نگاهی به سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر

جشنواره بین المللی تئاتر فجر به عنوان مهمترین رویداد تئاتری ایران ، به سی و ششمین ایستگاه خود رسیده است . در این جشنواره 147 اثر نمایشی از ایران و دیگر کشورها شرکت کرده اند . در ادامه گزارشی از کم و کیف برگزاری این رویداد هنری را می شنوید .

سی و ششمین دوره جشنواره بین المللی تئاتر فجر با شعار "جشن گفتگوی تئاتر ایران"  از 28  دی  ( 18 ژانویه ) آغاز شده و  نهم بهمن ماه ( 29  ژانویه ) با معرفی برگزیدگان به کار خود پایان می دهد. این جشنواره توسط اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاداسلامی، انجمن هنرهای نمایشی ایران و مؤسسه بین‌المللی تئاتر (ITI) برگزار می‌شود و شامل بخش‌های مرور تئاتر ایران، تئاتر ملل، مهمان، خارج از صحنه  به­ علاوه فجر، مسابقه تئاتر ایران، مسابقه تئاتر بین الملل، پوستر و هویت بصری و مسابقه عکس و جایزه ادبیات نمایشی است. 

 شش(6) ولایت لرستان، مرکزی، یزد، بوشهر، خوزستان و چهارمحال و بختیاری، میزبان جشنواره‌های تئاتر فجر ولایتی  بودند که طی دی ماه تعدادی از آثار جشنواره تئاتر فجر را میزبانی کردند .

آثاری که در بخش مهمان جشنواره تئاتر فجر به روی صحنه می روند، براساس پیشینه و توانایی های کارگردان، در نظر گرفتن گونه گونی فرم های اجرایی و نمایشی، دراماتورژی و مطالعات اجرایی و تاکید بر متن های ایرانی، دعوت به حضور شده اند. آثاری از هنرمندان برگزیده بین‌الملل، آثاری در گونه‌های اجرایی خارج از صحنه ، منتخبی از تولیدات هنرمندان جوان ،  آثاری با محوریت شخصیت‌ها و رویدادهای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، در این بخش به روی صحنه رفته است .

بخش تئاتر ملل با هدف ایجاد فرصتی برای دیدن آثار دیگر ملل جهان و زمینه سازی برای تعاملات میان فرهنگی برگزار می شود. در این بخش از میان 147  اثر خارجی، ۱۹ اثر انتخاب شده است. این آثار در فرم‌هایی چون نمایش صحنه‌ای، نمایش‌های خارج از صحنه، ویدئو اینستالیشن، پرفورمنس، نمایش‌های تعاملی محیطی و ... اجرا دارند. کشورهای شرکت کننده در جشنواره تئاتر فجر عبارتند از: آلمان، فرانسه، بلژیک، هلند، برزیل، گرجستان، عراق، آذربایجان، ترکیه، ایتالیا، سوئیس و یونان .

در ادامه به برخی از مهمترین اجراهای جشنواره تا امروز که حدود نیمی از آن گذشته اشاره می کنیم.

"کریستوفر رویینگ" کارگردان و "کا‌ترین کاتریکا" نویسنده نمایش "هملت" از آلمان، از اجرای نمایش خود در سالن اصلی مجموعه تئاترشهر تهران خیلی راضی هستند. آنان با تاکید بر اینکه اجرایشان در ایران هیچ تفاوتی با اجرایی که در آلمان داشتند ندارد، می گویند در اینجا فقط کلمه سلام در آغاز اجرا اضافه شده است. کا‌ترین کاتریکا، نویسنده نمایش می گوید:  به نظرم اجرای متفاوتی را به صحنه بردیم چون تماشاگران ایرانی بسیار باهوش بودند و واکنش‌های جالبی به اجرای ما نشان می‌دادند.

نمایش "دهن‌گنده" به نویسندگی، کارگردانی و اجرای "والنتاین دایننس" از کشور بلژیک یکی دیگر از نمایش های شرکت کننده در بخش بین الملل جشنواره است. کارگردان با ارجاع به سخنرانی‌های معروف و البته مؤثر افرادی چون سقراط، پریکلس، مالکوم ایکس و مارتین لوتر کینگ، نشان می‌دهد که سیاستمداران چگونه از قدرت کلام بهره برده‌اند. وی معتقد است که در روابط سیاسی در طول 2500 سال گذشته، تغییر زیادی به وجود نیانده  است.
"والنتاین دایننس" نقطه مشترک سخنرانی‌هایی که در نمایش دیده می‌شود را چطور تغییر دادن دنیا با کلمات عنوان کرده و می گوید: این اثر به‌هیچ‌وجه سیاسی نیست بلکه درباره سیطره سخن و فرهنگ است. او در ادامه با اعلام اینکه آمریکا همانند امپراتوری رم شده است، می گوید: امروز شرایط تغییر کرده و امپراتوری آمریکا، نفس‌های آخر خود را می‌کشد. انتخاب شدن ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور و همین‌طور زندگی اشرافی که آن‌ها برای خود انتخاب کردند، همگی دلایل آغاز این انحطاط‌اند. امریکا پا بر همان راهی گذاشته است که امپراتوری رم در واپسین سال‌هایش به آن پا نهاد و از درون پوسید.

