Pars Today

چهارشنبه گذشته ( 21 دسامبر برابر با 11 قوس ) قطعنامه پیشنهادی جمهوری اسلامی ایران با عنوان «مقابله با ریزگردها» با اجماع کلیه کشورها در کمیته دوم مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسید. معضل ریزگردها که در سال های اخیر گریبانگیر برخی کشورها شده، مشکلی است که مرز نمی شناسد و گسترش آن، زندگی ساکنان بسیاری از کشورها را تحت تاثیر جدی قرار داده است. در ویژه برنامه ای که به این مناسبت تهیه کرده ایم، پدیده ریزگردها را بررسی خواهیم کرد.

یکی از خطرناک ترین تهدیدهای زیست محیطی که در سال‌های اخیر برخی نقاط جهان، به ویژه کشور های منطقه خاورمیانه را درگیر کرده است، پدیده "ریزگردها" است. این پدیده بر زندگی اجتماعی، اقتصادی و محیط زیست انسانها تاثیرات سوئی بر جا می گذارد و سلامت، معیشت، رفاه و آسایش مردم را تحت تاثیر قرار می دهد. ریزگردها موجب می شوند تا زمین های حاصلخیز کشورها تخریب و تبدیل به بیابان شوند و جنگل ها و تنوع زیستی نابود شوند. علاوه بر آن، این پدیده باعث کاهش رشد اقتصادی و کاهش بهره وری زمین های کشاورزی می شود.

ریزگردها در واقع  ذراتی بسیار کوچک و سبک از گرد و غبار هستند که در اثر فرسایش بادی و بیابان‌زایی توسط باد تا مسافت بسیار طولانی جابجا می‌شوند. باد به وجود آورنده ریزگرد، این ذرات  را تا ارتفاع زیاد بلند می‌کند و چون این ذرات بسیار سبک هستند، می‌توانند مدت زمان بسیار طولانی، به حالت معلق در محیط باقی بمانند. حد مجاز ذرات معلق در هوا طبق استاندارد بین المللی در شهر ها 260-240 میکروگرم در هر مترمکعب است اما با بروز پدیده ریزگرد این مقدار افزایش می‌یابد  و حتی گاه به بیش از  15 برابر حد استاندارد می‌رسد. البته  آنچه خطر ریزگردها را افزایش می‌دهد، نوع و ساختمان شیمیایی این ذرات است زیرا  هنگامی که ذرات گرد و غبار با آلاینده‌های شهری ترکیب می‌شوند بسیار زیان آورتر می شوند.

این پدیده به ویژه برای بیماران تنفسی بسیار مضر است. ریزگردها بر گیاهان نیز آثار سوء خود را برجای می‌گذارند . نشستن ریزگردها بر روی اندام‌های سبز گیاهان، سبب کاهش عمل فتوسنتز و در نتیجه کاهش سوخت و ساز و رشد گیاهان می‌شود. از سوی دیگر ریزگردها سبب ایجاد اختلال در عمل گرده‌افشانی گیاهان و عدم تشکیل میوه و کاهش تولید محصولات گیاهی می‌شوند. ریزگرد‌‌ها همچنین لطمه های اقتصادی غیر قابل جبرانی را نیز به جا می گذارند و به نحوی هزینه های اجتماعی را نیز افزایش می‌دهند.

البته بروز و ظهور ریزگرد در بسیاری از بیابان ها و مناطق خشک جهان پدیده ای طبیعی است اما در منطقه خاورمیانه،  دلایل متعددی سبب شده  که امروزه کشورهای این  منطقه، از این پدیده رنج ببرند. عراق، ایران، سوریه، کویت، بحرین، عربستان، ترکیه و امارات از جمله این کشورها هستند. به نظر کارشناسان منشأ اصلی ریزگردها، تالاب های در حال خشک شدن منطقه است که خاک و شن‌های آن از طریق باد شمال عراق به سایر کشورها نفوذ می کند. گزارش های سازمان ملل نشان می دهد که تغییرات عمده در بین‌النهرین که از دهه 50 میلادی آغاز و تا قرن 21 ادامه یافته است از جمله دلایل افزایش ریزگردها در این منطقه است.  براساس این گزارش آبگیری سدهایی چون سد آتاتورک در کشور ترکیه سبب شده آب رودخانه‌های دجله و فرات کم شده و دشت بین‌النهرین رطوبت خود را از دست بدهد. فاجعه‌ای که سبب شده تا از آن همه زیبایی وصف‌ناپذیر تالاب‌های بزرگ، تنها یک بیابان و شوره‌زار وسیع به وسعت 500 هزار هکتار باقی بماند. بیابان و شوره‌زاری که باعث شده از سال 2001 تا امروز تعداد روزهای وقوع پدیده ریزگرد به بیش از 10 برابر برسد و غبارهایی که زندگی را بر میلیون‌ها ساکنان کشورهای منطقه سخت کرده است. البته معضل ریزگزدها تنها محدود به منطقه خاورمیانه نیست بلکه افزون بر کشورهای این منطقه، کشورهای شرق آسیا، استرالیا، آفریقا، آمریکای لاتین نیز  با آن روبرو هستند.

