روز عرفه؛ روز نیایش و بخشش گناهان

عرفه روز دعا و استغفار و توجه به یگانه آفریدگار جهان است. روز نیایش بنده دور افتاده از خالق ، با خداوند مهربانی که برای بازگشت مخلوق گنه کارش ، زمان ها و مکان ها را برکت بخشیده تا راه وصال برای انسان هموارتر گردد. عرفه یکی از این روزهای برکت یافته و صحرای عرفات نیز یکی از مکان های برگزیده شده از جانب خداست.

عرفه روز دعا و استغفار و توجه به یگانه آفریدگار جهان است. روز ذکر الهی و مستحکم کردن رابطه قلبی با خداست. عرفه یکی از زیباترین روزهایی است که هر مسلمانی تجربه می کند. روز نیایش بنده دور افتاده از خالق ، با خداوند مهربانی که برای بازگشت مخلوق گنهکارش ، زمان ها و مکان ها را برکت بخشیده تا راه وصال برای انسان هموارتر گردد. عرفه یکی از این روزهای برکت یافته و صحرای عرفات نیز یکی از مکان های برگزیده شده از جانب خداست.

ماه ذی الحجه از ماه های مقدس و شریف در نزد مسلمانان است. وقتی این ماه فرا می رسد مسلمانان اهتمام ویژه ای به عبادت دارند به خصوص در دهه اول ماه ذی الحجه که در احادیث پیامبر(ص) بر فضیلت آن تاکید شده است. چنان که رسول الله در حدیثی می فرمایند: «عمل خیر و عبادت در هیچ ایامی در نزد حق تعالی محبوب تر از دهه اول ذی الحجه نیست.». در بعضى از روایات آمده است، شب هاى دهگانه اى که قرآن در سوره «والفجر و لیال عشر» به آن سوگند یاد کرده است، شب هاى دهه اوّل این ماه شریف است و این سوگند به خاطر عظمت آن است. در این دهه مناسبت های مهمی چون میلاد حضرت ابراهیم (ع)، ازدواج حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه(س)، شهادت امام باقر (ع) ، شهادت حضرت مسلم (س) ، روز عرفه و عید سعید قربان قرار دارد. و مهم تر از همه اینکه مراسم و مناسک فریضۀ حج  از روز عرفه آغاز می شود .

نهم ذیحجه؛ یعنی روز عرفه، روز آغاز مناسک حج است. در این روز حجاج از شهر مکه به صحرای عرفات آمده و از اذان ظهر تا غروب آفتاب در آنجا می مانند و در این فرصت نیمروزه،  به دعا و نیایش  می پردازند . آنگاه با غروب آفتاب به‌ سمت سرزمین مشعر الحرام حرکت می‌کنند تا در روز عید قربان در سرزمین منا باشند. وقوف در عرفات یکی از ارکان حج تمتع  است و  بدون آن، حج محقق نمی‌شود.  پیامبر اعظم (ص) می فرمایند : «در میان گناهان، گناهانی است که جز در عرفات بخشیده نمی‌شود». خداوند این گونه زمان و مکان را برکت داده تا میهمانانش را برای ورود در خانه‌ای که پیامبران برای طهارت آن قیام و اقدام کرده‌اند، تطهیر و پاک کند . خداوند در خانه پاک، تنها مهمانان پاک را می‌پذیرد.

 برکات عظیمی که در روایات پیامبر (ص) و اهل بیت گرامیشان برای این روز ذکر شده  ، عرفه را به عنوان روز عید، روز برکت و روز رحمت از طرف پروردگار به ما معرفی می کند . حضرت محمد (ص) می فرمایند : «خداوند در هیچ روزی به اندازه روز عرفه، بندگان خود را از آتش جهنم آزاد نمی‌کند». همچنین نقل شده که امام سجاد(ع) در روز عرفه صدای نیازمندی را شنید که گدایی می‌کرد  به او فرمود: «وای بر تو! آیا در مثل چنین روزی از غیر خدا درخواست می‌کنى؟ درحالی‌که در این روز برای بچه‌هایی که در شکم مادران هستند، امید می رود که فضل الهی شامل حالشان شود و سعادتمند و خوشبخت شوند. » از روایات رسیده معلوم می شود برکات نیایش در روز عرفه تنها مختص حاجیان در صحرای عرفات نیست ، هر چند آنان از فیض مضاعفی برخوردارند اما هر دعا کننده ای در این روز در هر جای زمین مشمول بخشش و رحمت خاص خداوند قرار خواهد گرفت.  

