روز عرفه، فرصتی برای نیایش و استغفار

زائران در سرزمین عرفات که از انبیای بزرگی چون حضرت آدم و ابراهیم و محمد (ع) خاطره های آموزنده ای در سینه دارد، به دعا و استغفار و شکرگزاری می پردازند. این فرصتی استثنائی و شاید تجدید ناپذیر برای آنها باشد تا از گناهان توبه کنند و آمادۀ اعمال روز بعد در منا شوند.

    نهمین روز ماه مبارک ذی الحجه حال و هوای دیگری دارد. اگرچه عید سعید قربان، روز دهم ذی الحجه است، اما گویا نسیم رحمت خداوند از روز قبل از آن که «عرفه» نامیده می شود، وزیدن می گیرد. این کلمه به معنای فهم و شناختی است که به همراه تدبر و تفکر باشد و در اسلام بر آن بسیار تأکید شده است. روز عرفه، روز شناخت و ادراک هر چه بیشتر آفریدگار و نعمت هایی است که بر بندگان ارزانی داشته است. این روز یکی از "ایام الله" و روزهای خاص خداوند است که بر بزرگداشت و استفادۀ هر چه بیشتر از آن تأکید شده است. اما این تکریم و بهره برداری از روز پربرکت عرفه چگونه میسر است؟

   نیایش و راز و نیاز با پروردگار، مهمترین و بهترین عمل در روز عرفه است. البته ارتباط با خداوند در هر زمانی ممکن است، اما در زمان ها و مکان هایی این ارتباط با سهولت بیشتر و کیفیت بهتری انجام می شود و نتایج مؤثرتری دارد و روز عرفه از همان زمان ها است. امام صادق (ع) از نوادگان پاک پیامبر (ص) در این زمینه می فرماید : «هر دعایی که دوست داری برای خود بکن و (در دعا کردن) بکوش که آن روز (عرفه) روز دعا و درخواست است.» مهمترین دعا و درخواست در این روز مبارک ، طلب آمرزش و مغفرت از خداوند بخشنده است. به طوری که دیگر اعمال روز عرفه نیز تحت الشعاع دعا و طلب بخشش است.

   در روز نهم ماه ذی الحجه اعمال و عبادات متعددی از معصومین (ع) نقل شده تا بتوانیم بهرۀ بیشتری از این روز خجسته ببریم. روزه، غسل، نمازها و دعاهای مختلف، از جمله این نیایش ها است. در بخشی از تسبیحات رسول اکرم (ص) در این روز می خوانیم: « ... منزه است آن خدایى که بر دوزخ فرمانروایى دارد، منزه است خدایى که در بهشت رحمتش گسترده است، منزه است خدایى که عدالتش در قیامت ظاهر مى ‏شود ... » یکی از زیباترین و جامع ترین دعاها در روز عرفه ، دعایی است که امام حسین (ع) نواده گرامی پیامبر (ص) در صحرای عرفات خوانده و حاوی مضامین بلند و آموزندۀ فراوانی است. همچنین برخی دیگر از امامان معصوم (ع) به جهت اهمیت روز عرفه ، دعاهای مخصوصی برای این روز ذکر کرده اند.

    بی شک، روز عرفه برای کسانی که به حج مشرف شده اند، بسیار مهمتر و عرفانی تر است. آنان حج خود را عملاً از این روز با اقامت در صحرای پر رمز و راز عرفات آغاز می کنند. زائران در این سرزمین که از انبیای بزرگی چون حضرت آدم و ابراهیم و محمد (ع) خاطره های آموزنده ای در سینه دارد، به دعا و استغفار و شکرگزاری می پردازند. این فرصتی استثنائی و شاید تجدید ناپذیر برای آنها باشد تا از گناهان توبه کنند و آمادۀ اعمال روزهای بعد در منا شوند. حضرت علی (ع) دربارۀ علت وقوف زائران در خارج از مکه و در عرفات می فرماید: «عرفات خارج از مرز حرم است و مهمان خدا باید بیرون دروازه، آن‌قدرتضرع کند تا لایق ورود به حرم شود. » همچنین ایشان در اهمیت و عظمت صحرای عرفات، می فرماید: «برخی گناهان ( چنان سنگین هستند) که فقط در عرفات بخشیده می شوند.» به همین دلیل، در این سرزمین بیابانی، اما مقدس، زائران در روز عرفه امید فراوانی به عفو و بخشش خداوند دارند.

