گزارشی از همایش میراث جهانی شاهرود، بسطام و خرقان

اسلامی در ایران سابقه ای طولانی دارد و شناخت حوزه عرفان ، عارفان و تاثیر آنان بر فرهنگ عمومی جامعه ، یکی از مباحث مهم و ویژه در این حوزه به شمار می رود . مباحث عرفانی و ارتباط آن با گردشگری و جذب علاقمندان از نقاط دیگر دنیا نیز از جمله مواردی است که نمی توان بی اعتنا از کنار آن گذشت .

نخستین همایش میراث جهانی"شاهرود، بسطام و خرقان" در روزهای پایانی خرداد ماه در حالی در شهرستان خرقان برگزار شد که مسئولان برگزاری، هدف از برگزاری این همایش را تلاش برای ثبت جهانی محوطه این منطقه اعلام کردند.

برنامه‌های این همایش در دو مسیر طراحی شده بود: یکی آشنایی با توریسم فرهنگی یا گردشگری فرهنگی و دیگری معرفی مناطق تاریخی و جغرافیای منطقه و آشنایی با میراث غنی فرهنگی این خطه از ایران. علاوه بر برنامه‌های گردشگری مناطق طبیعی و مناطق تاریخی؛ یک نشست علمی با حضور اساتید و چهره‌های فرهنگی در مورد تاریخ، جغرافیا، فرهنگ، زبان‌شناسی، مردم‌شناسی منطقه، مفاخر علمی، دینی و عرفانی منطقه شاهرود، بسطام و خرقان برگزار شد .

"اسین چلبی" «Esin Çelebi»  نواده بیست و دوم مولانا و رئیس بنیاد جهانی مولانا، یکی از شرکت کنندگان در همایش "میراث جهانی شاهرود، بسطام، خرقان" بود که اظهار داشت: خیلی خوشحالم که در جمع صمیمی مردم شاهرود، بسطام و خرقان حضور دارم. من خودم را متعلق به اینجا می‌دانم و ممنونم از اینکه من را به اینجا دعوت کرده‌اید.

او در ادامه گفت: این خطه و بخصوص بسطام و خرقان، سرزمین بزرگان و ادیبان است و در عصر حاضر هم بزرگانی از خاک خراسان در حوزه ادب و عرفان فعال هستند. ان شاالله این خاک گهربار، این نسل فرهیخته را به جهان معرفی و هدیه کند.  

"شهرام ناظری"، خواننده برجسته موسیقی ایرانی که به خواندن اشعار عرفانی شهرت دارد، یکی از میهمانان این همایش بود که طی سخنانی اظهار داشت: خیلی خوشحالم که در آستان مقدس شیخ ابوالحسن خرقانی حضور پیدا کردم. من معتقدم که عظمت مشاهیر ایرانی و به ویژه عرفا بیشتر باید مطرح شود چون در واقع اندیشه و رفتار آنها حقیقت و معنویت واقعی است. تاریخ و فرهنگ ایران مملو از  انسان های بزرگ با نگاه حکمت آموز و تعالیم ارزشمند است و در حقیقت این بزرگان پایه‌های عرفان ایرانی هستند .

یکی از اهداف همایش "میراث جهانی شاهرود، بسطام و خرقان"، مقابله با جریان‌های موذیانه ای بود که با هدف تصاحب مفاخر فرهنگی ایران، حرکت هایی را انجام داده و می‌خواهند آنها را مصادره کنند. طبیعی است که این جریانات بی‌محتوا و بی‌هویت در برخی از کشورهای همسایه ایران، می‌خواهند با جعل و انتساب این بزرگان فرهنگی، هویتی برای خود کسب کنند. اما در جهان امروز، ملت‌ها بر بنیاد فرهنگ رشد می‌کنند و ثروت مادی و معنوی را از طریق مشاهیرشان به دست می آورند و بنابراین می بایست از هویت و پیشینه خود پاسداری کنند.

در حال حاضر نزدیک به 35 تن از مشاهیر ایرانی در فهرست جهانی ثبت شده اند که برخی از آنها عبارتند از: سعدی، حافظ، عطار نیشابوری، فردوسی، مولانا جلال الدین محمد بلخی، ناصر خسرو قبادیانی، ابوسعید ابوالخیر، سلطان ولد پدر مولانا، نجم کبری نوازنده مشهور ساز عود در قرون هشتم و نهم و عبدالقادر مراغه ای موسیقیدان و خواننده قرن نهم. همچنین عبدالعلی بیرجندی منجم قرن هفتم، ملاصدرا، میرداماد، سید علی همدانی ادیب و عارف قرن هفتم، میرزاتقی خان امیر کبیر نخست وزیر ناصرالدین شاه قاجار، خواجه نصیرالدین طوسی، امام محمد غزالی، فارابی، ابوعلی سینا، خیام نیشابوری و فخرالدین عراقی نیز از دیگر مشاهیر ایرانی هستند که نام آنها در یونسکو ثبت جهانی شده است. علاوه بر این نام آوران، نام محمد زکریای رازی فیلسوف و پزشک قرن سوم هجری و شیخ محمود شبستری عارف و فقیه قرن هشتم نیز در فهرست مشاهیر علم و ادب یونسکو قرار دارد .

