تفسیر؛ بحران سوریه / اهداف ترکیه در ازسرگیری مناسبات با اسرائیل

تصمیم ترکیه به از سرگیری مناسبات با اسرائیل ، صف بندی های نوین در خاورمیانه را پررنگ تر کرد .

فریدون سینیرلیوغلو ، معاون فعلی وزیر خارجه ترکیه feridun sinirlioglu و سفیر سابق این کشور در اسرائیل ، با یوسی کوهن yossi cohen ، رئیس سازمان اطلاعات و جاسوسی اسرائیل ، موساد و جوزف سیه چانوور Josef ciechanover که در 5 سال گذشته فرستاده ویژه نتانیاهو درامور ترکیه بوده است دیدار کرد . حاصل این دیدار که در سوئیس انجام شد توافق اولیه برای ازسرگیری رابطه بین آنکارا و تل آویو بود . روابط ترکیه و اسرائیل در ماه می سال 2010 و در پی کشته شدن 10 تبعه ترک در جریان حمله کماندوهای اسرائیلی به کاروان کمک رسانی به غزه قطع شده بود . دو طرف برای برقراری مجدد رابطه شروطی تعیین کرده بودند . برخی از این شروط محقق شده است . از جمله با پادرمیانی باراک اوباما ، رئیس جمهوری آمریکا ، بنیامین نتانیاهو ، نخست وزیر رژیم صهیونیستی ، در مارس 2013 بابت کشته شدن شهروندان ترکیه در حمله اسرائیل به کشتی فلوتینا عذرخواهی کرد . بعلاوه نمایندگان رژیم صهیونیستی در نشست غیرعلنی سوئیس قبول کردند مجموعا" 20 میلیون دلار به بازماندگان قربانیان ترک تبار حادثه مرمره غرامت بپردازند . سفرا نیز به پایتخت های دو طرف بازخواهند گشت . اما شروط دیگری که در سوئیس بر سر آن توافق نشد از اهمیت بیشتری برخوردارند . اردوغان بارها تاکید کرده بود که از شروط ترمیم مناسبات با تل آویو پایان محاصره غزه است که نشست سوئیس هیچ حاصلی در این خصوص نداشت . رژیم صهیونیستی هم اخراج یکی از سران حماس از ترکیه را به عنوان شرط تعیین کرده بود که نشست سوئیس در این باره نیز دستاوردی نداشت . اردوغان چند روز بعد با میزبانی خالد مشعل در کاخ ریاست جمهوری ترکیه نشان داد که ظاهرا" تصمیم ندارد درباره روابطش با حماس تجدید نظر کند . بدین ترتیب به نظر میرسد دوطرف چندان ازسرگیری روابط را ضروری دیده اند که قبل از تحقق شروط خود ، توافق ابتدایی را رسانه ای کردند .

در بیان این ضرورت مقام های ترکیه اعلام کرده اند قصد دارند منابع گاز اسرائیل را جایگزین گازی کنند که تاکنون از روسیه دریافت می کردند . روسیه درحال حاضر یک سوم تا نیمی از نیازهای گازی ترکیه را تامین می کند . با مخدوش شدن رابطه آنکارا و مسکو ، نگرانی ها از امنیت انرژی در ترکیه افزایش یافته است . گرچه رژِیم صهیونیستی اعلام کرده است که در بستر دریای مدیترانه منبع گازی با حجم حدود یک تریلیون متر مکعب را کشف کرده است اما در حال حاضر این رژِم خود وارد کننده گاز است . مقامات رژیم صهیونیستی امیدوارند که در آینده حوزه گازی لویتان leviathan بتواند اسرائیل را به یکی از صادرکنندگان گاز به حوزه بالکان در اروپا تبدیل کند . در همین چارچوب نتانیاهو با دولت یونان به توافق هایی نیز دست یافته است . به نظر نمی رسد که اسرائیل در استراتژی انرژی خود انگیزه ای برای ترجیح ترکیه به یونان داشته باشد . به ویژه آنکه همکاری های امنیتی و نظامی آتن با تل آویو بسیار گسترده است . چندی پیش یونان که از سیستم دفاع موشکی روسی اس 300 برخوردار است ، مانور مشترکی با اسرائیل برگزار کرد تا تل آویو مقابله هوایی با این سیستم دفاع موشکی را تمرین کند . سابقه پر فراز و نشیب در روابط دولت عدالت و توسعه ترکیه با اسرائیل مانع از آن است که رژیم اشغالگر قدس بتواند حتی برای بلند مدت ، مسیر ترکیه را به عنوان مسیری مطمئن برای ترانزیت حامل های انرژی درنظر گیرد . از این رو چشم انداز سرنوشت سازی برای همکاری های دو طرف در عرصه انرژی وجود ندارد و بالطبع دستیابی به منابع انرژی نمی تواند انگیزه اصلی ترکیه در ترمیم مناسبات با اسرائیل باشد . البته طرف صهیونیست هم از موضوع انرژی برای توجیه تغییر رویکرد به ترکیه استفاده کرده است . دولت نتانیاهو در یک سال گذشته برای راه اندازی فاز حیاتی توسعه بزرگترین حوزه گازی در شرق مدیترانه تلاش زیادی کرده است . هفته آینده نتانیاهو باید از این طرح در برابر دیوان عالی رژیم صهیونیستی دفاع کند . ابراز تمایل اردوغان به خرید گاز اسرائیل می تواند موضع نتانیاهو در این دادگاه را تقویت کند .

