بحران ونزوئلا و آینده پیش رو
بحران سیاسی در ونزوئلا گستره وسیعی یافته است؛ بحرانی که در یک سوی آن مخالفان داخلی با حمایت واشنگتن در تلاش برای سرنگونی «نیکلاس مادورو» رییس جمهوری این کشور و دولت چپگرای وی هستند و در سوی دیگر آن، مادورو و طرفدران نظامی و غیرنظامی سیاستهای وی قرار دارند.
ونزوئلا کشوری ثروتمند و تاثیرگذار در جغرافیای سیاسی آمریکای لاتین است. از این رو همواره مورد توجه آمریکا و متحدانش بوده و طی دهه ها تحت سلطه سیاست های واشنگتن قرار داشته است.
با روی کار آمدن «هوگو چاوز» رییس جمهوری چپگرای این کشور در سال 1999 و آغاز جنبش بولیواری، منافع و نفوذ آمریکا در این کشور نفت خیز آمریکای لاتین با چالش جدی مواجه شد.
با فراگیر شدن نهضت «چاویسم» در این کشور و مبارزات ضد امپریالیستی آن، نفوذ آمریکا در این کشور قطع ش، اما مقامات آمریکا همواره درصدد احیای روابط گذشته و بازگشت به این کشور بوده اند.
طی سال های اخیر با افزایش مشکلات اقتصادی و تغییرات سیاسی صورت گرفته در ونزوئلا، واشنگتن نیز درصدد احیای نفوذ و سیطره خود بر این کشور قدرتمند آمریکای لاتین بوده است.
سیاست واشنگتن عیله ونزوئلا
از این رو حمایت از مخالفان داخلی مادورو، نفوذ به سازمان ها و نهادهای منطقه ای آمریکای لاتین برای همراه کردن کشورهای این منطقه علیه کاراکاس، دامن زدن به بحران ها و مشکلات داخلی و اختلافات سیاسی و نیز استفاده از ابزارهای فشار همچون تحریم از جمله سیاستهای واشنگتن برای سرنگونی دولت مادورو و بازگرداندن نفوذ و سیطره خود به این کشور بوده است؛ چنان که «جان بولتون» مشاور امنیت ملی آمریکا با اشاره به آنچه «دکترین مونرو» خوانده می‌شود، به صراحت آمریکای لاتین را حوزه نفوذ خصوصی واشنگتن دانست و گفت: "ایالات متحده حق دارد برای دستیابی به اهداف دکترین مونرو، در امور داخلی کشورهای آمریکا لاتین دخالت کند."
دکترین مونرو را اولین بار در قرن نوزدهم، «جیمز مونرو» رئیس جمهوری وقت آمریکا و با هدف مقابله با کشیده شدن درگیری قدرت‌های استعمارگر اروپایی به قاره آمریکا طرح کرد، اما این دکترین در دهه‌های اخیر به دستاویزی برای مقامات آمریکا برای مداخله در امور همسایگان خود و روی کار آوردن دولت‌های همسو در این کشور تبدیل شده است.
در چنین شرایطی بحران اقتصادی ونزوئلا راه را برای واشنگتن برای مداخله آشکار و نهان در این کشور هموار کرد.
آغاز بحران اقتصادی در ونزوئلا به سال های گذشته و وابستگی این کشور به درآمدهای نفتی باز می گردد. طی سال های گذشته، فراز و فرودهای قیمت در بازار جهانی انرژی، به ویژه کاهش شدید قیمت نفت سبب شد تا درآمدهای کاراکاس کاهش یافته و به تبع آن برنامه ریزی ها و اهداف اقتصادی پیش بینی شده در ونزوئلا محقق نشود.
همچنین تامین نشدن بودجه لازم سبب کاهش برخی خدمات اجتماعی در این کشور شد. علاوه بر کاهش درآمدهای نفتی، سیاست های ناکارآمد اقتصادی و فساد در برخی بخش ها، سبب بروز بیش از پیش مشکلات اقتصادی در ونزوئلا از جمله افزایش بیکاری، فقر، افزایش تورم و گرانی شد.