"شکرخدا گودرزی" ، کارگردان تئاتر و "کترینا اوانجلوتوس"، هنرمند یونانی یکی از نشست های بخش بین‌الملل با موضوع "مطالعه تطبیقی جایگاه زن در اشعار شاهنامه و تراژدی‌های اوریپید" را برگزار کردند. گودرزی با سال‌ها سابقه در نمایشنامه‌نویسی و کارگردانی، همواره نگاهی معاصر به بازخوانی آثار کلاسیک داشته است. وی با تسلطی که بر شناخت  شخصیت‌های اساطیری، حماسی و تاریخی ایران دارد، در یک همکاری مشترک با کاترینا اوانجلاتو، نشستی بینافرهنگی را برای رسیدن به یک ایده اجرایی مشترک به عنوان محصول مشترک ایران و یونان برگزار کردند .
"کاترینا اوانجلاتوس" در حوزه تئاتر و فلسفه تحصیل و از سال 2006 در تئاتر ملی یونان تولیدات بسیاری را کارگردانی کرده است و در بسیاری از مؤسسات آموزشی شناخته شده از جمله دانشگاه آتن، تدریس می‌کند. او مدت‌ها روی تراژدی‌های یونانی مطالعه کرده و در اپرای ملی یونان اجراهای متعددی را با اقتباس از این آثار به روی صحنه برده است . این دو در این نشست مشترک، به تحلیل شخصیت زنان در آثار مفاخر ملی سرزمین خود پرداختند و به مطالعه‌ای نوین در آثار شاخص دو شاعر نامدار در سطح بین‌المللی، "حکیم ابوالقاسم فردوسی" شاعر بزرگ شاهنامه و "اوریپید" تراژدی‌نویس شهیر یونانی، دست زدند.

پروژه "شهرهای نامرئی" کاری از کارگردان ایتالیایی "پینو دی بودوا"، از جمله نمایش‌های سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر است  که در ساختمان زندان سابق قصر که اکنون به باغ موزه تبدیل شده، اجرا ‌ شد. این پروژه از سال 1991  در شهرهایی همچون لندن، پاریس، رم و  بوداپست اجرا داشته و به دعوت بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر و با همکاری سفارت ایتالیا در تهران، در بخش " خارج از صحنه" جشنواره فجر به نمایش درآمد.

"شهرهای نامرئی"  اقتباسی است از رمانی با همین نام از نویسنده معاصر ایتالیایی " ایتالو کالوینو" که به ارتباط میان شهر و انسان می‌پردازد. این پروژه شهر را صحنه خود قرار می‌دهد و به نسبت فضای شهری، سناریوی خود را برای رویارویی با شخصیت زنده شهر طراحی می‌کند . تهران امروز نیز شهری است که امکانات بالقوه‌ای برای این نوع مواجهه فراهم می‌کند . تحرک ، پویایی و متابولیسم زنده شهری تهران، آن را به بستری مناسب برای این پروژه عظیم تبدیل کرده و  مخاطبان اجرایی موفق از این نمایش را شاهد بودند .

تالار فردوسی در تهران در شبهای جشنواره تئاتر فجر، میزبان یکی از نمایشهای پرمخاطب با نام "اپرای خیام" است. اپرای خیام پس از اپراهای مولانا، حافظ و سعدی، اپرایی عروسکی است که به یکی از شعرای نامدارو بزرگ ایران زمین می پردازد و زندگی این شاعر روایتگر خط اصلی اپرا است. "بهروز غریب پور" پیش از این به واسطه برخی آثار شعرای بزرگ نیز به داستان های آنان نظیر لیلی و مجنون پرداخته است و  آثار نمایشی کلاسیکی همچون مکبث هم در کارنامه این کارگردان شاخص به چشم می خورد.

اپرای خیام با فرمی کاملاً آوانگارد و انتزاعی از لحاظ فرم روایت در آثار غریب پور به شیوه کلاسیک آغاز می شود. با هجوم هواپیماهای نازی و قیل و قال های حاصل از جنگ جهانی دوم و ارتش آلمان نازی، چیزی که مخاطب را در همان ابتدای اثر میخکوب می کند و از تصور ذهنی اش در رابطه با اپرای خیام کاملاً دور می سازد. با شنیده شدن صدای قوی و پر طنین "محمد معتمدی" – خواننده اثر - و حضور عروسک خیام بر روی صحنه حباب جنگ نازی ها می شکند و روح ایرانی و تاریخ ایران زمین، صحنه را تسخیر می کند.

در این اپرا به وقایع دوران زندگی خیام، نگاه کوتاهی شده است تا نشانی مختصر باشد برای آنان که کمتر خیام و زندگانی و  دوره تاریخی اش را می شناسند.

عناصر تصویری جایگاه ویژه ای در روایت اپرای خیام دارند، نمادها و نشانه ها که برآمده از دوبیتی های فیلسوفانه و رندانه خیام است در جای جای پرده های نمایشی به کمک روایت اشعار و موسیقی آمده و داستان گویی غریب پور را منحصر به خودش می کند.

(بخشی از اپرای خیام)

سی ‌و ششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر برای "احمد دامود"، "هوشنگ آزادی‌ور" و"جمشید خانیان" بزرگداشت برگزار می‌کند. "احمد دامود" کارگردان، بازیگر، پژوهشگر، مترجم و مدرس دانشگاه است که  کتاب‌های متعددی در زمینه تئاتر و بازیگری آن تالیف و ترجمه کرده است. "هوشنگ آزادی‌ور" کارگردان سینما و تئاتراست و آثاری از گنجینه هنرهای نمایشی جهان را به فارسی ترجمه کرده است. "جمشید خانیان" داستان نویس، نمایشنامه نویس و پژوهشگری است که در کنار داستان‌نویسی به شکل جدی و مستمر نمایشنامه هم می‌نویسد. برخی از نمایشنامه ها و آثار داستانی او به زبان‌های انگلیسی، لهستانی و روسی ترجمه و چاپ شده و تعدادی نیز جزو منتخبان و برگزیده‌های بین‌المللی بوده‌ است. بزرگداشت این سه پیشکسوت فرهنگ ، تئاتر و ادبیات در مراسم اختتامیه سی‌وششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر ، برگزار می‌شود .

-----------------------------------------------------------------------