آیین های محرم و عاشورا در میان ملل مختلف (۳۴)

در این برنامه به معرفی آیین های عزاداری ماه محرم در بوسنی و هرزگوین پرداخته شده است.

با سلام به یکایک شما دوستان و علاقمندان مجموعه برنامه «آیین های محرم و عاشورا در میان ملل مختلف». با برنامه ای دیگر از این مجموعه با شما همراهان هستیم. در برنامه گذشته درباره برگزاری آیین های محرم در کشورهای انگلستان و آلمان سخن گفتیم و در برنامه امروز نیز با سنت های عزاداری ماه محرم در منطقه بالکان آشنا شویم.

شبه جزیره بالکان با مساحتی حدود ۷۲۸ هزار کیلومتر مربع و جمعیتی بیش از ۶۰ میلیون نفر در جنوب شرقی  اروپا واقع است و از شرق به دریای سیاه و دریای اژه، از غرب به دریای یونان و دریای آدریاتیک، از جنوب به دریای مدیترانه و از شمال به کوه‌های آلپ دینار و آلپ ترانسیلوانی و جلگه مجارستان مرزبندی می‌شود. امروزه این شبه جزیره شامل کشورهای آلبانی، یونان، بلغارستان، بوسنی و هررزگوین، کرواسی، اسلوونی، مقدونیه، صربستان، مونته نگرو، کوزوو، رومانی و بخش اروپایی ترکیه است.  کشورهای حوزه بالکان همان گونه گه در زبان متنوع اند، در مذهب نیر متعدد هستند. در این منطقه مسیحیت ارتدکس بیشترین پیرو را دارد و همه وابسته به کلیسای ارتدکس هستند. مسلمانان، دومین گروه بزرگ دینی در بالکان هستند و گروه سوم دینی را مسیحیان کاتولیک تشکیل می دهند .

اسلام بیش از 400 سال است در این منطقه رواج دارد و سنت های اسلامی در نقطه به نقطه آن مشهود است. عزاداری ماه محرم و عاشورا، سنتی است که نزد مسلمانان، به شیعیان منسوب است و نزد اهل سنت به ندرت برگزار می‌شود ، ولی برگزاری آن در مناطق بالکان که عموماً سنی نشین و حنفی مذهب هستند، بسیار مرسوم است.

در منطقه بالکان، دهه اول ماه محرم در میان مسلمانان اهل سنت به دلیل حلول سال جدید قمری و نجات کشتی نوح و نزد فرقه های علوی منطقه، به عزاداری برای امام حسین شهرت و اعتبار یافته است و تقریباً عموم مسلمانان منطقه برای این 10 روز، اهمیت بالایی قائل هستند. در میان مردم بالکان این باور وجود دارد که در 10 روز نخست ماه محرم، سیلاب ها فروکش کرد و حضرت نوح و خاندانش پا بر زمین نهادند. عقیده بر آن است که آنها با باقیمانده ذخایر خود، غذایی پختند و امروز در سراسر منطقه، این واقعه را با پختن غذایی به نام ”آشوره” گرامی می دارند. این غذا از دانه های گندم، برنج، کشمش، گردو، انجیر خشک، خرما و آجیل درست می شود. بنابر اعتقادات مسلمانان بالکان، حضرت نوح نبی در کشتی خود و در میان سایر وسایل، دانه‌های گوناگون میوه ها و حبوبات را نیز جای داده بود و پس از آنکه کشتی به ساحل نشست، با این دانه ها غذایی برای نجات یافتگان تهیه کرد، از این رو "آشوره" به این مناسبت هر سال در روزهای نخست ماه محرم در کشورهای مختلف منطقه بالکان تهیه و توزیع می‌شود. اما روایت دیگر نشان از ارتباط عمیق غذای آشوره با سنت نذری و نذورات در روز عاشورا دارد. این غذای نمادین و مراسم، نزد مسلمانان بالکان تنها یک بار در سال تهیه می‌شود و آن هم در روز عاشورا است. آشوره تهیه شده را در روز دهم محرم آماده و میان دوستان و همسایگان توزیع می کنند. نکته قابل توجه در این غذا، تعداد موادی است که در تهیه آن مصرف می‌شود. تعداد مواد می‌تواند به نیت تعداد شهدای کربلا (امام حسین و یارانش ) ۷۳ نوع است و یا ۶۱ نوع که اشاره به سال قمری که واقعه کربلا در آن اتفاق افتاد،12 نوع به نیت دوازده امام از نسل پیامبر خاتم(ص) یا 10 نوع خوراکی، که نماد ده روزه واقعه کربلا است. این سنت بارها مورد حمله و انکار قرار گرفته ولی در میان مسلمانان بالکان به شیوه‌های گوناگون حفظ شده است. پخت آشوره همچنان در بوسنی هرزگوین، کوزوو، آلبانی و مقدونیه در ماه محرم مرسوم است.

بوسنی هرزگوین، با مساحت ۵۱۱۲۹ کیلومتر مربع، در مرکز شبه جزیره بالکان و غرب صربستان واقع است. این کشور از شمال و غرب باکروواسی و از جنوب شرقی با مونته نگرو مرز مشترک دارد. ۴۵ درصد از مردم بوسنی  هرزگوین مسلمان، ۳۶ درصد ارتودوکس، ۱۵ درصد کاتولیک، ۱ درصد پروتستان و ۳ درصد از ادیان دیگر هستند.

اسلام از طریق جاده ابریشم و توسط بازرگانان ایرانی به این منطقه راه یافته است، اسلام در قرن سوم و چهارم قمری ( ده میلادی) در جزیره بالکان وجود داشت و با حمله عثمانی‌ها به این منطقه، گسترش یافت. هنگام ورود عثمانی‌ها به بوسنی، اسماعیلیان در قلعه سیاه ساکن بودند و در دوره عثمانی، ساداتی از نسل حسنین (ع) در بوسنی حضور داشتند. شماری از جمعیت مسلمانان این کشور را شیعیان تشکیل می‌دهند و متاسفانه آمار دقیقی از جمعیت آنان در دسترس نیست. شیعیان بوسنی در گراداچات، حسینیه‌ای دارند و موسسات ابن سینا و ملاصدرا در سارایوو (پایتخت بوسنی ) متعلق به آنان است.

علاوه بر شیعیان بوسنی، صوفیان این کشور نیز به اهل بیت ارادات دارند و مراسم عاشورا را در تکیه حاجی سینان و تکیه علیفاکواتس سارایوو برگزار می‌کنند.

در بوسنی هرزگوین از ابتدای ماه محرم ، مراسم عزاداری در تکیه ها برگزار می شود . عزاداران همچون ماه رمضان از خوردن و آشامیدن امساک می کنند و در روز آخر که « روز ماتم» نامیده می شود ، روضه و نوحه غمگین درباره شهادت امام حسین (ع)خوانده می‌شود . عزاداران بوسنیایی روزه خود را به شیوه‌ی سنتی و متفاوت با روزه های ماه رمضان افطار می کنند، یعنی با خرما و یا با لیوان آب افطار نمی‌کنند،‌ بلکه افطار را با کمی نمک شروع می‌کنند و این نیز ، نماد غمی است که باید انگیزه روزه داری همراه با اندوه در این روز را یاد آوری کند.

عزیزان شنونده به لحظات پایانی برنامه امروز رسیدیم . ادامه آشنایی با مراسم ماه محرم در دیگر کشورهای شبه جزیره بالکان را به برنامه آینده موکول می کنیم و تا آن زمان همگی شما را به خدای بزرگ می سپاریم.