افزایش مشکلات اقتصادی نارضایتی های اجتماعی در ونزوئلا
افزایش مشکلات اقتصادی نارضایی های اجتماعی را در این کشور دامن زد و این وضع دستاویزی برای مخالفان دولت مادورو قرار گرفت تا با مقصر دانستن وی و سیاست های دولت چپگرای او، موجی از تظاهرات را در این کشور راه اندازی کنند تا از این طریق، مطالبات سیاسی خود را که کناره گیری مادورو از قدرت بود، پیگیری نمایند. از این رو بحران اقتصادی در این کشور به بحران فراگیر سیاسی تبدیل شد.
اگرچه مخالفان مادورو مشکلات اقتصادی را دستمایه تلاش برای برکناری مادورو قرار دادند، اما اقدامات مادورو همچون تشکیل مجلس موسسان، موضوع بازنگری قانون اساسی و برگزاری انتخابات، شرایط سیاسی این کشور را تا حدودی بهبود بخشید.
برگزاری چندین انتخابات از جمله انتخابات شهرداری ها و رای گسترده مردم ونزوئلا به نمایندگان حزب سوسیالیست سبب شد تا مخالفان که از حمایت آمریکا و متحدانش برخوردارند، سیاست های خود را تغییر دهند و از اعتراض های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی به اقدام آشکار نظامی- امنیتی علیه مادورو بیاورند.
انتخابات ریاست جمهوری ونزوئلا 20 مه 2018 با حضور نامزدهای ریاست جمهوری برگزار شد. براساس اعلام شورای ملی انتخابات ونزوئلا، «نیکلاس مادورو» با کسب حدود 68 درصد آرا دراین انتخابات به پیروزی رسید و برای یک دوره شش ساله دیگر در مقامش ابقا شد.
آغاز دور دوم ریاست جمهوری مادورو اما نقطه آغاز تشدید فشارهای مخالفان بود. به رغم همه این فشارهای داخلی و خارجی، مراسم سوگند دوره جدید ریاست جمهوری ونزوئلا 10 ژانویه 2019 برگزار شد.
نیکلاس مادورو در این مراسم هشدار داد، ونزوئلا به کانون جنگ قدرت های امپریالیستی آمریکای شمالی تبدیل شده است. اندکی پس از سوگند ریاست جمهوری مادورو، آمریکا اعلام کرد که وی را به عنوان رییس جمهوری قانونی ونزوئلا به رسمیت نمی شناسد. اعلام موضع مقامات واشنگتن سبب شد تا برخی کشورهای آمریکای لاتین و متحدان آمریکا در جهان نیز علیه مادورو و ریاست جمهوری قانونی وی موضع بگیرند. این کشورها در راستای سیاست مداخله در امور داخلی کشورها، برگزاری انتخابات زودهنگام و کناره گیری مادورو را از قدرت خواستار شدند.
تشدید بحران در ونزوئلا
23 ژانویه نقطه عطف دیگری برای تشدید بحران در ونزوئلا بود.«خوان گوایدو» رهبر مخالفان در تظاهراتی که با حضور هوادارانش برگزار شد با زیر سوال بردن مشروعیت مادورو، خود را رییس جمهوری موقت ونزوئلا خواند و به طور نمادین سوگند ریاست جمهوری خورد.
اقدام گوایدو بلافاصله با استقبال آمریکا و متحدانش رو به رو شد و واشنگتن اعلام کرد که گوایدو را به عنوان رییس جمهوری ونزوئلا به رسمیت می شناسد. واشنگتن از دیگر کشورهای جهان نیز خواست وی را به عنوان رییس جمهوری ونزوئلا به رسمیت بشناسند.
«مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا در اظهاراتی تحکم آمیز و مداخله جویانه گفت: "همه کشورها باید گوایدو را که خود را رئیس جمهوری این کشور اعلام کرده است، به رسمیت بشناسند."
به رسمیت شناختن گوایدو به عنوان رئیس جمهور مشروع یک اقدام غیرمعمول
اقدام واشنگتن با واکنش های متفاوت تحلیلگران و مقامات کشورها رو به رو شد.
