آیین های محرم و عاشورا در ملل مختلف(30)

برنامه امروز را به آشنایی با آیین های عزاداری ماه محرم در دو کشور «ترکمنستان و قرقیزستان» اختصاص داده ایم.

با سلام به یکایک شما دوستان و علاقمندان مجموعه برنامه «آیین های محرم و عاشورا در میان ملل مختلف» با برنامه ای دیگر از این مجموعه با شما همراهان هستیم. برنامه امروز را به آشنایی با آیین های عزاداری ماه محرم در دو کشور «ترکمنستان و قرقیزستان» اختصاص داده ایم.

ترکمنستان از کشورهای آسیای مرکزی است و از شمال و شرق با ازبکستان، از جنوب با ایران، از جنوب شرقی با افغانستان و از شمال غربی با قزاقستان همسایه است و دریای خزر مرزهای غربی آن را تشکیل می‌دهد. حدود۸۹٪ مردم ترکمنستان مسلمان و حنفی مذهب‌اند و ۹٪ پیرو کلیسای ارتدوکس روسیه هستند. شمار شیعیان در ترکمنستان به درستی معلوم نیست. اما عده‌ای تعداد آن‌ها را حدود ۵۰ هزار نفر تخمین زده‌اند که اکثر آن‌ها ایرانی الاصل هستند که بیشتر در نواحی مرزی به سر می‌برند. مسجد امام رضا (ع) در عشق آباد، مرکز تجمع شیعیان است که به همت چند نفر آذری احداث شده است. روستاى باقر در ۳۰ کیلومترى عشق‌آباد که ۲۰ هزار سکنه دارد، نیز از مراکز اصلی شیعیان است. ایام محرم، به ویژه عاشورا از اهمیت خاصی نزد شیعیان ترکمنستان برخوردار است. اگر چه در دوران قبل از تسلط شوروی، در برخی از نقاط ترکمنستان عزاداری هایی به شیوه شیعیان انجام می شد، اما با روی کار آمدن کمونیست ها، عزاداران حسینی بیش از هفتاد سال نمی توانستند به صورت علنی مراسم محرم برپا دارند. به همین دلیل این مراسم ها در منازل مسکونی به طور پنهانی برگزار می شد. با استقلال کشور ترکمنستان، شیعیان ایرانی، آذری و حتی افغانی مقیم ترکمنستان در کنار هم همراه با شیعیان ترکمنستانی در مساجد مربوط به شیعیان به عزاداری می پردازند. در حال حاضر در تمام نقاطی که شیعیان حضور دارند، حتی در بعضی مناطق که مسجد هم وجود ندارد، مردم در منازل جمع شده و به عزاداری می پردازند. آنها مراسم خود را تا روز هفتم شهادت امام حسین(ع) به طور مرتب ادامه می دهند و پس از آن تا روز اربعین، هر شب جمعه به سوگواری می پردازند.

ماه محرم در زبان ترکمنی با نام «عاشورا آیی/ ماه عاشورا» شناخته می شود و شیعیان این کشور همه ساله در روز عاشورا با تجمع در مساجد این کشور نذری می‌دهند و آیاتی از قرآن کریم به ویژه سوره یاسین را تلاوت می‌کنند. ترکمن ها قرآن تلاوت شده را به روح دو نواده عزیز پیامبر اسلام (ص) امام حسن (ع ) و امام حسین (ع ) نثار می کنند. مردم ترکمنستان به دو نواده پیامبر علاقه زیادی دارند و یزید را مظهر فسق و فجور می‌دانند. نکته حائز اهمیت این است که مردم اهل سنت و شیعه ترکمنستان همواره در آیین‌های یکدیگر شرکت کرده و در بین آنها بحث اختلاف مذهبی مطرح نیست. از این رو در حال حاضر هر ساله آیین‌های عزاداری ماه محرم توسط اهل سنت دوستدار خاندان اهل بیت(ع) و شیعیان ساکن ترکمنستان در مساجد این کشور برگزار می‌شود. برپایی نماز جماعت، سخنرانی درباره فلسفه قیام امام حسین (ع)، سینه‌زنی و نوحه‌سرایی از جمله برنامه‌هایی است که در این مساجد برگزار می‌شود. در آیین‌های عزاداری شیعیان ترکمنستان که به طور گسترده در مساجد سراسر این کشور برگزار می‌شود، تعداد زیادی از ترکمن‌ها در کنار آذری‌ها، افغان‌ها، ترکمن‌ها و ایرانی‌های مقیم این کشور شرکت می‌کنند. شلوغی مساجد شیعیان در ترکمنستان در شب‌های یازدهم، دوازدهم و سیزدهم ماه محرم بیش از شب‌های دیگر است. 

جمهوری قرقیزستان در قسمت شمال شرقی آسیای مرکزی واقع شده‌است. این کشور در شرق و جنوب شرقی با چین، در شمال با قزاقستان و در جنوب با تاجیکستان و از غرب با جمهوری ازبکستان همسایه و هم مرز است.آغاز نفوذ اسلام در بین قرقیز‌ها مربوط به قرون نهم تا دوازدهم میلادی است. شیعیان قرقیزستان از آذربایجانی‌های شوروی سابق هستند که در سال‌های فشار استالینی به این مناطق کوچانده شدند. تعداد آذربایجانی‌ها در قرقیزستان بر اساس آمارهای رسمی بالغ بر چهارده هزار نفر است، ولی بر اساس گفته آذری‌ها، تنها تعداد هفت هزار نفر از آنها شیعه هستند. بیشکک، کانت، توقماق، اوش، و قارابالتا شهرهای مهم شیعی قرقیزستان بشمار می روند.

بیشتر ساکنین قرقیزستان مسلمان و اهل تسنن هستند. در شهرهایی چون "بیشکک" و "اوش" از سال‌های قبل مساجدی وجود داشته است. طبق اعلام مقامات رسمی قرقیزستان، تاکنون بیش از ۱۲۰ فرقه در این کشور به ثبت رسیده‌است. در قرقیزستان ترکان به‌طور سنتی مسلمان هستند و اقلیت روس دارای دین مسیحی هستند‌. جمعیت قرقیزستان حدود شش میلیون نفر است. حدود 80 درصد جعمیت این کشور را مسلمانان حنفی مذهب ، 15 در صد را مسیحیان ارتودوکس و 5 درصد بقیه را ادیان و یا آیین های مختلف تشکیل می دهند.

 وضعیت شیعیان قرقیزستان به دلیل فضای نسبتا باز سیاسی در این کشور بهتر از سایر کشورهای آسیای مرکزی است. البته می‌توان گفت قرقیزستان تقریباً شیعه بومی ندارد و همه آنها مهاجر هستند. بر این اساس جمعیت شیعیان قرقیزستان از اتباع آذری‌، افغانی‌، تاجیکی، پاکستانی و ایرانی تشکیل می‌شود. اکثر شیعیان به ترتیب در بیشکک، کانت، توقماق، اوش و قارابالتا زندگی می‌کنند و هر یک در محل سکونت خود به عزاداری برای سید الشهدا می پردازند. همچنین بعضی از آنان در ایام عزاداری به حسینیه ایرانیان آمده و همگام با ایرانیان به عزاداری می‌پردازند.

********************************************