ثبت چهارمستند ایرانی در فهرست برنامه حافظه جهانی
به تازگی چهار اثر مستند ایرانی در فهرست حافظه جهانی به ثبت رسیده است. این آثار در حوزه سینمای مستند از ارزش بالای تاریخی و اجتماعی و همچنین محیط زیستی برخوردارند.
امروزه فیلم مستند ارزش و کاربرد گسترده ای در جهان دارد و در حکم رسانه ای مؤثر و پویا در عرصه آموزش، ارائه دانش و ارتقای سطح آگاهی انسان نسبت به خود، جامعه، محیط زندگی، طبیعت، توسعه و ترویج فرهنگ و به طور کلی جهان شناسی، به شمار می رود.
اساسی ترین وجه تمایز و تفاوت فیلم مستند با فیلم داستانی اغلب در اینست که فیلم داستانی به یک قصه و یا گسترش یک طرح روایتی متکی است، در صورتی که فیلم مستند به تشریح و توصیف یک مضمون می پردازد. همین تفاوت عمده باعث شده که شیوه های مختلفی در تولید آن ها به وجود آید. آزاد بودن مستندساز و نحوه تفسیر و توصیف مضمون واقعی، که خیلی بیشتر از کارگردان فیلم داستانی است، اغلب ناشی از امکانات بیانی تدوین و آزاد بودن در استفاده از روش های تدوین است. همین امر باعث می شود مضامین غیردراماتیک و موضوعات فاقد دلهره و اضطراب در فیلم مستند، به صورت جذاب و تماشایی درآید.
در تازه ترین جلسه کمیسیون ملی حافظه جهانی در ایران، چهار مستند تلویزیون ایران در فهرست ملی ثبت شد. در این جلسه پیشنهادهای سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مطرح و پس از بحث و تبادل اعضاء با ثبت مستندهای تلویزیونی «یاد و یادگار»، «پل آزادی»، «همراه باد در دل تنهایی کویر» و «کودکان سرزمین ایران» که در سالهای پس از انقلاب اسلامی در شبکه های مختلف صدا و سیما تولید شده، موافقت شد.
برنامه حافظه جهانی یونسکو (memory of the World Program ) که با نام میراث مستند جهانی یونسکو نیز شناخته میشود، برنامهای است که یونسکو از سال 1992 به دنبال افزایش آگاهی نسبت به خطراتی که میراث مستند جهانی را تهدید میکند، برای حفظ و سهولت دسترسی به این آثار به اجرا گذاشته است. سازمان یونسکو قصد دارد با اجرای این برنامه از تاراج، پراکندگی، دادوستد غیرقانونی و نابودی میراث مستند جهانی جلوگیری کند. طبق فراخوان یونسکو، این مخاطرات تهدیدکننده از قرنها قبل وجود داشته ولی جنگ، آشوبهای اجتماعی و نبود امکانات مالی بر شدت آن افزوده است.
(توضیح کلیپ: فیلم «یاد و یادگار» در میان اهالی سینمای مستند به باراکای ایرانی شهره است. در این فیلم با تلفیق مناسب تصویر و موسیقی لحظههای بینظیری خلق شده است و یکی از بهترین آثار مستند ایران در دهه 70 به شمار میرود.(
فرهاد ورهرام می گوید که در ساخت این اثر به طور مشخص، از دو فیلم مستند به یاد ماندنی به نامهای «باراکا» و «زندگی بدون توازن» تأثیرات فراوانی گرفته و سعی کرده تا بدون کلام، از موسیقی عمیق و تاثیر گذار، فیلمبرداری درخشان و تدوین بسیار حرفه ای همکارانش بهره گرفته و مستندی رضایت بخش ارائه دهد.
فرهاد ورهرام پژوهشگر مستند سازی است که با تکیه بر بیش از 40 سال پژوهش مردم شناسی و قوم شناسی در ایران، چندین مستند ارزشمند را در کارنامه خود دارد.
فیلم مستند «پل آزادی» امروز یکی از اسناد مهم تصویری و سینمایی از زمان جنگ محسوب میشود که ابتدا در سینماها و سپس در تلویزیون نمایش داده شد. کارگردان این فیلم باارزش تصویری و تاریخی، «مهدی مدنی» است که دارا بودن تصاویر شگفت انگیز و روایت درخشان کارگردان از یک رویداد با عظمت در عین شرایط دشوار طبیعی و جنگی، آن را به اثری ماندگار در عرصه سینمای مستند ایران تبدیل کرده است.
مستند «همراه باد در دل تنهایی کویر»، محصول شبکه اول تلویزیون ایران سیما است که در فاصله سالهای 1376تا 1377 ش. (1997تا 1998) به کارگردانی «منوچهر طیاب» ساخته شده است. موضوع این مستند سفر اکتشافی به کویرهای ایران و بررسی طبیعت آن است.
منوچهر طیاب برای ساخت این مستند جذاب که درباره کویرهای ایران است ، به همراه اعضای گروه فیلمبرداری خود به مهم ترین مناطق کویر سمنان و کویر لوت سفر کرده و تصاویر بیاد ماندنی را از این سفر به تصویر کشیده است. طیاب، از قدیمی ترین فیلمسازان ایرانی است که مستند های ارزشمندی درباره تاریخ، جغرافیا و فرهنگ کهن ایران ساخته است. مستند «همراه با باد در دل تنهایی کویر» در جشنواره بین المللی سینمای مستند شهر تِرنتو ایتالیا در سال 2001 لوح سیمین بهترین فیلمنامه و کارگردانی و جایزه ویژه اکتشاف را دریافت کرده است. فیلم «همراه باد در دل تنهایی کویر» به کارگردانی طیاب، یکی از هفت فیلم انتخابی منتقدان فیلم اروپا در جشنواره بین المللی فیلم لوکارنو بوده است.
مستند «کودکان سرزمین ایران»، محصول گروه کودک و نوجوان شبکه دو تلویزیون ایران است که در فاصله سالهای 1374 تا 1376ش. (1995 تا 1997) ساخته شده و بخش گستردهای از فرهنگها و خرده فرهنگهای گوشه گوشه ایران را به تصویر میکشد. این مجموعه 52 قسمت است که توسط کارگردانان مطرحی چون «ناصر تقوایی»، «محمدرضا اصلانی»، «خسرو سینایی»، «فرهاد مهرانفر» و«محمدرضا مقدسیان» ساخته شده است. در این مجموعه، بهترین کارگردانان نسل قدیم و جدید سینمای ایران، به تهیه کنندگی مرحوم «محمدرضا سرهنگی» همکاری داشتهاند. از این فیلم ها 75 بار در داخل و خارج ایران تقدیر به عمل آمده است.»
این مجموعه فیلم مستند، در عین توجهات فرهنگی و تاریخی به کار، شرایط زیستمحیطی، خانواده و هنرها، دارای نگاه عمیق و زیبایی به دنیای کودکان و آرزوها و تمایلات آنان است که بدون در نظر گرفتن شرایط جغرافیایی گاه بسیار به هم نزدیک است.