پالمیرا، مروارید صحرا: قبل و بعد از هجوم داعش

 شهر باستانی پالمیرا در سوریه که در کنترل گروه تروریستی داعش بود، پس از ماهها اشغال به تازگی با پیشروی های گسترده ارتش سوریه، بار دیگر رنگ و بوی آزادی را به خود دید.

داعش از بدو پیدایش خود جنایات و وحشیگری های بسیاری را انجام داده است. تخریب شهر باستانی پالمیرا یک از این اقدامات بوده است. برنامه حاضر این موضوع را بررسی می کند.

 شهر باستانی پالمیرا در سوریه که در کنترل گروه تروریستی داعش بود، پس از ماهها اشغال به تازگی با پیشروی های گسترده ارتش سوریه، بار دیگر رنگ و بوی آزادی را به خود دید. در خلال اشغال این شهر باستانی، علاوه بر اینکه صدها تن از ساکنان آن قربانی جنایات گروه تروریستی داعش شدند، بسیاری از بناهای تاریخی نیز تخریب شد. شهر پالمیرا که بقایای شکوه تاریخی دو هزار ساله آن تا چندی پیش پا برجا مانده بود، با تسلط داعش بسیاری از این بناها را از دست داد. یونسکو و بسیاری از نهادهای بین المللی که تا پیش از سقوط پالمیرا، در برابر کشتار مردم سوریه سکوت اختیار کرده بودند، بابت سقوط این شهر باستانی نگران شدند که البته این ابراز نگرانی ها تنها برای بناهای تاریخی این شهر بود !! تروریست‌های داعش در خلال اشغال پالمیرا، از آمفی تئاتر این شهر باستانی برای اعدام‌های عمومی استفاده کرده و "خالد الاسعد"، باستان شناس و رئیس سابق سایت های باستانی این شهر را کشتند.آنان همچنین معبد دوهزارساله "بعل شامین" و "معبد بل" را تخریب کرده و "طاق نصرت" تاریخی این شهر را منفجر کردند. علاوه بر آن داعشی‌ها شماری از مقبره‌های باستانی برج ‌مانند این شهر را نیز تخریب کردند. 

تا پیش از آغاز جنگ در سوریه، صنعت گردشگری یکی از ارکان اقتصاد این کشور محسوب می‌شد و بخش قابل توجهی از نیروی کار کشور در این صنعت و صنایع مرتبط با آن اشتغال داشتند. تا پیش از جنگ داخلی سوریه هر سال بیش از 150 هزار جهانگرد تنها از پالمیرا بازدید می‌کردند. اما چند سال جنگ خونبار، درآمدهای سوریه از محل صنعت گردشگری را به صفر رسانده و تقریباً دیگر هیچ گردشگری به این کشور سفر نمی‌کند. حقایق درباره شدت تخریب آثار باستانی توسط تروریست ها در سوریه بسیار تلخ است. علاوه بر پالمیرا، محدوده‌‌های تاریخی شهرهای دمشق، حلب، بصری و مناطق تاریخی شمال سوریه موسوم به "شهرهای مرده" از جمله‌ مکان های آسیب دیده هستند. حمله های مکرر گروه‌های شورشی به حرم حضرت زینب (س) نواده رسول خدا (ص) و تخریب بناهای مورد احترام مسلمانان نیز از دیگر فعالیت های ضد دینی گروه های تروریستی در سوریه است که متاسفانه همچنان ادامه دارد. طی این مدت افراد مسلح گروه "داعش" گنبد، گلدسته ها و ضریح "اویس قرنی"، "عمار بن یاسر" و "اُبَیّ بن قیس نخعی" از صحابی پیامبر اسلام (ص) را تخریب کرده و ساختمان مقبره این سه صحابه را به طور کامل با خاک یکسان کردند. علاوه بر آن گروه موسوم به "ارتش آزاد" هم پیش از این، مقبره "حجر بن عدی"، شخصیت برجسته صدر اسلام را در دمشق تخریب کرده بود.