«دیوید بوسکو» استادیار دانشکده مطالعات جهان در دانشگاه ایندیانا گفت: "تصمیم آمریکا برای به رسمیت شناختن گوایدو به عنوان رئیس جمهور مشروع یک اقدام غیرمعمول و به باور برخی متخصصان حقوق بین الملل به شکل بالقوه خطرناک است."
با وجود این، اتحادیه اروپا به پیروی از واشنگتن، ابتدا از ونزوئلا خواست ظرف هشت روز در مورد برگزاری انتخابات جدید تصمیم بگیرد. برخی کشورها از جمله روسیه، چین، ایران و ترکیه اما بر مشروعیت انتخابات ماه مه و ریاست جمهوری مادورو تاکید کردند و اقدام گوایدو و هرگونه حمایت خارجی را از وی، غیرقانونی دانستند.
«هوا چون یینک» سخنگوی وزارت خارجه چین با اشاره به این که امور داخلی ونزوئلا باید به انتخاب و تصمیم مردم آن کشور واگذار شود، گفت: "همه کشورها باید منشور سازمان ملل مخصوصا اصول و اهداف آن را درباره منع دخالت در امور داخلی کشورها، احترام به حق حاکمیت و تمامیت ارضی و منع تهدید نظامی، رعایت کنند."
ونزوئلا برای واشنگتن اهمیت خاصی دارد. مقامات واشنگتن سیاست های دولت چپگرای این کشور را که بر نگرش هایی چون استعمارستیزی و مقابله با امپریالیسم آمریکایی بنا شده است، بر نمی تابد.
علاوه براین، تاثیرگذاری ونزوئلا بر کشورهای منطقه و منابع نفتی و ثروت طبیعی سرشار این کشور، برای مقامات آمریکا قابل چشم پوشی نیست.
مادورو دراین باره در یکی از توئیت های خود می نویسد: "واشنگتن و مخالفان تحت حمایت آمریکا به دنبال به دست گرفتن کنترل منابع طبیعی ونزوئلا هستند. آنها می خواهند برای حکومت بر ما جنگ نفتی به راه بیاندازند اما شکست خواهند خورد."
تحریم های واشنگتن علیه ونزوئلا
در حال حاضر علاوه بر بسیاری از مقامات ونزوئلا که در فهرست سیاه واشنگتن قرار دارند و هرگونه معامله با آنها ممنوع شده، بخش نفت و معاملات پولی و بانکی ونزوئلا نیز هدف تحریم واشنگتن قرار گرفته است.
این وضع دسترسی به منابع مالی را برای کاراکاس دشوار و مشکلات اقتصادی ونزوئلا را تشدید کرده است. از سوی دیگر مقامات واشنگتن مکرر از تهدید نظامی سخن می گویند؛ موضوعی که با مخالفت گسترده جهانی حتی متحدان واشنگتن رو به رو شده است.
«فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این باره گفت: "این اتحادیه مخالف هر نوع اقدام نظامی علیه ونزوئلا چه از سوی طرف های خارجی و چه در چارچوب تحولات داخلی است."
به رغم همه تهدیدات آمریکا و به کار بردن حربه های مختلف، مادور همچنان با تکیه بر حمایت بخش زیادی از شهروندان این کشور همچنین ارتش ونزوئلا در راس قدرت قرار دارد.
این در حالی است که گوایدو بارها خواستار حمایت ارتش از وی در راستای سرنگونی مادورو شده است. ارتش ونزوئلا اما اعلام کرده که به قانون اساسی و مادورو به عنوان رییس جمهوری قانونی این کشور که در نتیجه انتخابات و با رای مردم به ریاست جمهوری رسیده است، وفادار خواهد ماند.
ارتش متعهد به مادورو
«ولادیمیر پادرینو لوپز» وزیر دفاع ونزوئلا گفت: "افسران و سربازان ارتش ونزوئلا تابع و متعهد به مادورو و دولت وی هستند و تا پای مرگ می ایستند."
ارسال محموله هایی تحت عنوان کمک های بشردوستانه، سناریوی دیگر آمریکا در حمایت از گوایدو و مداخله در ونزوئلا بود که عملا به شکست انجامید.
