مالکیت معنوی در خدمت جهانی سلامت و امن تر

سازمان جهانی مالکیت فکری امسال روز جهانی مالکیت معنوی را به اختراعاتی اختصاص داده است که جهان ما را سالم تر و امن تر و مکانی راحت و با آسایش برای زندگی بشریت می کند. به مناسبت روز جهانی مالکیت معنوی ویژه برنامه ای تدارک دیده ایم که به سمع شما می رسانیم.

سازمان جهانی مالکیت فکری (وایپو) روز ۲۶ آوریل هر سال (برابر با ۶ ثور) را به روز جهانی مالکیت فکری World Intellectual Property Day نامگذاری کرده است. این روز سالگرد تاسیس این سازمان است، اما قرار گرفتن آن در ماه آوریل (اردیبهشت) همچنین همزمانی با مناسبت‌های دیگر هم دارد، مثل تولد شکسپیر و روز جهانی کتاب‌خوانی.

سازمان جهانی مالکیت فکری هر ساله برای بزرگداشت این روز و برای دادن ایده بیشتر به ادارات کپی‌رایت، مالکیت معنوی و مشابه این سازمان‌ها در همه جای دنیا، و نیز به افراد فعال در زمینه‌های گوناگون که ممکن است بخواهند برنامه‌ای برای این روز ترتیب بدهند، موضوعی را برای این روز در هر سال معرفی می‌کند.این سازمان ، امسال این روز جهانی را به اختراعاتی اختصاص داده است که جهان ما را سالم تر و امن تر و مکانی راحت و با آسایش برای زندگی بشریت می کند. سازمان ملل به دنبال آن است که چگونه نظام مالکیت فکری می تواند سرمایه گذاران، خلاقان و مبتکران را جذب کند تا با توسعه ایده های خلاقانه خود متناسب با نیازهای جهان امروزی به ایده پردازی بپردازند و تضمین کنند که ایده ها و طرح های مبتکرانه و خلاقه در جهان به منصه ظهور برسند تا مخترعان جهان فناوری نوین فردای جهان را پایه گذاری کنند.

مالکیت فکری (معنوی (یا حقوق فکری معنوی) (intellectual property) یا intangible property) به   حقوقی گفته می‌شود که به صاحبان آن حق بهره‌وری از  فعالیت‌های فکری و ابتکاری انسان را می‌دهد و ارزش اقتصادی و قابلیت دادوستد دارد ولی موضوع آن شیء معین مادی نیست. حقوق پدیدآورندگان آثار ادبی یا هنری یا مالکیت ادبی و هنری معروف به حق مولف یا حق تکثیر، حق اختراع، حقوق بر مشتری مانند حق تاجران و صنعتگران نسبت به نام، علایم تجاری و صنعتی و اسرار تجاری معروف به مالکیت تجارتی و صنعتی از انواع مالکیت‌های فکری است.

برخی نویسندگان نام «مالکیت‌های فکری» را برای این حقوق ترجیح می‌دهند از آن جهت که منشأ این حقوق فکر و اندیشه انسان است اما برخی دیگر واژه «مالکیت معنوی» را مناسب‌تر می‌دانند از این جهت که برخی از این حقوق بر اثر فکر و اندیشه تولید نمی‌شوند بلکه فقط به دلیل این که وجود مادی ندارد در قلمرو این حقوق جای می‌گیرند. مشخصات مشترک انواع مالکیت های فکری غیرقابل لمس بودن، انحصاریت، قانونی بودن و محدود بودن به ناحیه خاص است.

تفاوت این نوع مالکیت با مالکیت کلاسیک در آن است که موضوع آن یک اثر فکری و تراوش‌های ذهنی انسان است و نه یک پدیده معین مادی. مالکیت فکری ماهیتی مرکب از حقوق مالی و حقوق غیرمالی و مربوط به شخصیت انسان دارد. این ماهیت ترکیبی به‌ویژه در زمانی که نویسنده‌ای حق انتشار اثر خود را به ناشر واگذار می‌کند مشخص می‌شود. چیزی که با این قرارداد منتقل می‌شود حق انتشار مادی و بهره‌برداری مالی از اثر است اما حق شخصی نویسنده برای دفاع از اثر و تجدیدنظر در آن باقی است و این بخش از حقوق وی که به حقوق معنوی  یا حقوق اخلاقی شهرت دارد همچون دیگر حقوق مادی قابل انتقال نیست.

سازمان جهانی مالکیت معنوی ( World Intellectual Property Organization) یا (WIPO) یکی از ۱۶ آزانس تخصصی سازمان ملل است. وایپو با امضای توافقنامه‌ای در استکهلم   در سال ۱۹۶۷ «برای تشویق آثار خلاقانه در راستای حمایت از مالکیت معنوی در جهان» تأسیس شد. وایپو هم‌اکنون ۱۸۴ کشور عضو دارد و ۲۴ معاهده بین‌المللی را مدیریت می‌کندو مقر آن در ژنو، سوئیس  قرار دارد. مدیر کل فعلی وایپو فرانسیس گری (Francis Gurry) است که در ۱ اکتبر ۲۰۰۸ به این سِمت منصوب شد. ۱۸۳ عضو ازکشورهای عضو سازمان ملل متحد و سریر مقدس  عضو وایپو هستند.

