آیین های محرم و عاشورا در ملل مختلف(29)

برنامه امروز را به آشنایی با آیین های عزاداری ماه محرم در«قزاقستان» و «ازبکستان» اختصاص داده ایم. از شما دعوت می کنیم در این برنامه با ما همراه باشید.

با سلام به یکایک شما دوستان و علاقمندان مجموعه برنامه «آیین های محرم و عاشورا در میان ملل مختلف» با برنامه ای دیگر از این مجموعه با شما همراهان هستیم. برنامه امروز را به آشنایی با آیین های عزاداری ماه محرم در دو کشور «ازبکستان و قزاقستان »اختصاص داده ایم.

ازبکستان از کشورهای آسیای مرکزی است و با کشورهای افغانستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان مرز مشترک دارد و حدود 31میلیون و 500 هزار نفر جمعیت دارد. بیش از 85% جمعیت ازبکستان را مسلمانان تشکیل می دهند. اکثریت جمعیت ازبکستان را مسلمانان سنی مذهب پیرو مذهب حنفی تشکیل می‌دهند. تعداد شیعیان در ازبکستان به درستی معلوم نیست ولی آمار آنها را 1.5میلـیون نفر ذکر می کنند. شهرهای سمرقند، بخارا، زیرآباد از توابع بخارا، تاشکند، جیزخ، نوایی، خوارزم، قشقوریا و شهر سیردریا از شهرهای مهم شیعه نشین هستند.

به دلیل ریشه دار بودن اسلام در این سرزمین و علاقه و اعتقاد عمیق مردم به آن، حضور مردم در مساجد برای انجام فرائض یومیه وبه ویژه نمازجمعه چشمگیراست. در دهه اول ماه محرم و بویژه روز عاشورا شیعیان (ایرانی تباران و تاجیک ها) و برخی از اهل سنت در شهرهای سمرقند، بخارا، خوارزم و فرغانه و جیزخ به سوگواری برای حضرت امام حسین(ع)می‌پردازند و بر مصائب وی وخانواده اش می‌گریند. علاوه بر شیعیان که مقیدند در مجالس عزاداری شرکت کنند و اطعام بدهند، زنان و مردان اهل سنت نیز در این‌گونه مجالس شرکت می‌کنند و حتی مبالغی را نیز برای برپایی مجالس عزاداری می‌پردازند. مراسم سوگواری سید الشهدا در بخارا، در مساجد و حسینیه‌ها و نیز در سمرقند در مساجد اهل بیت، و نیز در حومه تاشکند و ... با شکوه خاصی برگزار می‌شود.

سوگواری ماه محرم درمناطق مختلف به صورت یک آیین مردمی درآمده‌ است و شامل مراسم مختلفی می‌باشد. در این ماه مساجد و حسینه ها را با پارچه‌های مشکی ومتفاوت تزیین می‌ کنند. مردان وزنان درحسینیه‌ها ومساجد گردآمده و به سخنرانی‌های مذهبی، اشعار محزون، نوحه، گوش داده و به عزاداری می‌پردازند. دسته‌های عزاداری که در آن مردان به سینه زنی و زنجیرزنی می‌پردازند نیز از مراسم ماه محرم است. ایرانی تباران وتاجیک های شیعه مذهب با توجه به وفاداری وگرایش های عمیق خود به حضرت امام حسین(ع ) و مکتب سرخ شهادت، در انتقال سنت های عاشورایی درکشور ازبکستان دخالت مستقیم داشته‏ اند.

 بیشتر شیعیان در بخــــارا و سمرقند زندگی می کنند و اکثراً به زبان فارسی– تاجیکی صحبت می کنند. گروه دیگری نیز شیعیان آذری هستند که در زمان استالین از آذربایجان شوروی به این منطقه تبعید شده اند. مفهوم شیعه و سنی در کشورهای آسیای مرکزی و ازبکستان با دیگر کشورهای مسلمان تفاوت فاحشی دارد و مذاهب به یکدیگر نزدیک ترند. بسیاری از اهل سنت در این کشور به اهل بیت علیهم السلام علاقه مندند. به خلفای راشدین احترام می گذارند و در عین حال سخت عاشق «امام علی(ع)» و«امام حسین(ع)» هستند و «حضرت زهرا(س)» را «بی بی فاطمه» خطاب می کنند. معمولاً ازبک های اهل سنت با دیدن سوگواری ها و نوحه سرایی و محافل حزن متاثر شده و با عزاداران همراهی می کنند. در سمرقند و بخارا، حسینیه هایی نیز ساخته شده و در آن به سوگواری می پردازند.