«دلسی رودریگز» معاون نیکلاس مادورو رئیس جمهوری ونزوئلا تاکید کرد: "ونزوئلا با وجود مشکلات اجتماعی و اقتصادی نیازی به کمک های خارجی ندارد. کمک بشردوستانه دروغ بزرگ آمریکا است، زیرا مشکلات اجتماعی ونزوئلا نتیجه محاصره اقتصادی آمریکایی ها است."
در این راستا ارتش ونزوئلا با استقرار در مرزها به ویژه مرز کلمبیا مانع ورود این محموله ها به ونزوئلا شد.
واشنگتن در اقدامی دیگر طی هفته های گذشته تلاش کرد با ارائه پیش نویس قطعنامه ای در شورای امنیت سازمان ملل ضمن جلب حمایت جهانی از خوان گوایدو رهبر مخالفان و رئیس جمهور خودخوانده ونزوئلا، درخواست برگزاری انتخابات زودهنگام را در این کشور طرح کند، اما این پیش نویس با وتوی روسیه و چین به جایی نرسید و ناکامی دیگری را برای دولت «دونالد ترامپ» در عرصه بین المللی رقم زد.
«واسیلی نبنزیا» نماینده دائم روسیه در سازمان ملل تاکید کرد: "واشنگتن در تلاش است، تنش ها را در ونزوئلا تشدید و سناریوی تغییر رژیم را این بار در کاراکاس پیاده کند."
آمریکا در ادامه سیاست های براندازانه خود علیه دولت قانونی مادورو، حتی به اقدامات خرابکارانه در داخل این کشور روی آورده است؛ چنانکه خرابکاری در نیروگاه برق آبی «الگوری» که بزرگترین نیروگاه تامین برق این کشور است، سبب خاموشی های گسترده در کاراکاس، پایتخت ونزوئلا و ۱۵ استان دیگر این کشور شد.
قطع برق در بخش های مختلف ونزوئلا به نگرانی ها و تنش ها در این کشور دامن زده است. اگرچه مخالفان تلاش کردند بروز این مشکل را به دولت نسبت داده و دلیل آن را سوء مدیریت و کمبود سرمایه گذاری کافی در امور زیربنایی از جمله نیروگاه های برق عنوان کنند و به این ترتیب به بحران و نارضایی ها دامن بزنند، اما مقامات ونزوئلا دلیل آن را «حمله سایبری» آمریکا اعلام کردند.
«خورخه رودریگز»، وزیر ارتباطات ونزوئلا اعلام کرد: قطع برق در این کشور در نتیجه یک حمله سایبری اتفاق افتاده است. در این حمله سایبری سیستم کنترل خودکار نیروگاه برقی-آبی هدف قرار گرفته و فعالیت این نیروگاه به طور موقت قطع شده است.
تنش های سیاسی در ونزوئلا ادامه دارد و آمریکا و متحدانش تنها بر گزینه براندازی مادورو پافشاری می کنند. این در حالی است که مادورو همچنان از پشتیبانی مردم و ارتش ونزوئلا برخوردار است.
مادورو در مراسم ششمین سالگرد درگذشت هوگو چاوز رئیس جمهوری فقید ونزوئلا گفت: "ما با قوی ترین امپریالیسم 200 سال اخیر روبه رو هستیم. کشور و ملت ما با تجاوز اقتصادی، سیاسی و دیپلماتیک و همچنین خرابکاری و تلاش ها برای مختل کردن زندگی عادی در این کشور مواجه است اما در نهایت بر «اقلیتی دیوانه» که مصمم به بی ثبات کردن ونزوئلا هستند، غلبه خواهیم کرد."
صرف نظر از آنچه درباره مشکلات داخلی ونزوئلا و نحوه عملکرد دولت مادورو به ویژه در بخش های اقتصادی قابل تامل است، به نظر می رسد اکنون ونزوئلا با آینده مبهم و پرتنش خود به عرصه دیگری در تقابل دیرین استقلال خواهی ملت های آمریکای لاتین با سلطه جویی غربی- آمریکایی در این منطقه تبدیل شده است.