 چیزی از شروع جنگ داخلی این کشور نگذشته بود که ماموران امنیتی اروپا هشدار دادند که سوریه تبدیل به مقصد گردشگری برای تروریست‎های حامی القاعده شده است. آنان گفتند که "گردشگری ترور یا توریسم تروریستی" عنوان یک بخش مهم از فعالیت‎های مسافرتی در میان برخی شهروندان بریتانیایی شده که همین مسئله امنیت این منطقه را بیش از پیش تهدید می کند.البته ناگفته نماند که این افراد و گروه ها، انگیزه های خود را مذهبی اعلام می کردند، اما در حقیقت بویی از دین و ایمان نبرده و به شکل های گوناگون، عدم پایبندی خود به اسلام و اصول انسانی را نشان می دادند. به عنوان مثال یکی از سرکردگان گروه تروریستی داعش در سوریه دو سال پیش اعلام کرد که تمام کلیساهایی که پس از اسلام بنا شده اند، ویران خواهد شد و این نشان می دهد که آنان نه تنها متحجر و متعصب هستند، بلکه در پی اختلاف افکنی مذهبی و از بین بردن مسالمت در بین پیروان ادیان مختلف نیز بوده و هستند. چرا که از بین بردن عبادتگاه های ادیان آسمانی، هیچ گاه روش پیامبر اسلام (ص) نبوده است. 

دمشق پایتخت سوریه‌ را "دروازه تاریخ" نیز می‌نامند و معروف است که این شهر، از کهن‌ترین شهرهای جهان است و از 8 تا 10 هزار سال قبل از میلاد، پیوسته محل سکونت انسان بوده‌ است. به همین دلیل آن را "اولین پایتخت دنیا" نیز نامیده اند. دمشق، شاهد پیدایش و گسترش کهن‌ترین تمدن‌های بشری‌است که در مشرق زمین به پا خاسته‌اند. این شهر در دوره‌های مختلفی پایتخت و مرکز حکومت سلسله‌ها و امپراتوری‌های مختلف بوده است. پس از آنکه در سال 636 میلادی دمشق پایتخت جهان اسلام شد، به مهم‌ترین شهر جهان اسلام تبدیل و در مدت کوتاهی، مرکز خلافت امویان شد و به اوج شکوفایی خود رسید. پیامبران متعدد و مردان و زنان پرآوازه‌ای از تاریخ نگاران، دانشمندان، اندیشمندان، شاعران، ستاره شناسان و بزرگان دینی از این خطه برخاسته و در مسیر گسترش و پیشرفت فرهنگ، دانش و دانایی و تبلیغ ادیان مختلف تلاش‌های فراوان کردند. 

"پالمیرا" یا "تَدمُر" نام یکی از شهرهای باستانی در کشور سوریه است که آثار آن در ولایت حمص واقع شده‌ است. سوریه در دوران هلنی و بیزانسی یکی از مهمترین مراکز تمدنی بوده و محوطه های باستانی با ساختارهای معماری شگفت انگیز و زیبا، بخشی از هویت تاریخی این کشور محسوب می شوند.ساکنان پالمیرا را آرامی‌ها، عموریان، عرب‌ها و اقلیتی از یهودیان تشکیل می‌دادند. در هم‌جواری ویرانه‌های باستانی پالمیرا، شهر تدمر واقع شده‌ است. تدمر، معادل نام عربی برای پالمیرا است: شهری در شرق سوریه که محل اختلاط فرهنگی اشکانیان، پالمیریان و یونانیان بوده است. این شهر باستانی که به "مروارید صحرا" معروف است یکی از مهم‌ترین ویرانه‌های تاریخی جهان و یکی از آثار ثبت‌شده سوریه در فهرست میراث جهانی یونسکو است. قدمت بخش اعظم ویرانه‌های پالمیرا به سده‌های یکم و دوم میلادی باز می‌گردد. پالمیرا زمانی در جهان باستان یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی جهان بود. این شهر تبلور هنر و معماری قرن‌های نخست و دوم است که در آن تکنیک‌های یونانی و رومی با سنت‌های محلی و نفوذ ایران باستان در هم آمیخته است. این محوطه حاوی بیش از هزار ستون و یک گورستان عظیم شامل بیش از 500 مقبره است. 