سابقه سوگواری امام حسین(ع) در منطقه «ترکستان» که شامل ازبکستان نیز می شود، به قرن سوم هجری بازمی گردد. در آن زمان عده ای از خراسان به این منطقه مهاجرت کردند و در اوایل قرن سوم در بخارا و خیوه ساکن شدند و عزاداری امام حسین(علیه السلام) را برپا کردند. در آن دوران، مجالس عزاداری در منازل به صورت پنهانی برگزار می شد اما پس از فروپاشی شوروی عزاداری ها آزاد شد. امروز در ترکمنستان، قزاقستان، آذربایجان و ازبکستان مراسم سوگواری حسینی با شکوه تمام برگزارمی شود و در این مراسم اهل سنت نیز حضور خوبی دارند.البته در مقاطعی وهابیون سعی می کنند با ترفند های مختلف، مانع این مراسم شوند ولی با گذشت زمان این عزاداری ها باعث غنای فرهنگ تشیع شده و خطبا، نویسندگان و شاعران به گرامیداشت محرم همت گمارده اند.

قزاقستان نیز از کشورهای آسیای مرکزی است . این کشور از شمال با روسیه، از شرق با چین، در جنوب شرقی با قرقیزستان، در جنوب با ازبکستان و همچنین در جنوب غربی با ترکمنستان همسایه است. جمعیت قزاقستان حدود ۱۷میلیون نفر گزارش شده است. دین ۷۰ درصد از مردم اسلام و مذهب بقیه ساکنان مسیحیت است.بر اساس آمارهای اعلام شده حدود دو و نیم  درصد جمعیت مسلمانان این کشور شیعه هستند.

در قزاقستان، تعداد شیعیان بومی بسیار اندک است و اکثر پیروان تشیع در این کشور را، ایرانی‌ها، افغان‌ها و اتباع جمهوری آذربایجان تشکیل می‌دهند که مقیم قزاقستان هستند. چون اکثریت مطلق شیعیان، مهاجران و تبعیدیان دوره استالین محسوب می شوند، لذا در سطح سرزمین وسیع قزاقستان پراکنده شده‌اند. با این حال به دلیل اینکه اکثر آنها آذری تبار می‌باشند، مشابهت کاملی در آداب و رسوم، اعتقادات و فرهنگ آنها وجود دارد. چنانکه مراسم ایام ماه محرم که از بارزترین و گسترده ترین مراسم شیعیان است، نزد آنها به یک شکل و سبک برگزار می‌شود.

شیعیان قزاقستان تاهفدهم ماه محرم درمساجد و حسینیه ها عزاداری می کنند. بعد از آن تا اربعین فقط شب های جمعه مجلس برپا می شود. رسم است که مجلس پس از نماز مغرب و عشا با قرائت سوره یس شروع می شود. حضار در سکوت کامل گوش می دهند آنگاه با عزاداری و سینه زنی مراسم ادامه می یابد. پس از عزاداری روحانی به موعظه می پردازد. اگر روحانی نباشد با خواندن نوحه و ذکر صلوات مراسم را ادامه می دهند. ده روز اول مراسم با پذیرایی شام همراه است. هرشب یک نفر و یا چند نفر داوطلبانه عهده دار تامین احسان  و شام می شوند. در روزهای تاسوعا و عاشورا مردم قبل از ظهر در مساجد جمع می شوند. روز تاسوعا به نام حضرت ابوالفضل (ع) عزاداری برپا می شود. روز عاشورا پیش از ظهر مراسم عزاداری آغاز می گردد و بعد از ظهر پایان می یابد ولی بعد از نماز عشا برای چند دقیقه به یاد شب عاشورا چراغها را خاموش کرده و عزاداری می کنند. در پایان شب مراسم، روحانی مجلس پس از موعظه از عزاداران ، مجریان و بانیان مراسم قدردانی کرده در حق آنها دعا می کند حضار با آمین روحانی را همراهی کرده و سپاسگزاری خود را ابراز می دارند. شرکت کنندگان در عزاداری را پیرو جوانان، زن ومرد ، بویژه نوجوانان تشکیل می‌دهند. پیرها معمولاً درحال نشسته و با زدن دست برروی زانو و سینه عزاداری می کنند اما جوانان و نوجوانان بسیار پرشور به عزاداری و سینه زنی می پردازند .تشت گذاری همانند آذری های ایران بخش دیگر آداب عزاداری است . با گذاشتن تشتی که آب در آن قرار دارد و با پرچم سبز و سرخ و سیاه تمثالهای مربوط به سیدالشهدا (ع) آراسته شده و شمع در اطراف آن روشن کرده اند بصورت سمبلیک فاجعه کشته شدگان تشنه لب کربلا را یاد می کنند. معمولاً کنار تشت جامی برای نوشیدن آب وجود دارد وهمینطور کمک کنندگان به برپایی مراسم مبلغی را درظرفی که کنار تشت پیش بینی شده است می گذارند.

*******************************************