به طور یقین "ریزگرد" یکی از خطرناک‌ترین تهدیدهای زیست محیطی است که اگر برای رفع آن چاره‌ای اندیشیده نشود قطعا در مدت زمان نه چندان دوری هزینه‌های‌ سلامت گزافی را به دولت‌های درگیر این پدیده تحمیل خواهد کرد و از آنجا که این معضل پدیده‌ای فراملی است نیاز است که همه دولت‌ها در مورد این مساله وارد عمل شوند و برای از بین بردن آن با یاری یکدیگر چاره‌ای بیاندیشند. جمهوری اسلامی ایران که در دهه اخیر به طور گسترده ای با این پدیده درگیر بوده ؛ از جمله کشورهایی است که در جهت افزایش همکاری های بین المللی برای رفع این معضل تلاش می کند . در این راستا چندی پیش در نشستی که در نایروبی (پایتخت کنیا) برگزار شد، سازمان حفاظت محیط زیست ایران، پیش نویس قطعنامه ای را به نهاد محیط زیست سازمان ملل(UNEA) ارایه کرد و پس از مذاکرات طولانی  از سوی نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در نیویورک، روز 21 دسامبر سال جاری ( 2016 )  با اجماع کلیه کشورها در کمیته دوم مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسید.

غلامعلی خوشرو سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد در مورد اهمیت این موضوع گفت: "تصویب قطعنامه مقابله باریزگردها، معضل ریزگردها را به عنوان یک مساله جهانی مورد شناسایی قرار می دهد". وی درباره دلایلی که باعث شد تا این قطعنامه از سوی جمهوری اسلامی ایران در مجمع عمومی سازمان ملل متحد ارائه شود، اظهار کرد: معضل ریزگردها در سال های اخیر زندگی مردم ما را به ویژه در مناطق غربی و جنوب غربی کشور تحت‌الشعاع قرار داده و آسیب های جدی را بر سلامت، معیشت و زندگی مردم این مناطق وارد کرده است. مردم ما از اثرات ریزگردها رنج می برند.

نماینده دائم ایران در سازمان ملل درباره هدف جمهوری اسلامی ایران از ارائه این قطعنامه گفت : جمهوری اسلامی ایران با ارائه این قطعنامه دو هدف کلی را دنبال کرده است؛ ابتدا به دلیل عدم شناخت سایر کشورها و سازمان های منطقه ای و بین المللی از این پدیده، قصد داشته است تا این معضل زیست محیطی را به سایر کشورها و مجامع منطقه ای و بین المللی معرفی کند و نشان دهد که ریزگردها چه اثرات وخیمی بر زندگی مردم کشورهای متاثر از آن وارد می کند. دومین هدف نیز  به چگونگی مقابله با ریزگردها از طریق همکاری های منطقه ای و بین المللی مربوط می شود زیرا معضل ریزگردها پدیده ای فراملی است و  برای کنترل، کاهش و مقابله با آن همکاری های محلی، منطقه ای و بین المللی میان کشورها و سازمان های منطقه ای و بین المللی ضروری و اجتناب ناپذیر است. بر همین اساس، قطعنامه تصویب شده در بخش های مختلف خود بر ضرورت های چنین همکاری ها برای مقابله با ریزگردها تاکید کرده است 

آقای خوشرو در ادامه سخنان خود افزود: در نتیجه تلاش های جمهوری اسلامی ایران، مساله مقابله با ریزگردها در تعداد قابل توجهی از اسناد پایه بین المللی به ویژه در حوزه توسعه پایدار و محیط زیست از جمله در "دستور کار 2030 برای توسعه پایدار" گنجانده شده است. همچنین در یک سال گذشته با تلاش های این کشور چهار قطعنامه در سازمان ملل متحد برای مقابله با ریزگردها به تصویب رسیده است. در نتیجه امروز برای مقابله با ریزگردها اجماعی بین المللی وجود دارد و نسبت به آثار مخرب ریزگردها و آسیب های آن بر زندگی مردم آگاهی عمومی ایجاد شده است. در این راستا ساز و کارهایی برای  افزایش همکاری های منطقه ای و بین المللی در چارچوب قطعنامه پیش بینی شده است. ضرورت اتخاذ اقدامات فوری برای مقابله با ریزگردها، همکاری های منطقه ای و بین المللی برای مقابله با این پدیده و راه های عملی از جمله این ساز و کارها است. براساس این قطعنامه از کلیه آژانس های ذی ربط سازمان ملل متحد دعوت شده تا مقابله با ریزگردها را در برنامه های اقدام خود بگنجانند و از کشورها و سازمان های منطقه ای و بین المللی نیز درخواست شده تا مفاد قطعنامه را اجرا کنند.

بر همین اساس و در راستای  ضرورت اتخاذ اقدامات فوری برای برخورد با معضلات ناشی از ریزگردها، دو اقدام فوری در نظر گرفته شده است. نخست برگزاری یک اجلاس بین المللی برای مقابله با ریزگردها با همکاری سازمان ملل متحد و آژانس های مختلف آن که قرار است اوایل سال آینده (2017) در تهران پایتخت جمهوری اسلامی ایران برگزار شود و دوم برگزاری اولین اجلاس عالی رتبه بین المللی مقابله با ریزگردها در مجمع عمومی سازمان ملل متحد که در سال 2017 تشکیل خواهد شد. هدف این اجلاس علاوه بر بررسی چگونگی برخورد با اثرات اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی ریزگردها بر زندگی مردم، اتخاذ راهکارهای لازم برای ایجاد هماهنگی های سیاسی بین المللی برای مقابله با این پدیده است.

تجربه های مختلف نشان داده است که حل مسائل زیست محیطی نیازمند همکاری های منطقه‌ای و بین المللی است و بدون تردید می توان گفت که تسریع و تسهیل در اجرای تفاهم‌نامه‌ ها و قطعنامه های تصویب شده می تواند در غلبه بر پدیده ریزگردها تاثیر بسزایی داشته باشد. حرکتی که برای سلامت و بقای جامعه بشری و تنوع زیستی ضروری است .