مروری بر مراقبات ماه مبارک رمضان(22)

نَعُوذُ بِکَ مِنْ تَنَاوُلِ الْإِسرَافِ : خدایا به تو پناه می بریم از اسراف و زیاده روی در مصرف.

اسراف، به معنای زیاده روی و تجاوز از حد است، و در اصطلاح کلی؛ اسراف این است که انسان بی جا و بیش از شأن خود مصرف کند. اسلام به هر کسی اجازه داده، از مال و دارایی خود، به  مقدار لازم و در حد شأن و مرتبه خود مصرف کند. همه می توانند خانه، ماشین و لباس و ... در شأن خود تهیه نمایند و اگر در صورت توان، از مقدار لازم بخل بورزد و خانواده خویش را در سختی قرار دهد، نیز مورد مذمت قرار می گیرد.

در سوره‌ی مبارکه‌ی فرقان، گروهی با عنوان عباد الرحمن معرفی می‌شوند. این گروه ویژگی‌هایی دارند، از جمله اینکه : "وَالَّذِینَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکَانَ بَیْنَ ذَلِکَ قَوَامًا؛ و کسانى‌اند که چون انفاق کنند، نه ولخرجى مى‌کنند و نه تنگ مى‏‌گیرند و میان این دو؛ حد وسط را برمى‏‌گزینند." البته مصادیق اسراف، بر اساس اشخاص، سنین، موقعیت‌ها و جوامع مختلف، فرق می‌کند. گاهی ممکن است برای یک نفر، در یک موقعیت، استفاده از چند نوع لباس، اسراف محسوب شود و برای دیگری اسراف نباشد. مثلاً جوان باید بهتر و زیباتر بگردد و چند نوع لباس داشته باشد؛ اما کسی که سن بالاتری دارد، لازم نیست چنین بگردد. یا کسی از نظر اندام در موقعیتی است که اگر دو پرس غذا بخورد، اسراف نیست؛ اما برای دیگری، نیم پرس هم اسراف محسوب می‌شود. 

معنای دیگر اسراف، خراب کردن نعمت است که در این زمینه، زمان و شرایط و سن، مجوز محسوب نمی‌شود. لذا در روایت داریم که حتی ممکن است در وضو اسراف رخ دهد. برای وضوی شرعی، یک لیوان آب کافی است و اگر دو لیوان شد، اسراف صورت گرفته است. البته وضوی شخص باطل نیست، اما گناه مرتکب شده است. چرا که تضییع نعمت کرده است.

مسرف، باید در آخرت پاسخگو باشد؛ زیرا در نعمت خدای متعال جفا کرده است. از نظر دنیایی نیز، اسراف؛ فقر، بیماری، وهمچنین عوارض اجتماعی دیگری را بدنبال خود دارد. بخشی از عوارض آن، ضربه زدن به زندگی دیگران و تولید حسرت در دیگران است. اگر جامعه ای مبتلا به اسراف شد، یعنی اسراف، اخلاق عمومی شود، باید آماده‌ی نزول انواع و اقسام بلا‌ها و مصیبت‌ها باشد؛ چرا که از مصادیق کفران نعمت است. لذا از اسراف به خدا پناه برد و عرضه داشت:" نَعُوذُ بِکَ مِنْ تَنَاوُلِ الْإِسرَافِ : خدایا به تو پناه می بریم از اسراف و زیاده روی درمصرف."