آیین های محرم و عاشورا در ملل مختلف ( 36 )

در این برنامه با آیین های عزاداری در برخی کشورهای دیگر حوزه بالکان آشنا می شویم.

با سلام به یکایک شما دوستان و علاقمندان مجموعه برنامه «آیین های محرم و عاشورا در میان ملل مختلف»، با برنامه ای دیگر از این مجموعه با شما همراهان هستیم. اگر به یاد داشته باشید در برنامه های قبل با آیین های محرم و عاشورا در برخی از کشورهای شبه جزیره بالکان آشنا شدیم. برنامه امروز را به آیین های عزاداری ماه محرم در سایر کشورهای این منطقه اختصاص داده ایم.

کوزوو (Kosovo) کشوری کوچک، دارای تاریخی کهن و بسیار پر فراز و نشیب در دوران معاصر است. این کشور در شمال و شرق با صربستان، در غرب با مونته نگرو، در جنوب با مقدونیه و در جنوب غربی با آلبانی هم مرز است. از نظر ترکیب و تراکم جمعیتی ، یکی از جوان ترین و متراکم ترین کشورهای اروپایی است. از جمعیت حدود دو میلیون نفری این کشور، حدود 88% آلبانیایی تبار ، 6% صرب و بقیه ترک، بوسنیایی و گورانی هستند . بزرگترین شهر و پایتخت این جمهوری ، شهر پریشتینا است.

بیش از ۹۵ درصد مردم کوزوو پیرو اسلام هستند و در حدود ۴ درصد نیز  از مسیحیت پیروی می کنند. در کوزوو مرکز عزاداری پیروان و دوستداران اهل بیت (ع) شهرهای پریزرن، جاکووا و راهوتس است. پیروان فرقه رفاعیه، از مشهورترین طوایف اهل عرفان در کوزوو هستند که همه ساله از آغاز تا دهم محرم با نصب پارچه های سیاه رنگ در تکیه های خود، مراسم عزاداری برپا می کنند و در دهه نخست محرم علاوه بر امساک و روزه داری، شب ها بعد از اقامه نماز جماعت، تا پاسی از شب به نوحه خوانی و ماتم سرایی و بیان حوادث کربلا می پردازند. در روز عاشورا با قربانی کردن گوسفند، سوگواران طبق آدابی ویژه، اطعام می شوند. در میان پیروان رفاعیه نیز عزاداری دهه اول ماه محرم به مراسم ماتم مشهور است و پیروان رفاعیه از آنجاکه معتقدند مؤسس این فرقه یعنی سید احمد رفاعی (از حکیمان و عالمان قرن دوازدهم هجری قمری) بر اساس شجره نامه از نوادگان امام حسین(ع) است، در عزاداری ماه محرم اهتمام ویژه ای دارند. بر اساس سنت رفاعیه، در دهه نخست محرم برای حفظ حرمت، پیروان از خوردن غذاهای خوشمزه و لذیذ و شیرینی خودداری می کنند و در تکیه طبق سنت اسلامی برای صرف افطار، گرد میزهای غذا می نشینند. آنگاه از طرف بزرگترها سه بار با آب و نمک افطار می کنند و شب هنگام با حلوا و فولیا (نوعی غذایی سنتی کوزوو) از آنان پذیرایی به عمل می آید. در کوزوو نیز آش آشوره، مانند آلبانی و بوسنی و البته با ترکیبی متفاوت، تهیه و میان مردم توزیع می شود.

رومانی یکی دیگر از کشورهای شبه جزیره بالکان است. رومانی با مولداوی، مجارستان، یوگسلاوی و بلغارستان هم مرز و بیش از بیست و سه میلیون نفر جمعیت دارد. رومانی مدتی تحت تسلط سلاطین عثمانی قرار داشت و از آن زمان جمعیتی از مسلمانان در این کشور زندگی می کنند. در میان آنان، شیعیان ایرانی، لبنانی، پاکستانی و عراقی هر سال مراسم عاشورا را برپا می دارند.

مراسم محرم از سوی سفارت جمهوری اسلامی ایران در محل یک مدرسه برگزار می شود. هر ساله از ششم محرم تا پایان ماه محرم، همراه با سخنرانی و صرف شام، مراسم عزاداری برپا می شود. همچنین در مساجد اهل سنت نیز مراسم مختصری با پذیرایی ساده برگزار می شود. در مراسم نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در رومانی، شیعیان  ایرانی، لبنانی، پاکستانی و عراقی شرکت می کنند.

در جنوب بالکان و در کشور یونان که به نوعی تافته جدا بافته ای از منطقه بالکان است، دولت آتن به صورت رسمی، اجازه تأسیس مراکز مذهبی و فرهنگی برای مسلمانان، بخصوص شیعیان را نداده است، ولی مراسم عزاداری محرم هر سال توسط جمعی از شیعیان پاکستانی و افغانی با شکوه خاصی در خانه های شخصی و برخی تکیه های غیررسمی یونان برگزار می‌شود. در این مراسم شیعیان ایرانی و عرب نیز دعوت می‌شوند. عزدارای پاکستانی ها و افغان ها بسیار حزن انگیز است و این گروه ها تلاش می کنند با تشکیل دسته های عزاداری در خیابان های آتن، راهپیمایی های حسینی برگزار کنند .

رسوم سنتی مردم بالکان در پاسداشت ماه محرم و روز عاشورا ، بسیار ویژه و قابل توجه است. طی قرنهای گذشته، سنت عزاداری ماه محرم و عاشورا در منطقه بالکان، با توسعه فعالیت های عرفانی فٍرَق مختلف علوی، گسترش  یافته است. پیدایش آثار ادبی ارزشمند مانند اشعار اصیل نعیم فراشری در مدح شهدای کربلا و برپایی مراسم خاص عزاداری ماه محرم و پخش نذوراتی چون آشوره، ریشه در عمق باور مسلمانان این منطقه دارد. اگرچه در جهان اسلام، سنت عزاداری ماه محرم به اهل تشیع نسبت داده می شود ولی امروزه این سنت در منطقه بالکان به یک سنت اسلامی و زبان گویای تمدن اسلامی تبدیل شده است و اهل سنت بالکان نیز نه تنها از این سنت رویگردان نیستند بلکه با علاقه در آن مشارکت می جویند. محفل اصلی این سنت، تکیه‌ها و خانقاه ها هستند ولی کم و بیش این سنت در سراسر منطقه بالکان شناخته شده است و امروزه تکیه های بسیاری در بوسنی، سنجاک، کوزوو، مقدونیه و آلبانی در دهه اول ماه محرم فعالند و به عزاداری و اجرای مراسم خاص خود می پردازند.

******************************************