Pars Today

اطلاع از آیین ها همواره بر پیوستگی فرهنگی افراد می افزاید. در این میان نوروز، جشنی کهن با کارکردهای فراوان در قلمر ایران زمین بوده و هست. یکی از کارکردهای این آیین کهن، نقش ان در پیوستگی فرهنگی ایرانیان است. در قالب دو برنامه سعی خواهیم کرد تا نقش نوروز در پیوستگی فرهنگی ایرانیان را مورد بررسی قرار دهیم. با ما همراه باشید.

نخستین بار در هشتم مهر/میزان سال 1388 (30 سپتامبر 2009)با عضویت هفت کشور از جمله ایران، نوروز به ثبت یونسکو رسید. هفتم فروردین 1389 (مارس 2010) جهان شاهد برگزاری نخستین جشن جهانی نوروز در مجموعه سعدآباد تهران بود. در این آیین باشکوه رؤسای جمهور ایران، تاجیکستان، ترکمنستان، افغانستان، عراق، معاون نخست وزیر ترکیه و وزیرامور خارجه آذربایجان شرکت داشتند. در این مراسم ثبت جهانی نوروز با قدمتی 3000 ساله به عنوان میراث معنوی بشر، و اعلام 21 مارس به عنوان روز بین المللی نوروز از سوی مجمع عمومی سازمان ملل، گرامی داشته شد.

11 تا 16 اسفند سال 1393 ایران میزبان این 6 کشور و پنج کشور جدیدی بود که متقاضی پیوستن به پرونده ثبت نوروز بودند و سرانجام، نوروز در 10 آذر سال 1395 اواخر سال 2016 میلادی با تقاضای  12 کشور ایران، قرقیزستان، عراق، آذربایجان، تاجیکستان، افغانستان، پاکستان، گرجستان، هند، قزاقستان، ازبکستان و ترکیه، به ثبت جهانی رسید تا پیام آور دوستی، اعتدال و امید باشد.

نوروز از دو منظر ؛ داخلی و بین المللی  قابل تأمل و بررسی است .

نوروز ایرانیان، سرشار از فرهنگی غنی با پشتوانه های عظیم فکری و عقیدتی، برای آغاز سالی همراه با خوشبختی، سلامتی، سعادت و خیر دنیا و آخرت است. در جهان هر چیز به نامی شناخته شده و ایران به فرهنگ خود شناخته شده است. فرهنگ ایرانی مجموعه تمامی ویژگی های رفتاری، روانی، فکری و تجربی مردمی است که به این سرزمین وابسته اند.  مردمی که در این سرزمین به دنیا آمده، کارکرده و زیسته اند و اگر به جای دیگری هم رفته اند، بخشهایی از آن را با خود برده اند.
فرهنگ ایرانی، از سرچشمه های تاریخ برخاسته، فراز و فرودهای بسیار را پیموده، از گدارهای بسیار گذشته تا به امروز رسیده است. فرهنگ ایران در شمار ماندگارترین و پویاترین فرهنگ های جهان است و در این میان، نوروز نمادی از تمامی فرهنگ ایران است و هر گوشه ای از آن بخشی از این فرهنگ عظیم را در خود دارد . 
آیین ها و جشن های ملی عامل مهمی در پیوستگی فرهنگی افراد است و در این میان در ایران زمین، نوروز، قدیمی ترین و بزرگترین آیین ملی است. از اینروست که نوروز مهم ترین حلقه پیوستگی فرهنگی اقوام ایرانی است که هزاران سال است درون فلات ایران یا در بیرون آن با هم زیسته اند.

اعتبار بخشیدن به سنّت‌های صیقل خورده‌ای که به حافظۀ تاریخی مردم شکل می دهد و بازسازی مجموعۀ کنش‌ها و آئین‌های فرهنگی یاری گر حافظۀ تاریخی – ملی، نقش و ارزش اجتماعی بالایی در اعتلای همبستگی فرهنگی یک جامعه ایفا می کند. پدیدۀ نوروز یکی از تأثیرگذارترین کنش‌های فرهنگی جمعی در نگهداشت ارزش‌های تاریخی در حافظۀ مردم ایران است.
ایران یکی از پیشروترین کشورهای چند‌فرهنگی در جهان است که در آن بیش از دویست نوع قوم و قبیله و ایل و تبار و طایفه از کرد، لر، بلوچ، ترک، تا عشایر خوزستان و بوشهر و مردمان ساکن در استان‌های مختلف را در بر می گیرد. همه این اقوام دوش به دوش یکدیگر از هزاران سال پیش در کنار هم زندگی می‌کنند، زاد و ولد می‌نمایند، به یکدیگر عشق می‌ورزند، و از همه والاتر از ایران سرافراز پاسداری می‌کنند و هر یک از آنها همچون گل‌های رنگین در باغ سرسبز ایران‌زمین می‌رویند و سبز می‌شوند، میوه و محصول می‌دهند و با رنگ و بویی خاص از فرهنگ دیرینه‌شان، «نوروز» را گرامی می‌دارند. عید نوروز مهمترین حلقه پیوستگی اقوام ایرانی با یکدیگر است و آنان در هر کجای ایران بدون توجه به تفاوت‌های مذهبی، زیست‌ محیطی، عوامل جغرافیایی و اقلیمی و یا زبان ویژه خود، آن را جشن می‌گیرند.