البته دلایل آنکارا برای تغییر رویه در برابر رژیِم صهیونیستی به موضوع انرژی محدود نمی شود . در شرایط خاص منطقه ، آنکارا همکاری های امنیتی با اسرائیل را یک امتیاز می داند . بعلاوه لابی قدرتمند اسرائیل در آمریکا می تواند به نوبه خود به بهبود روابط آسیب دیده ترکیه و آمریکا کمک کند . نتانیاهو به لابی صهیونیست ها در اتحادیه اروپا هم چشم دوخته است . ترکیه به تازگی روند الحاق به اتحادیه اروپا را از بن بست خارج کرده است . یونان که از جدی ترین مخالفان این روند است ، رابطه عمیق و گسترده ای با اسرائیل دارد . اردوغان امیدوار است که با برقراری مجدد رابطه با تل آویو بتواند از لابی صهیونیست ها در یونان استفاده کند و در موضع سرسخت یونان علیه ترکیه تغییری ایجاد نماید . اما تمامی این دلایل پیش از این نیز وجود داشتند اما در 5 سال گذشته نتوانسته بودند آنکارا را مانند دوران قبل از حمله اسرائیل به غزه و کشتی فلوتینا به تل آویو نزدیک کنند .

آنچه مسلم است در 5 سال گذشته روسیه به اندازه چند هفته اخیر علنا" و عملا" سیاست های ترکیه در خاورمیانه را به چالش نکشیده بود . حضور نظامی روسیه عملا روند پیشروی داعش در سوریه را متوقف کرد و ترکیه نگران است که دخالت نظامی مسکو در مرحله بعد موجب عقب نشینی داعش و گروه های متحد ترکیه در سوریه شود . در مذاکرات صلح سوریه نیز که با پشتیبانی روسیه شکل گرفته است ، ترکیه فاصله خود با اهداف مورد نظرش در منطقه را بسیار دورتر از گذشته می بیند . ایران به عنوان یک قدرت تاثیر گذار منطقه ای وارد گفتگوهای صلح سوریه شد . سرنگونی حکومت بشار اسد، دیگر ، اولویت مشترک طرح های صلح ارائه شده برای سوریه نیست و مبارزه کرد ها با داعش سبب شده است طرفداران تشکیل کشور مستقل کرد ، مورد توجه و اعتماد قدرت های خارجی قرار گیرند . ترکیه مصر را از دست داده است و احتمال بازگشت تعیین کننده اخوان المسلمینی ها به قدرت در کشورهای مختلف خاورمیانه را کم می بیند . در چنین وضعیتی و در شرایطی که محور ایران ، عراق ، سوریه و روسیه هم بیش از پیش صورت واقعیت به خود گرفته است ، ترکیه به طور طبیعی به دنبال یارگیری مجدد و ایجاد موازنه در منطقه است . از این رو بروز ابتکار عمل در سیاست خارجی اردوغان مانند ازسرگیری رابطه با اسرائیل چندان دور انتظار نیست . اما اسرائیل اساسا" نمی تواند در این یارگیری ها چه برای ترکیه و ائتلافی که عربستان به دنبال تحقق آن است وچه برای روسیه و کشورهای همسو با آن در منطقه ، نقش متحد را ایفا کند . پیوستن اسرائیل به هر یک از این ائتلاف ها وجاهت آن ها را در منطقه زیر سوال می برد . صهیونیست ها هم می دانند اگر علنا" وارد مناقشه شوند ، درگیری های داخلی کشورهای اسلامی ، جهت گیری ضد اسرائیلی خواهد یافت . به عبارت دیگر نه هیچ یک از طرف های مناقشه و نه خود رژیم صهیونیستی به همکاری با یکدیگر در قالب ائتلاف نمی اندیشند . بدین ترتیب گرم شدن روابط بین تل آویو و آنکارا هم نمی تواند نقش تعیین کننده ای علیه روسیه در منطقه داشته باشد .به ویژه آنکه حسن رابطه با روسیه برای اسرائیل اهمیتی استراتژیک دارد .

هرچند تل آویو نقش آفرینی روسیه در خاورمیانه را تهدیدی علیه خود تلقی نمی کند ، اما بی تردید افزایش تاثیرگذاری ایران در این منطقه را به ضرر خود می داند . به عبارت دیگر آنکارا و تل آویو در برابر روسیه متحد نخواهند بود ولی انگیزه مشترکی در مقابله با روند افزایش قدرت ایران در منطقه دارند . در حقیقت اردوغان با ازسرگیری مناسبات با اسرائیل پیام واضحی به منطقه داد مبنی بر این که ترکیه به جای همکاری با ایران برای مبارزه با تهدید جدی تروریسم در خاورمیانه ، با رژیم تروریست دشمن ایران دست دوستی می دهد . آنکارا بر این باور است که از این طریق می تواند مانع بسط تاثیرگذاری ایران در منطقه شود .

اما شاید بتوان گفت نگرانی های ترکیه از کردها از جمله انگیزه های انکار ناپذیر آنکارا در گرمی مناسبات با اسرائیل است . در سال های اخیر اسرائیل تلاش کرده است تا سطح مطلوبی از روابط را با کردستان عراق برقرار کند . رژیم صهیونیستی به ایده تشکیل کردستان مستقل از آن رو که به تجزیه کشورهای اسلامی می انجامد ، دیدگاهی مثبت دارد . ترکیه امیدوار است با ترمیم روابط با اسرائیل مانع از آن شود که رژیم صهیونیستی به کردها برای تحقق ایده تشکیل کشوری مستقل کمک کند .

اداره کل اروپا و آمریکا

مریم مهاجری