خود مراقبتی (1)

خودمراقبتی، عملی است کـه در آن، هـر فـرد از دانـش، مهارت و توان خود به عنوان یک منبع استفاده مـی کنـد تـا بـه طور مستقل از سـلامت خـود مراقبـت کنـد. بر این اساس خودمراقبتی، رفتـاری اسـت داوطلبانـه کـه بـر اسـاس خواست و اراده افراد صورت می پذیرد و طی آن، فرد با کسـب دانش و مهارت کافی، قادر می شود با اتّکای به خود، از سلامت خویش مراقبت کند.

 مجموعه برنامه ای تحت عنوان "خودمراقبتی" را برای شما دوستان همیشه همراه مان تهیه کرده ایم، تا نکات اساسی برای رسیدن به سلامتی با خودمراقبتی را در اختیارتان قرار دهیم. از توجه  و همراهی تان به این برنامه بسیار سپاسگزاریم.

خودمراقبتی، گام اولِ سلامت است. گام اول سلامت، یعنی اینکه که یاد بگیریم خودمان از خودمان مراقبت کنیم، و با فعالیت جسمانی منظم و آمادگی روحی کیفیت زندگی مان را بالا ببریم. در حقیقت خودمراقبتی قسمتی از زندگی روزانه است و جایگزین مراقبت تخصصی نیست، بلکه مکمل آن است. مسواک زدن دندان‌ها، انجام حرکات ورزشی در خانه، خوردن دارو به هنگام ابتلا به سرماخوردگی همه جزیی از خودمراقبتی هستند.

مهمترین دستاورد خود مراقبتی این است که افراد تصمیمات درستی درباره استفاده صحیح از مراقبت های بهداشتی بگیرند و رفتارهای مراقبت از خود را به طور مناسب انتخاب و به طور مستقل اجرا کنند. منظور از استقلال، تصمیم گیری درباره خود و با اتکا به خود است. البته این تصمیم گیری می‌تواند شامل مشورت و کسب کمک تخصصی یا غیرتخصصی از دیگران (چه متخصص، چه غیرمتخصص) نیز باشد. همچنین خود مراقبتی فقط به معنی مراقبت از خود فرد نیست و مراقبت از فرزندان، همسایگان، هم محلی ها، همشهریان، همکاران، دوستان، و حتی محیط زیست را نیز شامل می شود. برای درک بهتر آن می توان یک هرم را در ذهن مجسم نماییم که در رأس آن خود مراقبتی به عنوان اولین منبعِ در دسترس، هنگام مواجه با بیماری است. مراقبت خانوادگی یکی دیگر از پایه های هرم و مراقبت های تخصصی و سازمانی نیز از پایه های دیگر آن است. تجسم این هرم؛ نقش اصلی خانواده و متخصصین مراکز بهداشتی را در کنار مراقبت از خود، به خوبی نشان می دهد.

داشتن یک برنامه جامع خودمراقبتی به فرد کمک می‌کند تا گام‌های مناسبی هر چند کوچک برای کاهش استرس و بهبود کیفیت زندگی اش بردارد. خودمراقبتی می تواند به معنای ادامه فعالیت با انجام چیزهایی باشد که برای شما خوشایند است. به عنوان مثال؛ پرورش گل و گیاه، یا رفتن به دیدار دوستان و خویشان، و یا اشتغال به کار. به عبارتی، خودمراقبتی یعنی توجه به آنچه توانایی و تمایل انجام آن را دارید، نه آنچه در توانتان نیست. با خود مراقبتی، افراد به صورت ارادی و فعالانه، زمانی را برای خودشان در نظر می‌گیرند تا کارهایی را انجام دهند که موجب حفظ و تقویت جوانی و انرژی گردد. در واقع درصد بالایی از مراقبت‌هایی که به سلامت منجر می‌شود، محصول خود مراقبتی است؛ یعنی فعالیت‌هایی که افراد برای حفظ یا ارتقای سلامت، پیشگیری از ابتلای به بیماری، درمان بیماری یا کاهش عوارض آن انجام می‌دهند. همانطوری که می دانید بسیاری از بیماری های جزئی را می توان با خودمراقبتی در مدت کوتاهی درمان کرد. 

