مشهد، پایتخت فرهنگی جهان اسلام
انتخاب مشهد به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام فرصتی منحصر به فرد را در اختیار جمهوری اسلامی ایران قرار می دهد. مشهد مقدس با تأسی بر شخصیت امام رضا(ع) می تواند پایگاه مبتنی بر مکتب اهل بیت علیهم السلام، ارزش های دینی متکی بر عقلانیت، مدارا و تعامل در دنیای اسلام باشد.
این روزها شاهد رخداد فرهنگی بزرگ جهان اسلام در یکی از شهرهای ایران هستیم. شهر مشهد درشمال شرقی ایران که به واسطۀ مرقد نورانی حضرت علی بن موسی الرضا (ع) کانون توجه میلیونها انسان عاشق پیامبر و اهل بیت ایشان از سرتاسر جهان است؛ از سوی "آیسسسکو" به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال 2017 شناخته شد و این افتخاربزرگ نصیب جهان اسلام گردید.
آیسسکو (ISESCO) یا همان "سازمان علمی، فرهنگی وآموزشی کشورهای اسلامی"، نهادی وابسته به سازمان کنفرانس اسلامی است و مسئولیت انتخاب پایتخت‌های فرهنگی جهان اسلام را بر عهده دارد.این سازمان در سال 1979 تأسیس شد و مقر آن شهر رباط در کشور مغرب است. هدف از تشکیل این سازمان، ایجاد همبستگی بین امت اسلامی از راه آموزش، گسترش علم و فناوری در کشورهای اسلامی، برقراری همکاری بین نخبگان مسلمان، حمایت از اقلیتهای مسلمان در کشورهای غربی و غیر مسلمان و بهطور کلی برقراری همکاری و داد و ستد علمی، آموزشی و فرهنگی بین مسلمانان در سراسر جهان است.
یکی از عرصه‌هایی که آیسسکو در راستای افزایش نقش آفرینی کشورهای اسلامی با بیش از یک ونیم میلیارد نفر جمعیت مورد توجه قرارداده، تدوین و اجرای "استراتژی فرهنگی جهان اسلام برای رویارویی با استانداردهای فرهنگی تحمیل‌شده توسط فرآیند جهانی‌سازی لجام‌گسیخته" است. در همین زمینه طرح پایتخت‌های فرهنگی اسلامی که بر میراث امت اسلامی از ابعاد گوناگون تأکید می‌کند، مطرح و براین اساس مقرر شد تا هماهنگ با اجرای قطعنامه سومین کنفرانس اسلامی وزیران فرهنگ کشورهای اسلامی که در سال ۲۰۰۱ در "دوحه" برگزار شد؛ مکه مکرمه به عنوان نخستین پایتخت فرهنگی اسلامی برای سال 2005 انتخاب و وظیفه انتخاب پایتخت‌های فرهنگی اسلامی در سال‌های بعد نیز به سازمان آیسسکو واگذار شد.
انتخاب مشهد به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در میان کشورهای آسیایی از ویژگیهایی برخوردار است که فرصتی منحصر به فرد را در اختیار جهان اسلام قرار می دهد. مشهد مقدس با تأسی بر شخصیت امام رضا(ع) می تواند پایگاه مبتنی بر مکتب اهل بیت علیهم السلام، ارزشهای دینی متکی بر عقلانیت، مدارا و تعامل در دنیای اسلام باشد. از طرف دیگر این شهر از دیر باز، سرزمین بزرگان و نامدارانی چون حکیم فردوسی، شیخ بهایی، شیخ طوسی، نظام الملک و غزالی بوده و در طول تاریخ ، جایگاه برخورد افکار و اندیشه های گوناگون و محل پیوند نحله ها و گروههای فرهنگی به شمار می رفته است.
مراسم افتتاحیۀ این رویداد فرهنگی در روز پنجم بهمن 1395هجری شمسی برابر با ( 24 ژانویه 2017 میلادی ) با تلاوت قران کریم و صلوات خاصه حضرت رضا (ع) در تالار قدس حرم مطهر امام رضا (ع) در شهر مقدس مشهد برگزار شد.