آیین‌های باشکوه نوروزی مسیری سه‌هزارساله‌ و پر پیچ‌وخم را پیموده تا به امروز رسیده است. «نوروز» کهنسال‌ترین آیین ملی در جهان است که بی آنکه متعلق به گروه و اندیشه خاصی باشد، جاودانه مانده و یکی از عوامل تداوم فرهنگ ایرانیان را رقم زده است. آیین‌های برگزاری این جشن بزرگ در عصر حاضر با سه‌هزارسال پیش، تفاوت چندانی نکرده و به همین دلیل، یکی از عوامل وحدت فرهنگی ساکنان ایران‌زمین به شمار می‌رود که آن را در هر گوشه از جهان که باشند، یکسان برگزار می‌کنند و بزرگ می‌دارند و به همین دلیل است که اندیشمندان، «نوروز» را یکی از مظاهر پایدار هویت و ناسیونالیسم ایرانی خوانده‌اند. نوروز جشن تمام ایرانیان است و به عنوان یکی از باسابقه ترین و والاترین نشانه های فرهنگی ایران، سنتی مقبول و خوشایند تمام اقوام ایرانی بوده و در مقوله حفظ و تقویت وحدت و انسجام اجتماعی، نقش مفیدی را در جهت نزدیکی اقوام و مذاهب در ایران ایفا می کند.

درباره نوروز، آیین های پیشا نوروزی و پسا نوروزی، قدمت و پیشینه آن در نزد ایرانیان، آثار بسیاری نوشته شده است. در کتاب ارزشمند « تاریخ بخارا » که از آثار کهن زبان فارسی به شمار می رود، از نوروز و آیینهای پیشوازی آن همچون چهارشنبه‌سوری  سخن گفته شده و به پیشینه، فلسفه و چگونگی برگزاری آن اشاره شده است. درباره دیگر آیین‌های نوروزی در آثار ابوریحان بیرونی، توضیحات کافی و وافی داده شده و در نوروزنامه خیام درباره نوروز صحبت شده و کتاب‌های بسیاری در این‌باره نوشته شده که همگی حکایت از برآمدن این جشن از محدوده فرهنگ ایرانی دارند که در ایام گذشته چیزی حدود 10 میلیون کیلومتر مربع را شامل می‌شده و همه افرادی که در این گستره زندگی می‌کردند آیین نوروز را گرامی می‌داشتند و آن را به بهترین وجه برگزار می‌کردند.

نوروز ایرانی، ریشه در اساطیر دیرپای ایران دارد که این اساطیر میراث مشترک تمام اقوام و قبایلقلمرو فرهنگی ایران است . متنهای کهنی چون شاهنامه فردوسی، نوروزنامه ها، تاریخ طبری، مسعودی، مسکویه و کردیزی ، و بسیار آثار کهن دیگر، جشن نوروز را به دوران حکومت پیشدادیان و به جمشید نسبت داده اند. داستان نوروز از این قرار است که می‌گویند روزی که جمشید بر تخت پادشاهی نشست آفتاب بر سریر او تابید و جهان منور شد و روزی نو پدید آمد که این روز را نوروز نامیدند. فردوسی هم در شاهنامه به این حکایت اسطوره‌ای اشاره و همین داستان را ذکر می‌کند. این حکایت یک اسطوره است و اسطوره در واقع دیدگاه‌های آرمانی همه ملت‌هایی است که به این اساطیر گرایش دارند و برای زندگی بهتر و رسیدن به اندیشه‌هایی که طالب آن هستند، پیوسته آنها را در افسانه‌های خود روایت می‌کنند. هدف اسطوره‌ها، سوق دادن انسان به مرحله‌ای از اندیشه‌های آرمانی است. نوروز و آیینهای نوروزی اسطوره مشترک تمامی ایرانیان است به همین دلیل مراسم و آئینهای اصلی جشن نوروز در بین تمام ایرانیان از هر ایل و قوم و تباری یکسان است و تنها در جزئیات آن تفاوتهایی دیده می شود.

ایرانیان از آغاز در این جشن بزرگ ملی و فرهنگی، پیوسته آرزوی روزگار بهتری برای خود و هم کیشان خود و تمام کسانی که نوروز را جشن می گرفتند، می کردند و این موضوع قرابتی ذهنی و فرهنگی میان تمامی اقوام و خرده فرهنگ های موجود در سرزمین نوروز می آفرید و بدین سان نوروز عاملی مهم در پیوند اقوام و خرده فرهنگ های ایرانی به یکدیگر بود و تا امروز این توانایی و قدرت خود را حفظ کرده است.

نوروز و آیین های مربوط به آن در زمره مهمترین عواملی است که پیوستگی فرهنگی ایرانیان را باعث شده و بسیاری از عناصر هویت‌ساز ملی ایران را در خود جمع آورده است.  ایرانیان از هر قوم، طایفه، زبان وگرایشهای فکری این جشن را گرامی می‌دارند و در سایه آن بر مانایی و ماندگاری خود در طول تاریخ می افزایند. ویژگی هایی اینچنین، باعث شده تا این آیین ملی کهن در گستره ایران زمین از عوامل سبب ساز نخستین حفظ تمامیت ارضی کشور ایران شود و درست به همین دلیل است که آیین‌های پیشوازی و پسینی نوروز به وسیله اقوام ایرانی برگزار می‌شود که جملگی حرکتی معین در لحظه‌های معین و ساعت معین انجام می‌دهند که حکایت از همبستگی و وحدت قلبی آنان دارد. این آیین به هیچ نحله خاصی مربوط نمی‌شود و به هیچ روی نمی‌توان آن را به تفکر خاصی منتسب کرد، بلکه اندیشه‌ای کاملا برآمده از تاریخ سرزمین ایران است و یکی از عوامل مهم پیوستگی فرهنگی، وحدت و انسجام ملی ایرانیان است .