب قابل توجه زیست ‌محیطی فرامرزی است.

در بخش‌های دیگری از این بیانیه ضمن تاکید بر اینکه مطالبه اصلی جمهوری اسلامی ایران از حاکمان افغانستان، پایبندی عملیِ همراه با حسن نیت، به معاهده پیرامون آب رود هیرمند است، راهکار نهایی حل پایدار اختلافات راجع به رود هیرمند، "همکاری ایران و افغانستان بر مبنای اصل حسن همجواری و پایبندی به تعهدات بین‌المللی" قلمداد شده و آمده است: «در صورت عدم اجرای تعهدات معاهده هیرمند توسط افغانستان، جمهوری اسلامی ایران ضمن محفوظ دانستن حقوق خود در استفاده از طرق مسالمت‌آمیز حل و فصل اختلافات بین‌المللی مطابق ماده ۹  معاهده هیرمند و یا درصورت لزوم، توسل به اقدام متقابل، بر مسئولیت بین‌المللی افغانستان و ضرورت فوری بازگشت به تعهدات بین‌المللی تأکید دارد.»

رئیس جمهوری اسلامی ایران به حاکمان افغانستان درباره حقابه هیرمند اخطار داد