شهر تدمر را اشکانیان در زمان حکومت وسیع خود که تا صحرای شامات گسترده شده بود، بنا کردند ولی خیلی زود به دلیل حمله‌ رومیان، این شهر از خاک ایران جدا شد و در اختیار رومیان قرار گرفت. بعد از آن این شهر پایتخت ملکه زنوبیا - ملکه سوریه - شد. تدمر، شهری زیبا با ستون های طلایی رنگ با حال و هوایی شاعرانه بوده که یکی از مهم‌ترین ایستگاهای تجارتی بین آسیا و اروپا در قرن اول قبل از میلاد محسوب می شده است. سر انجام این شهر زیبا در سال 274 میلادی توسط امپراتور روم (اورلیانوس) ویران می‌شود. این شهرباستانی از بخش‌های مختلفی تشکیل شده که عبارتند از: دژ پالمیرا، معبد بَعَل، دروازه هادریان،بنای چهاروجهی یا تتراپیلون، گورهای لوکس و معبد بَعَل شامین. معبدی که در روز 23 اوت 2015 میلادی، سازمان میراث باستانی سوریه گزارش داد که گروه تروریستی داعش با استفاده از مواد منفجره، معبد را از داخل تخریب و ستون‌های اطراف معبد را فرو پاشیده است. قدمت معبد بعل شامین به سده اول میلادی برمی‌گشت.پالمیرا تحت تأثیر شدید شهرهای یونانی-رومی بود. میدان‌هایی با ستون‌های بلند، معادن آب‌های معدنی یا آمفی تئاتر مشخصه شهرهای یونانی- رومی بودند که در پالمیرا نیز یافت می‌شدند. در بخش دیگری از این شهر باستانی، آمفی تئاتری بنا شده بود که بر روی صحنه آن، نمایشنامه‌های شرقی اجرا می‌شد. از این مکان همچنین برای جنگ حیوانات یا مبارزه گلادیاتورها نیز استفاده می‌شد. البته در زمان اشغال، داعش در این محل دست به اعدام های دسته جمعی می زد. طاق نصرت یا پیروزی نیز که قدمتی حدود دو هزار سال داشت، توسط داعش در 5 اکتبر 2015 میلادی ویران شد.

از زمانی که این شهر به دست گروه داعش افتاد، تخریب بناهای تاریخی و آثار هنری و کشتار مورخان و باستان شناسان به راهبرد این گروه در جنگ با تاریخ، فرهنگ و روشنفکری تبدیل شد. در ژوئیه 2015 نیز تروریست‌های داعش در اقدامی علیه میراث فرهنگی، شش تندیس باستانی از جمله تندیس معروف به "شیر اللات" را تخریب کردند. "عبدالکریم" مدیر اداره آثار باستانی سوریه پس از این اقدام داعش اعلام کرد که این تندیس با صفحه فلزی و کیسه‌های شن پوشیده شده بود تا از آسیب احتمالی ناشی از درگیری‌های مسلحانه در امان بماند اما داعش آن را بیرون آورد و از بین برد. کارشناسان این اقدام را بزرگترین جنایت داعش علیه میراث باستانی پالمیرا عنوان کردند. علی رغم تمامی این جنایت ها، نیروهای ارتش سوریه روز یکشنبه 27 مارس 2016، شهر پالمیرا را تحت کنترل خود درآوردند و پس از عملیات خنثی کردن مین‌ها و بمب ها، پاکسازی این شهر از وجود تروریست های داعشی را آغاز کردند. اما متاسفانه تصاویر ارسالی از این شهر، از ویرانی و تخریب اغلب این بناها حکایت می کند و از گذشته باشکوه و جلال این مروارید درخشان صحرا، کمتر تلالویی دیده می شود .