در این مراسم ، علاوه بر مقاماتی از جمهوری اسلامی ایران ، از جمله وزیر ارشاد ،بیش از 250 شخصیت فرهنگی و سیاسی از 51 کشور جهان، از جمله خانم "دکتر امینه الحجری" معاون آیسسکو نیز حضور داشتند. در مراسم آغاز رسمی این رویداد، استان دار خراسان رضوی با خوش آمد گویی به همه سفیران، کارداران و نمایندگان کشورهای خارجی، فرهیختگان و دانشمندان کشورهای اسلامی و مهمانان حاضر در مراسم گفت: "مشهد با دارا بودن امکانات و ظرفیتهایی چون حوزه های علمیه بزرگ و دانشگاهها و پژوهشگاههای مجهز می تواند آماده پذیرش نقش اساسی در آینده جهان اسلام باشد. مشهد امروز می تواند نوای وحدت و همدلی، صلح و صفا و برادری را از گلدسته های بلندش به گوش جهان برساند و به عنوان بزرگترین کلان شهر مذهبی جهان اسلام به شایستگی در طرح تمدن نوین اسلامی نقشی اساسی ایفا کند و کانون ارتباطات فرهنگی و فکری در منطقه به حساب بیاید."
خانم "دکتر امینه الحجری" معاون دبیر کل آیسسکو نیز از نگاه تحسین برانگیز جهان اسلام به مشهد رضوی چنین گفت: "مشهد همواره نفوذ و نقش بی بدیلی در پیشرفت فرهنگ بشری داشته است و این نقش ،مشهد را دارای جایگاهی رفیع کرده است."ایشان با اشاره به بیش از20 میلیون زائر و گردشگری که در سال به این شهر سفر می کنند؛ افزود: "جذابیت مشهد در بین مسلمانان به واسطه جو معنوی آرامگاه امام رضا(ع) است.تنوع فرهنگی و قدرتمندی این شهر در دوران حکومتهای اسلامی و زندگی اقلیتهای مذهبی و قومی در کنار یکدیگر قدرت این شهر را حفظ کرده است و منجر به پیشرفتهای قابل ملاحظه در فرهنگ شده است. مشهد با توجه به عقبه فرهنگی می تواند قله های نوآوری فرهنگی را فتح کند."
معاون دبیر کل آیسسکو در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به ملاکهای تعیین پایتخت فرهنگی جهان اسلام گفت: "این سازمان در این زمینه معیارهای سختگیرانه ای دارد که مشهد حائز شرایط انتخاب شناخته شد.اصالت تاریخی فرهنگی مستند، کمک به ارتقای دانش و فرهنگ بشری، وجود بناهای یادبود تاریخی و تمدنی و نهادهای فرهنگی هنری فعال از ملاکهای انتخاب پایتخت فرهنگی جهان اسلام است.
آقای صالحی امیری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران نیز در سخنانی با بیان اینکه در شرایط فعلی باید ندای وحدت و اخلاق در بین جوامع اسلامی سر داده شود، گفت: "پیامبر اکرم (ص) هدف اصلی خود را مکارم اخلاق می داند و معیارهای آیسسکو نیز برای انتخاب پایتخت فرهنگی جهان اسلام بر همین اساس استوار است."وی با تاکید بر اینکه همه مسلمانان دارای مبانی مشترک هستند، تصریح کرد: "در شرایط فعلی مسلمانان با یک دشمن واحد روبه رو هستند و آن دشمن کسی است که چهره ای خشن از دین رحمانی اسلام را جلوه می دهد. در شرایط فعلی دشمنان مسلمانان به افراط گری روی آورده اند و در این میان صهیونیست ها نقش موثری را در خصوص اختلاف افکنی و نفاق جهان اسلام ایفا می کنند."
وی با بیان این که امام خمینی(ره) با طرح ایده هفته وحدت پرچمدار وحدت و همدلی مسلمانان شد، یادآوری کرد: "امروز جهان اسلام از سوی دو جبهه در تنگا قرار گرفته است و برای برون رفت از این وضعیت نیازمند وحدت و همگرایی است. حضرت آیت الله خامنه ای نیز همواره بر ضرورت وحدت تاکید داشته اند و تنها راه حل از بین رفتن مشکلات جهان اسلام را وحدت عنوان کرده اند. اینک که جهان اسلام بیش از هر زمان دیگر از تفرقه و خشونت رنج می برد سیره رضوی به ما می آموزد که در سایه فرهنگ رضوی می توانیم زندگی کنیم و به وحدت دست یابیم. فرهنگ رضوی فرهنگ گفت وگو و همدلی است و در این میان خراسان و مشهد محل تلاقی ارتباطات تمدنی و کانون پیداش گفتمان های نو و محل تعامل میان افراد از گذشته تا کنون بوده است."