عرفه را روز نیایش نامیده اند چرا بهترین عمل در این روز دعا کردن است . اهمیت دعا در این روز تا جایی است که با وجود فضیلت بسیار برای روزه این روز ، بنا به سفارش ائمه معصومین(ع) اگر روزه باعث ضعف و مانع دعا کردن می شود، بهتر است بنده این روز را روزه نگیرد تا توان بیشتری برای دعا و مناجات داشته باشد. این مطلب، اهمیت و جایگاه ویژۀ دعا و نیایش را نمایان می کند. در میان ادیان آسمانی ، اسلام بیش از همه برای دعا و نیایش اهمیت خاص و ویژه قائل شده است.  قرآن کریم در آیات متعددی بندگان را به دعا و نیایش می کند . خداوند در آیه 60سوره غافر می فرماید: " و خدای شما فرمود که مرا با خلوص بخوانید تا دعای شما را مستجاب کنم و آنانکه از دعا و عبادت من اعراض و سرکشی می کنند به زودی با ذلت و خواری در دوزخ  وارد شوند." همچنین در آیه 186 بقره می فرماید:" آنگاه که بندگان من از دوری و نزدیکی من از تو پرسند ، بدانند که من به آنها نزدیک هستم هرکسی مرا بخواند دعایش را اجابت می کنم ،پس بایست دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان آورند تا به سعادت راه یابند."

دعا؛ وسیله قرب و نزدیکی مخلوق با آفریدگار است. دعا زمینه ساز آرامش روح و روان انسان است. اینکه انسان همواره در دعا تمام نگاه خویش را فقط به معبود متوجه می سازد و از غیر او چشم می پوشد. در واقع نوعی یگانه پرستی و دوری از شرک را تمرین می کند و وحدانیت و یکتاپرستی که شرط اول مسلمانی است را به منصه ظهور می رساند. لذا مى بینیم امام صادق(ع) مى فرماید: « در نزد خداوند مقاماتى است که بدون دعا کسى به آن نمى رسد.» از پیشوایان معصوم (ع) تعبیرهای زیبایی درباره دعا به یادگار مانده است. از دیدگاه امام باقر (ع) نیایش، بالاترین جلوه پرستش است . هیچ چیز نزد خدا برتر از آن نیست که دستی به دعا و نیاز به درگاه وی دراز شود و فضل و نعمت پروردگار را درخواست کند و منفورترین شخص، کسی است که تکبّر پیشه کند و از عبادت او سر باز زند و نعمت‌هایش را درخواست نکند.

هر چند دعا کردن و نیایش با پروردگار محدودیت زمانی و مکانی ندارد اما  تأکید بر برخی از ایام و مکان ها مانند روز عرفه ، شب های قدر، شب جمعه ، مسجد، حرم های مطهر معصومین (ع) و ... برای دعا کردن، به این معناست که در این زمان ها و مکان ها به اراده خداوند ، بندگان بهره بیشتری از اعمال خود خواهند برد . در واقع خداوند با برکت دادن به این ایام و اماکن بندگان ضعیف خود را در پیمودن راه سعادت یاری کرده است. انسان می‌تواند در عرفه هرگونه حاجت دنیوی و اخروی را از خدا بخواهد، ولی پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) دعاهای خاصی به ما آموزش داده‌اند، تا از این فرصت بیشتر استفاده کنیم و درخواست های  عالی‌تری از خدا  داشته باشیم . بهترین و عمیق ترین دعایی که برای این روز از امامان (ع) به ما رسیده است دعای عرفه امام حسین (ع) است که سرشار از معرفت  و عشق  به درگاه باریتعالی است.

