انقلاب اسلامی، انقلابی بی همتا(7)

همزمان با تحولات هر کشور، هنر و موسیقی آن کشور به شدت تحت‌تاثیر قرار می گیرد چنان که در جریان پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز، موسیقی نقش پررنگی داشته و سرودهایی که آن زمان خوانده می‌شدند، هنوز هم در ذهن مردم زنده هستند.

 در جمهوری اسلامی ایران، سرودهای انقلابی به سرودهای حماسی گفته می‌شود که در طول اوج‌گیری، پیروزی و پس از پیروزی انقلاب اسلامی جهت پشتیبانی از انقلاب و مخالفت با نظام  قبل از انقلاب ساخته و اجرا شدند. پیش از پیروزی انقلاب، این سرودها توسط هواداران گرایش‌های سیاسی گوناگون ساخته می‌شد. بسیاری از این سرودها  در استودیوهای زیرزمینی به صورت آماتور ضبط شده و در دسترس عموم قرار می‌گرفت. اکنون سالهاست که این سرودها به طور گسترده در سالروز انقلاب به صورت اصل یا با اجرای مجدد برای مردم پخش می‌شود و در مدارس به عنوان بخشی از برنامه جشن‌های سالگرد پیروزی انقلاب، توسط دانش‌آموزان اجرا می‌شوند.

نمونه ای از سرودهای دوران انقلاب اسلامی

     موسیقی، پیش از انقلاب مثل خیلی چیز‎های دیگر به انحراف کشیده شده و از مسیر درست خارج شده بود. در آن زمان مسیر موسیقی ایرانی به‎سوی ابتذال رفته و موسیقی سنتی هم شکل و قالب مطربی و قجری یافته بود. اما با پیروز شدن انقلاب اسلامی در بهمن ماه سال 57، این هنر نه تنها به حیاتش ادامه داد بلکه با نظارت و کنترل درست و ممانعت از آلوده شدن آن، توانست هم در مجامع جهانی موفق شود و هم نقش مهمی در وقایع اجتماعی و سیاسی ایران داشته باشد 
   "محمد گلریز" خواننده انقلابی ایران می گوید: یکی از ارکان و رموز پیروزی انقلاب اسلامی که به همت مردم به وقوع پیوست، همگرایی و اتحادی بود که میان آحاد مردم به وجود آمده بود. یکدلی و یک‌زبانی آنها در سر دادن شعار و هدفی واحد که سرنگونی حکومت طاغوت بود، موجب شد که این مهم به تحقق پیوسته و ما شاهد پیروزی انقلاب اسلامی باشیم.

     وی در ادامه می گوید: قطعاً عوامل مختلفی در این همگرایی و اتحاد، نقش تعیین کننده‌ داشته‌اند، اما با توجه به سال‌ها تجربه در وادی هنر موسیقی و سرود، باید این نکته را متذکر شوم که یکی از عوامل یکپارچگی مردمی و تهییج آنها در رسیدن به آرمان و هدف متعالی انقلاب اسلامی، موسیقی و تولید سرودهای انقلابی بود که البته آهنگسازان و تولیدکنندگان این قطعات به شکل ریتمیک با الهام از همان شعارها و غریوهای انقلابی مردم ایران ، به این امر اهتمام داشته‌اند.

   واقعیت آنست که موسیقی اصیل ایرانی همواره در کنار مردم و ملت بوده و به فرهنگ و هنجارهای جامعه توجه کرده است. این موسیقی در جریان انقلاب اسلامی و پس از آن نیز در کنار مردم ایستاد و یاری رسان آنان بود. انقلاب اسلامی پیش و بیش از هر چیز درون موسیقی دانان و شعرا رخ داد تا آتش درون جامعه به شکل شعر و موسیقی در بطن تحولات اجتماعی شکوفا شود.

  "پیروز ارجمند"، آهنگساز و کارشناس حوزه موسیقی، انقلاب اسلامی را عامل نجات موسیقی ایران می‌داند و تاکید می‌کند این واقعه بزرگ، موسیقی را از انحطاط نجات داد. او می‌افزاید: در دوره پهلوی بیشتر گرایش ایران به سمت موسیقی پاپ رفت تا حدی که موسیقیدانان اصیل، دغدغه از میان رفتن موسیقی سنتی را داشتند. فراگیری و حضور بی‌منازع موسیقی پاپ آن هم از نوع غربی و بعدها از نوع کوچه بازاری در موسیقی ایران قبل از انقلاب، به گونه‌ای بوده که همه موسیقیدانان سنتی و هنری نگران از بین رفتن کامل موسیقی بودند.

      اما پس از انقلاب و در سال‌های اولیه، ما شاهد نوعی موسیقی حماسی و انقلابی هستیم که می‌توان گفت دومین دوره تاریخی پس از اسلام است. در واقع دوره اول مشروطه و مشروطه‌خواهی است و دوره دوم در اوان انقلاب اسلامی. مهم‌ترین دستاورد انقلاب هم همین است که موسیقی کاملا ملی می‌شود و آثار شایسته و قابل توجهی به عرصه تولید می رسد.

نمونه ای دیگر از سرودهای دوران انقلاب اسلامی

      با تمام این حرفها، زمانی که به سرودهای اوایل انقلاب نظری بیندازیم، رنگ و بوی شعار گونگی در لابلای آنها دیده می شود. این ویژگی نشان از عطش مخاطبان و التهاب زمان دارد که شاعر و سرآینده را خود بخود به این گونه انتخاب دعوت می‌کند. برخی سرودها هم شعرشان از سروده های شاعران برجسته ایران برگزیده شده که نشان از دقت و هوشیار و دانایی جوینده آن دارد. این سرودها که اینگونه برگزیده شده‌اند، ماندگار و جاودان مانده‌اند و هنوز هم در ذهن مردم این مرزو بوم جاری است.