حجت الاسلام والمسلمین سید ابراهیم رئیسی تولیت آستان قدس نیز در سخنانی با اشاره به این که رمز وحدت و انسجام و هویت یافتن بیش از پیش جهان اسلام ریشه در معارف رضوی دارد؛ بیان کرد:"مشهد پایتخت جهان اسلام معنا و مفهومش آن است که امروز به برکت سلوک حضرت رضا (ع )می توانیم مدنیتی را برای مسلمانان در عالم معرفی کنیم."
در ادامه مراسم نشان "آیسسکو" توسط خانم "امینه الحجری" معاون دبیرکل آیسسکو به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران اهدا شد. در این مراسم، از آثار نفیسی همچون قرآن به خط مرحوم نیریزی، تابلوی معرق ضامن آهوی استاد فرشچیان که سعید ارزکان آن را طراحی کرده، تابلوی خوشنویسی شمس الشموس، هفته نگار مشهد 2017، نماهنگ و سرود ویژه پایتخت فرهنگی جهان اسلام، کتاب کشورهای جهان اسلام و خوشنویسی کتیبه رونمایی شد . همچنین یک فیلم مستند 15 دقیقه ای از تصاویر مشهد در یک قرن گذشته که تاکنون دیده نشده نیز به نمایش در آمد.
در ادامه نیز، از تمبر یادبود رویداد "مشهد پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال 2017" و همچنین برنامه های مختلفی(بالغ بر 238 برنامه) که قرار است در طول سال 2017 در مشهد اجرا شود، رونمایی شد و میهمانان ویژه مراسم از اماکن متبرکه، موزه، کارگاه کتابت قرآن کریم و کتابخانه آستان قدس رضوی بازدید کردند.
نکته پایانی این که فصل مشترک نام گذاری شهرهای اسلامی به‌عنوان پایتخت فرهنگ اسلامی معرفی اسلام از منظر فرهنگ با کمک صنعت گردشگری است. این مسئله علاوه بر ماهیت معرفی و تبلیغ می‌تواند راهکاری برای توسعه و جذب گردشگران خارجی و کمک به اقتصاد محلی نیز باشد. بر این اساس بهترین و شایسته‌ترین اقدام، توجه به ویژگی‌های گردشگری در شهر مشهد با تأکید بر گردشگری مذهبی در این حوزه است. مشهد به واسطه حرم مطهر امام رضا (ع) ، ویژگی منحصر به فردی دارد و آن ویژگی علاوه برایجاد فرصت‌های مناسب در جهت توسعه گردشگری نیازمند ایجاد بسترهایی برای رویدادها و برنامه‌های مختلف و متنوعی است که جهان اسلام متأثر از آن خواهد بود. لذا تحقق برنامه‌هایی برای معرفی و بازشناسی حرم رضوی به‌عنوان مقصد اصلی گردشگری مشهد در اولویت نخست برنامه های پایتخت فرهنگی جهان اسلام قرار دارد. معرفی حرم از ابعاد تاریخی و میراثی که حتی می‌تواند نوید دهنده آغاز پروسه ثبت جهانی این مکان در فهرست جهانی میراث بشری باشد از یک سو و پرداختن به سیره حضرت رضا(ع) به‌عنوان عالم آل محمد(ص) از دیگر برنامه های مورد نظر در سال 2017 است.
در تاریخ زندگی امام رضا (ع) آمده است که ایشان مناظرات و گفتگو های بسیاری با عالمان مذاهب اسلامی و ادیان الهی داشته و جلسات مفصل بحث و تبادل نظر در محضر آن بزرگواربرگزار می شده است. این فراز از سیرۀ امام رضا (ع) می تواند به عنوان محوری برای برپایی فضاهای گفتگو و جلساتی با حضور علما و اندیشمندان اسلامی از سراسر جهان با هدف تضارب آرا و اندیشه‌های ادیان الهی و مذاهب دینی به کار گرفته شود. از سویی دیگر برگزاری نمایشگاه کشور‌ها و شهرهای اسلامی با موضوعات مختلف و متنوع، وجود جشنواره‌های متعدد با موضوعات جذاب در حوزه گردشگری نظیر معرفی آداب و رسوم، فرهنگ عامه و همچنین صنایع دستی و هنرهای آیینی می تواند مشهد را به کانون رویدادهای فرهنگی بدل نماید.
لازم به ذکر است که همزمان با مشهد که عنوان دار پایتخت فرهنگی جهان اسلام در میان کشورهای آسیایی غیر عرب زبان است؛ "سِنار"Sennar) )در سودان و "اَمان" (Amman)در اردن به طور مشترک پایتخت فرهنگی کشورهای عرب شناخته شدند و عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در میان کشورهای آفریقایی نیز به "کامپالا" (Kampala) در اوگاندا رسید.