افراد با اتخاذ سبک سالم زندگی، تدبیر برای جلوگیری از بیماریها، و استفاده صحیح از داروها بدون نسخه (otc) در بیماریهای جزئی و مراقبت مناسب در بیماری های مزمن در بهبود و یا حفظ سلامت خود تلاش می کنند. در اغلب کشورهای توسعه یافته، حدود 20 درصد از مراجعات به پزشکان و مراکز درمانی، مربوط به همین بیماری‌های جزیی است. در حالی که بخش عمده‌ای از این بیماری‌ها را خود مردم می توانند به راحتی درمان کنند. طبق آمار شبکه های سلامت این کشورها، نزدیک به دو سوم مشاوره‌های پزشکان عمومی که منجر به تجویز دارو می‌شود، بدون دارو یا با استفاده از داروهای بی نیاز از نسخه پزشک، کاملاً قابل درمان است. توصیه‌های خود مراقبتی در چنین مواردی می‌تواند مردم را توانمند کند تا به طور مناسبتی مشکل خود را حل کنند.

آموزش همگانی سلامت و ارائه منابع اطلاعاتی قابل اعتماد برای خود مراقبتی در بیماری‌های جزئی می‌تواند دست کم جلوی یک پنجم از مراجعات پزشکی بی مورد را بگیرد. در مورد بیماری های مزمن نیز مزایای آموزش های خودمراقبتی به طور معنی‌دار، به اثبات رسیده است. 

امروزه در کنار این نوع خود مراقبتی، خود مراقبتی سنتی و گیاهی نیز بسیار رایج گردیده است. جالب است بدانیم  سازمان جهانی بهداشت، استراتژیی را برای سال‌های 2014 تا 2023 در مورد استفاده از ظرفیت‌های طب سنتی و مکمل در کنار طب رایج تدوین کرده است. آنان به این نتیجه رسیده اند که تقاضاها و گرایش‌ها به سوی طب سنتی و مکمل در سراسر جهان رو به افزایش است، و داروهای گیاهی و درمان های سنتی نه تنها کمک شایانی به خودمراقبتی داشته، بلکه از آنها برای مقابله با بیماری‌های غیرواگیر مزمن نیز می توان بهره برد.

خود مراقبتی لازمه زندگی سالم است. اما برخلاف آن، خود درمانی نیز وجود دارد، که انجام اش به هیچ وجه توصیه نمی شود. لذا نباید خودمراقبتی را با خود درمانی اشتباه گرفت. خود درمانی به مفهوم اقدام به درمان بدون داشتن اطلاعات کافی در زمینه علائم و بیماری ها یا تصمیم گیری های خود سرانه و غیر استاندارد درمانی است. در سال‌های اخیر گسترش نشریات مربوط به سلامت، برنامه‌های تلویزیونی پزشکی و بخصوص اینترنت باعث شده تا اطلاعات پزشکی براحتی در اختیار همه قرار بگیرد و افراد با احساس کوچک‌ترین مشکلی جستجوی کوتاهی در اینترنت انجام دهند و زیر و بم فلان بیماری را درآورند. این مسأله باعث رواج پدیده خوددرمانی شده است. بر اساس آخرین آمار سازمان بهداشت جهانی سالانه 5.1 میلیون نفر در سراسر جهان در اثر خوددرمانی کارشان به اورژانس می‌کشد و از این تعداد حدود صد هزار نفر جان خود را از دست می‌دهند. لذا در بحث خودمراقبتی باید دقت کرد که آن را با خود درمانی اشتباه نگرفت.