     "حسام الدین سراج"، خواننده موسیقی سنتی درباره موسیقی دوران انقلاب می گوید: موسیقی انقلابی در حقیقت قبل و بعد از انقلاب هر دو باهم بود و کارهای بسیار قوی در آن زمان انجام شد که فکر نمی‌کنم دیگر در تاریخ موسیقی ایران تکرار شود. این هنرمند "ایران‌ای سرای امید"، "کجایید ‌ای شهیدان خدایی" و دیگر کارهای کانون "چاووش" را نمونه موفقی از این کارها می‌داند و می‌افزاید: کانون چاووش هم قبل از انقلاب بود و هم بعد از انقلاب و کارهای انقلابی و حماسی بسیار زیادی ارائه کرد که نمونه های موفقی بودند. این موفقیت هم دقیقاً به دلیل شرایط انقلاب بود. یعنی فضا، فضایی بود که کاملا حماسه می‌طلبید، ‌شاعر شعر حماسی می‌گفت، از جان و دل و آهنگساز می‌ساخت و خواننده می‌خواند.

     بنا بر نظر وی و پژوهشگران بسیاری، انقلاب اسلامی خواه ناخواه در تمام تار و پود شاعران و سرایندگان آن ایام پر التهاب، مستقیم و غیر مستقیم تأثیر داشته است و حاصل کار شاعر و آهنگساز و خواننده، باهم گره خورده و حس  و حال و فضای خروشان آن ایام را تداعی می کند.  

    بدون تردید یکی از منظرهای بررسی شعر این سرودها، از بعد مضمون و محتوا است. از این نگاه نکات برجسته سرودها  مدح رهبری، وعده فردایی بهتر، مبارزه با استبداد، بیگانه ستیزی، مردم گرایی، دعوت به مقاومت ، مبارزه با اشرافیت، بیان قساوت دشمن، وحدت و همبستگی، سازش ناپذیری، روحیه ایثار و شهادت و حاکمیت الله بوده است.  

    برخی سرودها، نام و نشان و شناسنامه ندارند و با لذت گمنامی به حیات خودشان ادامه می دهند. بیشتر سرودها با تمام کاستی های موجود، برانگیزاننده بوده، هیجان مخاطب را هنوز هم پاسخ می‌دهند و حرکت می بخشند.

     بنا بر گواه تاریخ، بیشتر سرودها نقش جدی در مبارزه مردم داشتند چراکه احساسات شورانگیز مذهبی در تارو پود شعر سرودها تنیده بوده و طرح موضوعاتی چون عاشورا، عدالت، آزادی و … موج خروشان مبارزه را به همراه داشته است. طرح اصل ولایت و عدالت دوستی و پیوند با مکتب انسان ساز اسلام، از جمله رویکردهای باشکوه در سرودهای انقلاب اسلامی بوده است.

      علاوه بر مضامین حماسی، در بیشتر سرودهای اول انقلاب به خاطر فضای موجود و هیجان و همچنین حال و هوای تند سیاسی، لحن خطابی بوده است. به این ترتیب که برجسته بودن پیام، سرودها را در پیله ای از پیام های سیاسی و اجتماعی و رنگ و بوی عدالتخواهانه و ریتم و آهنگ تند و حماسی پیچیده است.

موسیقی سنتی ایران که در چند ماه منتهی به انقلاب، زبان توفنده خشم انقلابی مردم شده بود، با حضور اساتید طراز اول و خوش فکری همچون شادروان محمدرضا لطفی و پرویز مشکاتیان و دیگر اساتید به نام جان دوباره ای به هنر انقلاب اسلامی بخشید. سرودهایی مانند "الله الله تو پناهی بر ضعیفان یا الله"، " بهاران خجسته باد" ، "از صلابت ملت و ارتش و سپاه ما، جاودانه شد از فروغ ظفر پگاه ما"، "به لاله درخون خفته، شهید دست از جان شسته" ، "به خون درکشی خاک من، دشمن من"، "برخیزید ای شهیدان راه خدا، ای کرده بحر احیای حق جان فدا"،  از جمله سرودهایی بودند که از ماهها قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، ساخت آن آغاز شد و به نظم در آمد و تا سالها بعد از پیروزی انقلاب همچنان شنیده می شد. 
همچنین سرودهای "بوی گل سوسن و یاسمن آید"، "دیده بگشای ای برادر"، "هوا دلپذیر شد، گل از خاک بر دمید" ، "بلند اخترم، رهبرم، از ره آمد" از دیگر سرودهایی است که با جان مایه موسیقی فاخر ایران تولید شد و نقش بسزایی در شکل گیری موسیقی بعد از انقلاب داشت 

سرود بوی گل سوسن و یاسمن آید

    با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357، شعر و موسیقی آیینی در جریان جدیدی قرار گرفت. مهم ترین تأثیر انقلاب بر شعر و موسیقی و اندیشه های  شاعرانه، تغییر و تحول محتوایی اشعار و آهنگ ها بود. با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، شعر و موسیقی انقلابی وارد حیطه جدیدی شد که در ابتدا شکلی شعاری و شاید شتابزده داشت، اما در گذر ایام به نوعی از موسیقی فاخر ایرانی تبدیل شد.

   بدون تردید تولید سرودها، آهنگ ها و اشعار انقلابی و در کل موسیقی انقلاب اسلامی در دوران پیش و پس از انقلاب و دوران هشت سال دفاع مقدس، روندی بسیار فعالانه و پر ثمر داشته است. چنان که می توان تاثیر آن را در تمام وجوه موسیقی ایرانی تاکنون و حتی در سالهای آینده نیز به وضوح مشاهده کرد .