طالبان افغانستان از نگاه هند و پاکستان

ظهور دوباره حکومت طالبان در افغانستان رویکرد جدیدی در تعاملات این کشور با دو همسایه خود یعنی هند و پاکستان ایجاد کرده است. اسلام‌آباد علاوه بر عدم مخالفت با نزدیک شدن دهلی‌نو به طالبان و بازگشایی سفارت این کشور در کابل، به کمک‌های بشردوستانه هند نیز اجازه داد تا از خاک این کشور برای رسیدن به افغانستان استفاده کند.

تسلط دوباره طالبان بر افغانستان پس از دودهه در اوت ۲۰۲۱ برای بسیاری غافلگیرکننده بود. در سطح منطقه‌ای، نگرانی‌هایی را در مورد نقش پاکستان در افغانستان و ادامه روابطش با طالبان مطرح کرد.

استفاده پاکستان از افغانستان به‌ عنوان مرکزی برای حفظ نفوذ خود مورد توجه هند قرار گرفته است؛ هندی که از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۱ با دولت‌های قبلی افغانستان همکاری نزدیک داشت و پس از تسلط طالبان، نمایندگی‌های دیپلماتیک خود را تعطیل کرد. اکنون که طالبان سال اول حکومت خود را به پایان رسانده‌ است، بررسی چگونگی تعامل هند و پاکستان با طالبان افغانستان حایز اهمیت است. زمانی که طالبان برای اولین بار در سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ بر افغانستان حکومت کردند، پاکستان از جمله سه کشوری بود که به طور رسمی آنان را به رسمیت شناخت. پس جای تعجب نیست که نفوذش بر طالبان همچنان مهم است.

پس از حملات ۱۱ سپتامبر و سقوط حکومت نخست طالبان در سال ۲۰۰۱، پاکستان از طریق عملیات نظامی علیه رهبران طالبان در پاکستان، در «جنگ علیه تروریسم» در کنار ایالات متحده قرار گرفت. با این حال، روابط با طالبان با همکاری فعال اسلام‌آباد به سرعت احیا شد. پاکستان با حمایت از فرآیندهای صلح به رهبری ایالات متحده، چین و روسیه و میزبانی از رهبران طالبان و تسهیل چندین گفت‌وگوی صلح با مشارکت ذی‌نفعان افغانستان و سایر بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی به متحد کلیدی در احیای طالبان تبدیل شد.با وجود نزدیکی و سابقه همکاری با طالبان، دوره پسا تسلط طالبان در اوت ۲۰۲۱ برای پاکستان مشکل‌ساز بود. با وجود اینکه اسلام‌آباد به طالبان به عنوان یک رژیم دوست نگاه می‌کند، این رابطه به دلیل عوامل مختلف از جمله تروریسم چندان بدون مشکل هم نبوده است.

قبل از صحبت در مورد معضل تروریسم در پاکستان، ذکر این نکته ضروری است که طالبان نیز در خدمت منافع ملی افغانستان هستند و عناصر ضدپاکستانی در درون طالبان وجود دارد. طالبان همچنان به مخالفت خود با عدم به رسمیت شناختن خط دیورند به عنوان مرز دائمی بین افغانستان و پاکستان ادامه می‌دهد و در برابر تلاش‌های ارتش پاکستان برای حصارکشی در امتداد مرزها مقاومت کرده است. این موضوع در چندین مرحله منعکس شده است. برای مثال یکی از مقامات طالبان در پایین کشیدن پرچم پاکستان از کامیون حامل کمک‌های بشردوستانه از پاکستان در سال ۲۰۲۱ نقش داشت. او پس از پایین آوردن پرچم، آشکارا گفت که قصد دارد آن را بسوزاند.

پاکستان به‌رغم دستاوردهای قابل توجهی که در دهه گذشته علیه تروریسم داشته، از زمان تسلط طالبان بر افغانستان با مشکل تروریسم مواجه است. این امر با افزایش تعداد حملات تروریستی در داخل پاکستان نه تنها توسط داعش ، بلکه همچنین از سوی گروه ضد پاکستان یعنی تحریک طالبان پاکستان (TTP) نشان داده شده است. چنانچه گزارش‌ها حاکی از آن است که بیش از ۶ هزار تروریست ضد پاکستانی در افغانستان، وجود دارد.

جای تعجب نیست که پاکستان برای رسیدگی به مشکل تحریک طالبان پاکستان با طالبان افغان همکاری نزدیک داشته است. در همین راستا، شبکه حقانی طالبان گفت‌وگو میان اسلام‌آباد و تحریک طالبان پاکستان را میانجی‌گری کرده است. این مذاکرات منجر به توافق آتش‌بس شد که ممکن پس از کشته شدن عمر خالد خراسانی رهبر برجسته تحریک طالبان پاکستان در افغانستان ادامه پیدا نکند.

از سال ۲۰۰۱ به این سو، هند نزدیک به ۳ میلیارد دلار در کمک‌های زیرساختی در افغانستان سرمایه‌گذاری کرده و در چندین پروژه زیربنایی مشارکت داشته است. با این حال، حضور دیپلماتیک هند که فراتر از کابل گسترش یافت و حمایتش از ائتلاف شمالی ضد طالبان با ورود طالبان دوم در سال گذشته پایان یافت.

