مساجد تاریخی شیراز؛ جلوه‌گاه نور، رنگ و معنویت
-
مساجد تاریخی شیراز؛ جلوه‌گاه نور، رنگ و معنویت
در دل تاریخ ایران، شهر شیراز همچون گنجینه‌ای زنده از فرهنگ ایرانی می‌درخشد؛ روح معنوی آن در مجموعه‌ای از مساجد جاری‌ست که نه‌تنها مکان‌هایی برای عبادت، بلکه شاهکارهایی معماری به‌شمار می‌آیند.
به گزارش رادیو دری، بناهای شهر شیراز که در طول قرون مختلف ساخته شده‌اند، روایت‌گر داستانی جذاب از تحول هنری، شور و شوق مذهبی، و گفت‌وگویی ماندگار با گذر زمان هستند. به گزارش پارس‌تودی به نقل از پرس‌تی‌وی، از مسجد جامع قدیم که ریشه‌های اسلامی کهن شهر را به نمایش می‌گذارد، تا شکوه رنگارنگ مسجد نصیرالملک، نگینی از دوران قاجار که با بازی شاعرانه نور و رنگ شناخته می‌شود، معماری مذهبی شیراز سفری بی‌نظیر را پیش روی مخاطب می‌گذارد.
هر مسجد با ویژگی‌های زیبایی‌شناختی و روایت تاریخی خاص خود، بخشی از تار و پود غنی شیراز را شکل می‌دهد؛ شهری که نه‌تنها به باغ‌ها و شعر شهرت دارد، بلکه به‌عنوان یکی از مراکز برجسته هنر اسلامی و معنویت شناخته می‌شود؛ جایی که هر کاشی، طاق و ستون، نجواگر داستان‌هایی از ایمان و نبوغ هنری است.
مسجد جامع قدیم شیراز
مسجد جامع قدیم شیراز، که با احترام به نام مسجد عتیق نیز شناخته می‌شود، یکی از پایه‌های اصلی در تاریخ معنوی و معماری این شهر به‌شمار می‌آید. بنای آن در سال ۸۹۴ میلادی (۲۸۱ هجری قمری) در دوران سلسله صفاریان، این مسجد را به یکی از کهن‌ترین آثار اسلامی در سراسر ایران تبدیل کرده است. این مکان مقدس با ترکیب معماری منحصربه‌فرد خود، جایگاه ویژه‌ای دارد.
شگفت‌انگیزترین بخش این مسجد، «خدای‌خانه» یا «دارالمصحف» است؛ سازه‌ای مکعب‌شکل و رازآلود که در قرن هشتم هجری به دستور شاه شیخ ابواسحاق اینجو، هم‌عصر شاعر بزرگ حافظ، در مرکز صحن اصلی بنا شد.
این ساختمان خاص که گاه با تعبیر شاعرانه «کعبه دوم» شناخته می‌شود، مکانی مقدس برای قرائت، کتابت و نگهداری قرآن کریم بوده است. چهار مناره در گوشه‌های آن و ساختار سنگ و گچ آن، نقطه‌ای پرشکوه از عبادت و دانش را در دل صحن وسیع مسجد پدید آورده‌اند.
ورودی شمالی مسجد، با شکوهی خیره‌کننده و با عنوان «در دوازده امام» شناخته می‌شود؛ کاشی‌هایی با نام‌های امامان شیعه بر آن نقش بسته‌اند. این بخش، حاصل مرمت‌های باشکوه دوران صفوی است و طاق مقرنس و کتیبه‌های موزاییکی آن، گواهی بر حمایت مداوم از هنر مقدس در طول سلسله‌های مختلف است.
مسجد نصیرالملک
مسجد نصیرالملک، شاهکاری بی‌نظیر از دوران قاجار، فراتر از نقش اصلی خود به‌عنوان عبادتگاه، به سمفونی‌ای از رنگ، نور و فرم تبدیل شده است؛ و به‌سبب غلبه رنگ صورتی در کاشی‌کاری‌های باشکوهش، با نام «مسجد صورتی» شهرت یافته است.
این مسجد به دستور میرزا حسن‌علی‌خان نصیرالملک ساخته شد و طی دوازده سال توسط معمار برجسته محمدحسن معمار به ثمر رسید. از نظر هنر کاشی‌کاری و مقرنس‌سازی، این بنا به‌عنوان ارزشمندترین مسجد ایران شناخته می‌شود و ساخت آن نقطه اوج بلندپروازی‌های تزئینی در معماری اسلامی به‌شمار می‌آید.
نمای بیرونی مسجد، مقدمه‌ای نفس‌گیر بر زیبایی درون آن است. ورودی اصلی که با نام «طاق مروارید» شناخته می‌شود، دارای ایوانی فرورفته و پوشیده از کاشی‌های هفت‌رنگ با نقش‌های ظریف گل رز و سوسن است؛ ادای احترامی گل‌گون به شهر شیراز.