حضرت سیدالشهدا، امام حسین (ع) بعد از ظهر روز عرفه در صحرای عرفات  به همراه فرزندان و خاندان و جمعی از اصحاب از خیمه ها بیرون آمدند . در کنار جبل الرحمه ( کوه رحمت)  رو به کعبه دست ها را بلند کردند و در حالی که سیل اشک بر صورت مبارکشان جاری بود با خضوع و خشوع کامل شروع به خواندن دعایی کردند که به دعای عرفه مشهور شد . دعایی که یکی از شورآفرین ترین و غنی ترین دعاهایی است که برای بشریت به یادگار مانده است. دعای عرفه، مکتب تربیتی امام حسین علیه السلام است. از این دعا می توان به جهان بینی و هستی شناسی ژرف امام حسین علیه السلام که به حماسه جاودانه عاشورا انجامید، پی برد و بخشِ والایی از شخصیت سیدالشهداء (ع) به ویژه شخصیت اخلاقی و عرفانی ایشان را شناخت.

امام حسین (ع) در بخش هایی از دعای عرفه به درگاه خداوند چنین دعا می کند:

"حمد و سپاس خدایی را سزاست که تیر حتمی قضایش را هیچ سپری نمی شکند و لطف و محبت و هدایتش را هیچ مانعی باز نمی دارد....جهل و نادانی من و عصیان وگستاخی من تو را بازنداشت ازاینکه راهنمایی ام کنی به سوی مسیر قربتت وموفقم گردانی به آنچه رضاوخوشنودی توست.

پس هرگاه تو را خواندم پاسخم گفتی.هرچه از تو خواستم عنایتم فرمودی هر گاه اطاعت کردم قدردانی و تشکر کردی و هر زمان که شکرت را بجا آوردم بر نعمتهایم افزودی و اینها همه چیست؟جز نعمت تمام و کمال و احسان بی پایان تو؟! ... من کدام یک از نعمتهای تو را می توانم بشمارم یا حتی به یاد آورم و به خاطر سپارم؟...ای همدم تنهایی هایم!ای فریاد رس غم و غصه هایم!ای ولیِّ نعمت هایم! ...ای پشت و پناهم در هجوم بی رحم مشکلات! ای مونس مامن و یاورم در کنج عزلت و تنهایی و بی کسی! ای کسی که هرچه دارم از توست و از کرامت بی انتهای تو!...تو پناهگاه منی.....

چگونه ممکن است به ورطه نومیدی بیافتم در حالی که تو مهربان و صمیمی جویای حال منی! خدای من تو چقدر به من نزدیکی با این همه فاصله ای که من از تو گرفته ام تو که اینقدر دلسوز منی!...خدایا تو کی نبودی که بودنت دلیل بخواهد؟تو کی غایب بوده ای که حضورت نشانه بخواهد؟ تو کی پنهان بوده ای که ظهورت محتاج آیه باشد. خدای من! مرا از سیطره ی ذلت بار نفس نجات ده و پیش از آنکه خاک گور بر اندامم بنشیند از شک و شرک رهایی ام بخش! خدای من!چگونه نا امید باشم در حالی که تو امید منی! چگونه سستی بگیرم چگونه خواری پذیرم که تو تکیه گاه منی! ای آنکه کمال زیبایی و نورانیت خویش چنان تجلی کرده ای که عظمتت بر تمامی  ما سایه افکنده !"

امام حسین(ع) با این دعا ،روحى تازه به کالبد عرفات دمید و این نغمه خوش آسمانى و آواى دل‏انگیز ملکوتى را تا ابد در سینه سیناى عرفات به یادگار گذاشت. این چنین است که صحراى عرفات کالبد و امام حسین(ع) روحِ آن است و به همین دلیل حق تعالى، در روز عرفه پیش از آن که به حاجیان در صحرای عرفات نظر لطف کند، به زائران قبر پاک حسین(ع) نظر رحمت مى ‏افکند.