در حدیثی از حضرت محمد (ص) آمده است: «هنگامی که مردم در عرفات وقوف می‌کنند و حاجت‌های خود را با گریه و زاری درخواست می‌کنند، خداوند نزد فرشتگان به این مردم افتخار می‌کند و به فرشتگان خطاب می‌کند: آیا نمی‌بینید که بندگان من از راه‌های دور و غبارآلود به ‌سوی من آمده‌اند و مالشان را در راه من خرج و بدن‌ها را خسته کرده‌اند؟ به عزت و جلالم سوگند که گناهکارانشان را به نیکوکارانشان می‌ بخشم و آنها را از گناه پاک می‌کنم، مانند روزی که از مادر متولد شده‌اند. » به همین دلیل است که رسول گرامی اسلام تأکید می کنند که: «گناهکارترین فرد در عرفات کسی است که از آنجا برگردد و گمان کند آمرزیده نشده است.» به این ترتیب، زائران در اولین روز حج خود در عرفات از گناه تطهیر می شوند تا شایستگی حاجی شدن را پیدا کنند.

   عرفات، معبری است برای رسیدن به منا. چرا که حجاج در آنجا باید طی سه روز اقامت خود، سه مرتبه به شیطان سنگ بزنند و از او و همۀ مظاهر شیطانی در وجود خود دوری جویند. به همین دلیل روز عرفه و صحرای عرفات برای زائران اهمیت خاصی دارد. آنان می کوشند با آرامش خیال و به دور از دغدغه های دیگر، با معبود خود ارتباط برقرار و طلب عفو و مغفرت کنند.

سال گذشته نیز انبوه زائران با اِحرام های سفید، در عرفات به نیایش و راز و نیاز با پروردگارشان مشغول شدند. آنها دعای عرفۀ امام حسین (ع) را با اخلاص و صفای کم نظیری خواندند و هنگام غروب، آمادۀ رفتن به مشعر الحرام و سپس منا شدند. اما آنها نمی دانستند که در منا چه فاجعۀ عظیمی در انتظار آنهاست. البته دلیلی هم برای دلواپسی نبود. تعداد حجاج نسبت به گذشته بسیار کمتر شده بود و با اندکی تدبیر و مدیریت، مراسم حج در منا نیز می توانست به بهترین وجه برگزار شود. اما آل سعود وقتی در ادارۀ صحیح کشور خود ناتوانند، در مدیریت حج نیز همواره می توان از آنها انتظار فاجعه داشت.

    اقامت در صحرای گرم عرفات و سپس مشعر، خستگی فراوانی ایجاد می کند. تنها چیزی که صبح روز عید قربان باعث می شود تا زائران به سوی منا و محل سنگ زدن به شیطان بروند، عشق و ایمان به خداست. آنان به وعدۀ الهی اطمینان دارند که در عرفات همگی بخشیده شده اند و اکنون باید از شیطان و همدستانش برائت جویند تا مشمول عنایات خداوند گردند. در سال گذشته نیز زائران با شور و اشتیاق وارد منا و روانۀ محل رجم شیطان (سنگ زدن به شیطان) شدند. اما مأموران بی کفایت سعودی جمع زیادی از آنها را روانه خیابانی کردند که انتهای آن را بسته بودند. نه تنها خروجی های خیابان بسته بود، بلکه از مسیر دیگری نیز زائران وارد این خیابان تنگ می شدند. گویی برای آنها دامی پهن کرده بودند.

    با فشرده شدن جمعیت، گرما و خستگی، تاب و توان حجاج را از بین برد و آنها یکی یکی چون برگ خزان فرو افتادند و به بزرگترین آرزوی خود، یعنی اتمام حج نرسیدند. با این حال شک نیست که بیش از هفت هزار قربانی این فاجعه، که پس از پاک شدن در سرزمین عرفات و در حال انجام فرامین خداوند در منا کشته شدند، از اجر و ثواب فراوانی برخوردارند. در قرآن کریم می خوانیم : « ... و کسی که از خانه‏ اش به عنوان مهاجرت به سوی خدا و پیامبر او بیرون رود سپس مرگش فرا رسد، پاداش او بر خدا است و خداوند آمرزنده و مهربان است.» پس اگرچه مرگ زائران در منا بسیار مظلومانه و غریبانه بود، اما آنان نزد پروردگارشان از مقامی والا و ارجمند برخوردارند.

    اما جایگاه والای قربانیان فاجعۀ سال گذشتۀ منا ، به هیچ وجه از مسئولیت حکومت بی کفایت سعودی نمی کاهد. همچنان که این رژیم در قبال هزاران تن دیگر از حجاج که در سالهای گذشته در مراسم حج کشته شدند، باید پاسخگو باشد. آل سعود بارها نشان داده است که لیاقت ادارۀ این مراسم عظیم معنوی را ندارد و تنها از این مراسم برای موجه نشان دادن چهرۀ خود استفاده می کند. به همین دلیل روز به روز بر تعداد کسانی که معتقدند حرمین شریفین باید به صورت شورایی از کشورهای اسلامی اداره شود و این شورا مراسم حج را اداره کند، افزوده می شود. امسال در روز پربرکت عرفه، همچنان یکی از دعاهای مهم مسلمانان آنست که اماکن مقدس آنها، اعم از مکه، مدینه و قدس از دست حکومت های جابر و ظالم رها شود.