حمایت قانونی ملی از حقوق مالکیت معنوی در کشورهای مختلف جهان، مستلزم حمایت قرارداد بین المللی بود؛ زیرا با پیشرفت نسبی فکر حمایت از حقوق ابتکارها و پس از نفوذ آن در مجموعه قوانین ملت های صنعتی و دارنده ادب و هنر، به زودی آشکار گشت که حمایت قانونی در داخل یک کشور به تنهایی کافی نیست؛ چه آزادی اقتصاد نمی توانست به قلمرو یک کشور محدود باشد، بلکه به اقتضای اصل خویش، ناگزیر از مرزهای سیاسی می گذشت و به داد و ستد بین المللی کشیده می شد. در چنین وضع و بازار گسترده ای، حمایت منحصر به چارچوب قانون ملی نبود. در واقع، حمایت از این حقوق زمانی به کمال خود نزدیک می شد که در رفتار متقابل ملت ها، امنیت و مصونیت حقوقی حکم فرما باشد. در این زمینه، تلاش هایی صورت می گرفت که مقررات به هم نزدیک و نهایتاً متحدالشکل گردند.

جمهوری اسلامی ایران از سال ۲۰۰۱ عضو  سازمان جهانی مالکیت فکری  است و تابحال تعدادی از پیمان‌های مربوط به مالکیت فکری را پذیرفته‌ است. ایران در سال ۱۹۵۹ به  پیمان پاریس یرای حمایت از مالکیت صنعتی پیوست، همچنین در سال ۲۰۰۳ به پیمان مادرید برای ثبت بین‌المللی علائم ملحق شدو در سال ۲۰۰۵ عضو توافقنامه لیبسون به منظور حمایت از نام منشا و ثبت بین المللی آن شد که حفاظت از نام جغرافیایی مرتبط با محصولات را تضمین می‌کند.

در ایران، حقوق مالکیت صنعتی عمری طولانی تر نسبت به مالکیت ادبی و هنری دارد. اولین قانون در این مورد مربوط به ثبت علایم تجاری و صنعتی در سال 1304 می باشد. این قانون با تصویب قانون ثبت علایم و اختراعات در سال 1310 فسخ گردید. این قانون در سال 1337 و همزمان با الحاق ایران به کنوانسیون حمایت از حقوق مالکیت صنعتی (قرارداد پاریس)، با اصلاحیه جدید ادامه یافت. این قوانین از قوانین موجود در زمینه مالکیت های ادبی و هنری کامل تر بوده و کم تر جای ابهام و نزاع و مجادله دارد و رویه های قضایی مربوط به آن هم غنی تر می باشد.

اولین رویکرد قانونی در مورد مالکیت های ادبی و هنری در مواد 245 الی 248 قانون جزا (مبحث دسیسه و تقلب در کسب و تجارت) مصوب 15/5/1310 صورت گرفت. در سال 1348 قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان تصویب شد و مواد مزبور فسخ گردید.

سازمان جهانی مالکیت معنوی در پیامی به مناسبت این روز اعلام کرد که اختراعات و پیشرفت های تکنولوژی سهم آشکار و متمایزی در رشد اقتصادی جهانی دارند و ایجاد کننده فرصت های شغلی جدید و بهتر می باشند.

ما اغلب زمان کافی را به  کشف راه هایی اختصاص نمی دهیم که زندگی ما را بهبود می بخشند. اگر زندگی امروز را با زندگی 100 سال گذشته مقایسه کنیم در می یابیم که کیفیت زندگی امروز نسبت به قرن گذشت پیشرفت چشمگیری داشته است که همگی مدیون اختراعات و ابتکارات جدید و پیشرفته است. با اختراع  فن آوری های فوق العاده جدید مانند واقعیت مجازی، هوش مصنوعی، چاپ 3D، تراشه های کامپیوتری neuromorphic، فناوری نانو، رباتیک، و اختراعات و ابتکارات بیشتر در آینده پیش رو، چشم انداز برای پیشرفت  بیشتر، بسیار روشن است.

اکنون ممکن است بپرسید که نظام مالکیت معنوی با این اختراعات چکار می کند؟

مالکیت معنوی، بخش مهمی از یک سیستم نوآوری موفق است. نظام  مالکیت معنوی از نظر محصولات و خدمات، بازگشتی به اقتصاد برای کسانی است که این ریسک را می کنند تا به شما یک اختراع جدید را معرفی کنند. این نظام  یک چارچوب برای سفر نسبتاً سخت و دشوار و چالش برانگیز است که هر ایده قبل از تبدیل شدن یک محصول یا خدمت تجاری در دسترس انجام می دهد.

با ایجاد کمپین به مناسبت این روز جهانی ما این روز را در رابطه با اختراعاتی که زندگی ما را بهبود می بخشد گرامی می داریم. ما برای ریسک پذیرانی جشن می گیریم که جرأت تغییرات مثبت در جهان را با اختراعاتشان دارند.

کمپین امسال فرصتی برای همه ما است تا فکر کنیم در مورد آنچه چه چیزهایی به کار گرفته می شود تا چیزی اختراع شود و چالش های مرتبط با این روند چه می باشند. همچنین این شانس برای ما وجود دارد تا بررسی و ملاحظه کنیم چگونه ما می توانیم با نوآوری و ابتکارات و اختراعات جدید، در حقیقت به نفع کل جامعه  بشری  قدم برداریم.