اما شگفتی واقعی در شبستان غربی مسجد رخ می‌دهد؛ جایی که نور صبحگاهی از پنجره‌های بزرگ شیشه‌رنگی عبور کرده و طیفی خیره‌کننده از رنگ‌ها را بر فرش‌های ایرانی و طاق‌های رنگارنگی که بر ستون‌های مارپیچ و باریک استوارند، می‌تاباند.
این نمایش روزانه نور، فضای مقدس را به بومی زنده تبدیل می‌کند؛ جایی که رنگین‌کمان‌های گذرا بر سطوحی با نقوش اسلیمی و کاشی‌کاری‌های گره‌دار می‌رقصند و فضایی روح‌افزا و بی‌مانند از نظر هنری پدید می‌آورند.
در نهایت، مسجد نصیرالملک به‌عنوان شاهکاری بی‌چون‌وچرا از تلفیق زیبایی‌شناسی جلوه می‌کند؛ جایی که شور قاجاری برای زیبایی‌های پرزرق‌وبرق، جوهره نور را به‌عنوان رسانه‌ای الهی و هنری به‌کار گرفته است.
مسجد وکیل
مسجد وکیل، که در اواخر قرن هجدهم به دستور کریم‌خان زند ساخته شد، تجسمی از چشم‌انداز معماری قدرتمند و بلندپروازانه دوران اوست. نام این مسجد که به‌معنای «وکیل» است، به دوره‌ای از شکوفایی فرهنگی و تثبیت سیاسی در شیراز اشاره دارد.
این مسجد با مقیاس عظیم و شکوهی پرصلابت در اجزای معماری‌اش، به‌عنوان مجموعه‌ای مذهبی با ارزش هنری و تاریخی عمیق شناخته می‌شود.
طرح معماری آن پاسخی استادانه به محدودیت‌های شهری است؛ ورودی مسجد با زاویه‌ای نود درجه طراحی شده تا صحن وسیع آن با قبله هم‌راستا شود و در عین حال با بازار وکیل مجاور هماهنگی کامل داشته باشد، راه‌حلی که از مهارت هندسی فوق‌العاده‌ای حکایت دارد.
روح هنری مسجد در دو فضای اصلی آن تجلی یافته است: شبستان جنوبی، تالاری وسیع با چهل‌وهشت ستون سنگی یک‌پارچه که با نقش مارپیچ باشکوهی تراش خورده‌اند و طاق آجری بلندی را بر دوش دارند؛ و محراب کاشی‌کاری‌شده‌ای با هفت رنگ که با شدت معنوی خود می‌درخشد.
این شبستان با منبری از سنگ مرمر سبز یک‌تکه نیز مزین شده است؛ اثری هنری با چهارده پله که تهیه آن چنان پرهزینه بود که کریم‌خان گفته بود ساخت منبری از طلای خالص ارزان‌تر تمام می‌شد، سخنی که ارزش والای هنر در آن دوران را به‌خوبی نشان می‌دهد.
ایوان مروارید در شمال، با دو مناره کاشی‌کاری‌شده بیست‌متری در دو سوی خود، و شبستان زمستانی ستون‌دار در شرق، مجموعه‌ای را کامل می‌کنند که با تحسین باستان‌شناس فرانسوی، مادام دیولافوا، همراه بوده است؛ او معتقد بود هر کاشی این مسجد به‌تنهایی شاهکاری‌ست که می‌توان آن را با بهترین آثار هنری غرب مقایسه کرد.
مسجد وکیل، به‌راستی یادگاری ماندگار از تعهد سلسله زند به خلق معماری‌ای‌ست که هم از نظر معنوی ژرف است و هم از نظر هنری درخشان.
مسجد مشیر
مسجد مشیر، یکی از بناهای مذهبی برجسته از دوران قاجار، نمایانگر ذوق زیبایی‌شناختی لطیف و ظریف معماری ایرانی در قرن نوزدهم است. ساخت این مسجد به دستور ابوالحسن‌خان مشیرالملک انجام شد.
این مسجد در محله تاریخی سنگ‌سیاه و در نزدیکی حرم مطهر شاه‌چراغ قرار دارد و ظرفیت بالایی برای تبدیل‌شدن به یکی از ارکان گردشگری مذهبی شیراز دارد؛ جاذبه‌های هنری آن بخشی ارزشمند از میراث فرهنگی این شهر را تشکیل می‌دهند.
ارزش تاریخی و زیبایی‌شناختی بنا در کاشی‌کاری‌های نفیس آن تجلی یافته است؛ آثاری با جزئیاتی چشم‌نواز و هنری که در نوع خود بی‌نظیرند و این مسجد را به نقطه‌ای جذاب برای علاقه‌مندان به هنرهای تزئینی اسلامی تبدیل کرده‌اند.