هند به‌رغم افزایش حسن نیتش، آشکارا از مذاکرات سیاسی در افغانستان و توافق‌نامه ۲۰۲۰ دوحه که عملاً طالبان را در افغانستان به قدرت بازگرداند، غایب بود. هند به ویژه در مورد حمله به دارایی‌های هند در افغانستان توسط گروه حقانی، جناح اصلی طالبان و تروریسم در خاک هند از طریق پناه‌گاه‌های امن در افغانستان نگران بود.

ژنرال «منوج موکند ناراوان» رییس ستاد ارتش هند در اکتبر ۲۰۲۱ با تشریح نگرانی‌های کشورش، گفت: آنچه می‌توانیم بگوییم و از گذشته بیاموزیم این است که زمانی که رژیم قبلی طالبان در قدرت بود، ما قطعاً تروریست‌های خارجی با منشا افغان، در جامو و کشمیر داشتیم.

اگرچه هند به ‌طور رسمی حکومت طالبان را به رسمیت نشناخته، اما درست قبل از تسلط این گروه در سال ۲۰۲۱، تلاش کرد ارتباط پنهانی با طالبان برقرار کند. در ماه می سال ۲۰۲۲، «اجیت دووال» مشاور امنیت ملی هند، تغییری را در برداشت هند نسبت به طالبان به عنوان یک گروه تروریستی نشان داد.

وی گفت: کشورهای منطقه باید توانایی افغانستان را برای مقابله با تروریسم و گروه‌های تروریستی که تهدیدی برای صلح و امنیت منطقه هستند، افزایش دهند.

واکنش هند را می‌توان در زمینه ناامیدی طالبان نسبت به کمک‌های توسعه‌ای و بشردوستانه نیز مشاهده کرد. اقتصاد افغانستان به دلیل تحریم‌های امریکا فروپاشیده و این وضعیت با خشکسالی‌ها و زلزله ویرانگر جون ۲۰۲۲ که منجر به کشته شدن ۱ هزار نفر شد، بدتر شده است. هند برای کمک به بحران‌های بشردوستانه بیش از ۳۳ هزار تن گندم و ۵۰۰ هزار دوز واکسن کووید-۱۹ در فوریه ۲۰۲۲ به افغانستان ارسال کرد.

هند پس از برقراری مجدد حضورش در افغانستان، یک تیم فنی از مقامات را به کابل فرستاد و سفارت خود را همراه با اولین محموله کمک‌های امدادی زلزله به افغانستان در جون ۲۰۲۲ بازگشایی کرد. تمرکز این تیم فنی در مورد فرصت‌های تجاری و توزیع مواد غذایی و کمک‌های پزشکی خواهد بود.

با این حال، نشانه‌های فزاینده‌ای از همکاری گسترده‌تر وجود دارد. «ملا یعقوب» وزیر دفاع طالبان علاقه‌مندی خود را برای آموزش اعضای ارتش این گروه در هند ابراز کرد. طالبان همچنین از بازگشت بیست و پنج سرباز افغان آموزش‌دیده در هند و وابسته به دولت قبلی در اوت ۲۰۲۲ استقبال کردند.

از نظر رویکرد گذشته پاکستان نسبت به افغانستان، تغییرات قابل توجهی وجود دارد. اسلام‌آباد دیگر مخالف تعامل هند در افغانستان نیست و این امر می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. با توجه به درک این موضوع که رژیم طالبان به منافع ملی افغانستان نیز خدمت می‌کنند و پاکستان در موقعیتی نیست که بتواند آن‌ها را مجبور به کاری کند، ترجیحات زیادی در زمینه اقتصاد جغرافیایی در اسلام‌آباد وجود دارد و افغانستان باثبات بسیاری این موارد را برآورده می‌کند.

این رویکرد جدید در نحوه واکنش پاکستان به روابط هند با حکومت طالبان افغانستان نیز منعکس شده است. اسلام‌آباد علاوه بر عدم مخالفت با نزدیک شدن دهلی نو با طالبان و بازگشایی سفارت این کشور در کابل، به کمک‌های بشردوستانه هند نیز اجازه داد تا از خاک این کشور برای رسیدن به افغانستان استفاده کند.

هند همچنان بر نقش پاکستان در تروریسم منطقه تاکید می‌کند و نسبت به همکاری طالبان و پاکستان محتاط است. علاوه بر این، افزایش حضور چین در افغانستان برای هند نگران‌کننده است. از سال ۲۰۱۴ به این طرف، پکن به کمک اقتصادی به افغانستان متعهد شده و در نشست‌های سه‌جانبه (ایالات متحده، چین و افغانستان) و چهارجانبه (ایالات متحده، چین، پاکستان و افغانستان) در مورد افغانستان شرکت کرده است. هند همچنین نگران «خلاء امنیتی» ایجاد شده با خروج امریکاست که منجر به ظهور داعش در جنوب آسیا و آسیای مرکزی است.با این وجود، منافع مشترک ژئوپلیتیکی و نیاز افغانستان به حمایت اقتصادی و بشردوستانه منطقه، فرصتی برای همکاری بین هند و پاکستان است.

در حال حاضر، هم هند و هم پاکستان گام‌های کوچکی برای تعامل با طالبان دوم بر می‌دارند. طالبان نیز جدا از نگرانی‌های آشکار در مورد حقوق بشر در افغانستان امروز با احتیاط حرکت می‌کنند. با این حال، همان‌طور که قبلاً در مورد پویایی‌های سیاسی در منطقه اتفاق افتاده است، همه چیز می‌تواند به روش‌ شگفت‌انگیز پیشرفت کند یا تقلیل یابد که نیازمند توجه بیشتر به تحولات در افغانستان دارد.