منشور آسمانی: قرآن از نگاه قرآن (14)

ضمن آرزوی قبولی طاعات شما، توجهتان را به موضوع این برنامه منشور آسمانی یعنی: " تناسب و هماهنگی قرآن" جلب می نماییم.

علم تناسب آیات و سور قرآن یکی از علوم مهم قرآنی استکه به معنای هم شکل بودن و هماهنگی مضامین قرآنی است. خدای بزرگ دراین باره در آیه 23 سوره زمر می فرماید:"خدا قرآن را فرستاد که بهترین حدیث (و نیکوترین سخن آسمانی خدا) است، کتابی که آیاتش همه (در کمال فصاحت و اعجاز) با هم مشابه است و در آن ثنای خدا (و خاصان خدا) مکرر می‌شود، که از تلاوت (آیات قهر) آن خدا ترسان را لرزه بر اندام افتد و (با آیات رحمت) باز آرام و سکونت یابند و دلهایشان به ذکر خدا مشغول گردد. این (کتاب) همان (رحمت و) هدایت خداست که هر که را خواهد به آن رهبری فرماید، و هر کس را خدا به گمراهیش واگذارد دیگر هیچ هدایت کننده‌ای نخواهد داشت."

خود واژه قرآن، مشتق از "قرائن" و جمع قرینه است. زیرا هر کدام از آیات قرینه و شاهدی برآیه دیگری است و میتوان با استناد به برخی از آیات مضمون و حقیقت برخی دیگر از آیات و سور را کشف نمود . با در نظر گرفتن همین ارتباط و پیوستگی معارف قرآنی است که در می بابیم قضاوت و داوری درباره تک تک آیات قرآنی صحیح نبوده وچه بسا گمراه کننده باشد و برای بدست آوردن نظر قرآن ، باید مجموع آیات مناسب را در نظر گرفت . یکی از اساتید دانشگاه الازهر( دکتر محمد عبدالله دراز) قرآن را به یک تابلوی نقاشی زیبا تشبیه می کند و می گوید: اگر نگاهمان را به جزء کوچکی از آن محدود کنیم جز رنگهای گوناگون و ناهماهنگ پدیده ای به نظر مان نمی رسد ولی اگر میدان دیدمان را گسترش دهیم تابلویی زیبا و بدیع و جذاب رامشاهده خواهیم کرد .

بر این اساس باید تأکید کرد که قرآن مجموعه مطالبی گسسته و بی ارتباط نیست. بلکه مجموعه ای متصل و هماهنگ است که از نظم خاص درونی برخوردار است. از نظر امام خمینی (ره) حتی "بسم الله " در هر سوره متناسب آن سوره بوده وتکراری نیست چنان که در کتاب "چهل حدیث" ایشان آمده است :" باید دانست که " بسم الله" در هرسوره به حسب مسلک اهل معرفت متعلق است به خود همان سوره که بر اساس آن معنی «الله» فرق می کند. (چهل حدیث، ص 547)

زمانی که به کتاب یک نویسنده و یا مفسر برجسته نگاه می کنیم انتظار داریم که میان موضوعات و مباحث آن هماهنگی و انسجام وجود داشته باشد واگر این گونه نباشد به آن ایراد می گیریم و آن را نقض میدانیم بر این اساس چگونه ممکن است که چنیش و حتی قرائت آیات از سوی خدا بدون هدف صورت بگیرد و تناسب و هماهنگی بین آنها نباشد؟ آن هم قرآنی که در وصف آن آمده است : این کتابی است که آیاتش استحکام یافته سپس از سوی (خدای ) حکیمی آگاه به تفصیل بیان شده است . هود/1 

با وجود اتقان آیات و تاکید بر دو صفت برجسته الهی یعنی ( حکیم و خبیر) و تفصیل آیات، از سوی پروردگار آیا باز هم میتوان ادعا کرد که بین آیات و سوره های قرآن ارتباط و هماهنگی وجود ندارد؟ شاید به همین دلیل باشد که خدای بزرگ از مدعیات و مخالفان ناهماهنگی آیات قرآن میخواهد دست از سطحی نگری بردارند و به این هشدار قرآن توجه کنند که می فرماید : "آیا در قرآن تدبر نمی کنند وحال آنکه اگر از پیش غیر خدا بود در آن اختلاف بسیار می یافتند." (نساء / 82)

پیام آیه این است که چون قرآن از سوی خداست بنابراین در آن هیچ گونه اختلاف و ناهماهنگی و تناقض و تضاد وجود ندارد . فقط باید دست از نگاههای سطحی برداشت و باژرف اندیشی راز و رمزهای قرآن را شناخت و اگر بازهم نتوانستیم هماهنگی و ارتباط آیات و سوره های قرآن را کشف نماییم حمل برناتوانی و کمبود دانش خود نماییم نه این که بخواهیم اصل تناسب و هماهنگی آیات را زیرسوال ببریم و یا انکار کنیم چون این دیدگاه با فصاحت ( روشنی و ظهور سخن ) و بلاغت ( گویایی و رسا بودن ) قرآن نیز که یکی از وجوه اعجاز آن است مغایرت دارد.

گروهی خواسته اند با بهانه قرار دادن نزول دفعی ( یکباره )که درشب قدر صورت گرفت و نزول تدریجی که ( بمرور زمان ) انجام پذیرفت اصل مهم و اساسی هماهنگی آیات قرآنی را نایده بگیرند درحالی که چه نزول دفعی و چه تدریجی با مشیت و اراده مستقیم الهی صورت گرفت و اگر پیامبر (ص) هم جایگاه آیات را مشخص می کرد آن هم به دستور وحی بوده است. بنابراین هر دو شکل نزول قرآن چون از سوی خدای حکیم، علیم، خبیر و بصیر صورت می گیرد و چینش آیات هم بهدستور مستقیم الهی است صددرصد هدفمند است و جای هیچ گونه شک و تردیدی باقی نمی ماند که میان تمام آیات و سوره های قرآن هماهنگی ، انسجام وتناسب منطقی و اصولی وجود دارد .و این تناسب در تمام ابعاد لفظی، معنوی، ظاهری، باطنی، موضوعی و تمام موارد دیگر بطور قطع و یقین وجود دارد و شناخت آنها نیازمند دقت نظر و ژرف اندیشی است .