اما مشاهیر ایرانی محدود به این افراد نیست و در سراسر تاریخ ایران، نام ستاره های پر فروغ ادب و هنر و علم می درخشد. تاریخ شهرهای بسطام و خرقان نیز با نام دو تن از بزرگان عرصه ادب و عرفان، گره خورده است: "بایزید بسطامی"  و "شیخ ابوالحسن خرقانی" .

 بایزید بسطامی در قرن های دوم و سوم هجری می زیسته و اطلاعات دقیقی از زندگی اش در دست نیست. اما گفته ها و آثار وی نشان از این دارد که عشق عرفانی نزد او جایگاه ویژه ای داشته است. بایزید که بنای کارش بر مراقبت نفس بود، در تصوف ایرانی مقامی بلند یافت تا آنجا که لقب "سلطان العارفین" را برازنده اش دانستند. رفتار، گفتار و داستان هایی از زندگی وی، بیش از هر عارف دیگری در کتاب ها و آثار شاعرانی چون عطار و مولانا آمده است  آرامگاه وی در مجموعه تاریخی بسطام است، مزاری ساده و بی تکلف که نشانی از سرشت پاک و بی آلایش این عارف بزرگ است.
23   کیلومتر دور تر از بسطام و برفراز تپه ای در روستای قلعه نو خرقان، آرامگاه دیگری است که بر تابلویی درون آن از قول ابوالحسن خرقانی نوشته شده است: " هرکه در این سرای درآید نانش دهید و از ایمانش مپرسید که هر آن کس که به درگاه باریتعالی به جان ارزد، البته بر خوان ابوالحسن به نان ارزد."
شیخ ابوالحسن خرقانی، عارف پاک سرشت و نامی قرن چهارم هجری که افرادی چون ابوسعید ابوالخیر، ابو علی سینا و ناصر خسرو به دیدارش رفته و با او ملاقات کرده اند. او بایزید را مقتدای خود می دانسته است.
بنای کنونی آرامگاه خرقانی، بر پایه مسجدی با گنبدی مخروطی بنا شده که تنها محراب آن مسجد باقی مانده است. این محراب بر خلاف محراب های مساجد دیگر رو به غرب است و گچبری های زیبایی مربوط به دوره ایلخانی همراه با خطوطی فارسی از بیانات شیخ بر روی آن دیده می شود. 
این بنای چند ضلعی با نمایی آجری در میان محوطه ای سرسبز است که علاوه بر آنکه زیارتگاهی برای عارفان است، فضایی آرامش بخش را برای بازدید کنندگان فراهم می کند.

یکی دیگر از اهداف برگزاری همایش "میراث جهانی شاهرود، بسطام و خرقان"، معرفی جاذبه های تاریخی و جغرافیایی و جذابیتهای فراوان این منطقه برای گردشگران ایرانی و خارجی بود. منطقه ای که از گذشته های دور به دلیل قرار گرفتن در مسیر شرق و غرب ایران و جاده ابریشم، همواره از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. راه ابریشم یکی از راه‌های معروف قدیم است که به سبب حمل ابریشم چین از این راه، به این نام شهرت یافته است. سوابق تاریخی نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از این راه از خراسان عبور می‌کرده و کاوش های باستان شناسی بیانگر آنست که شهرهای دامغان، سمنان، شاهرود، بسطام و گرمسار در دوران تاریخی قسمتی از مسیر جاده ابریشم بوده اند. وجود 525 کیلومتر از جاده ابریشم و 23 کاروانسرا در این مسیر از جمله جاذبه‌هایی است که این استان را برای طبیعت‌گردان و گردشگران فرهنگی دارای اهمیت می‌کند.

شهرستان شاهرود در ۴۰۰ کیلومتری تهران و در دامنه رشته کوههای شاهکوه قرار دارد. از شاهکوه جویبارهای فراوانی جاری است که در آبادانی این ناحیه نقش مهمی دارد. این شهر دارای زمین های حاصلخیز و باغهای میوه بسیار است و انگور شاهرود شهرت جهانی دارد. "جنگل ابر" قسمتی از قدیمی‌ترین و زیباترین جنگل های هیرکانی با گونه‌های گیاهی و جانوری نادر، یکی از زیباترین نقاط ایران، در نزدیکی شاهرود واقع شده است. این جنگل با ۳۵ هزار هکتار وسعت در ادامه جنگل‌های سرسبز شمال کشور است و به دلیل این که در اغلب مواقع فضای این جنگل را اقیانوسی از ابر  فراگرفته به این نام مشهور است. در این جنگل ابرها آنقدر به درخت‌ها نزدیکند که به‌نظر می‌رسد جنگل بر روی ابرها سوار است و می‌توان در میان ابرها گشت و گذار کرد . 

شاهرود، زیباترین شهر استان سمنان و بهشت  طبیعت دوستان است که کویر، کوهستان، آبشار، چشمه، رودخانه و جنگل‌های سرسبز را یک جا در خود جای داده است. علاوه بر این شاهرود دارای آثار تاریخی، بناهای مذهبی و مسجدهای قدیمی زیادی هست و تمام کوچه پس کوچه‌های این شهر خوش آب و هوا ، مملو از درختان چنار تنومند است.

بسطام در ۶ کیلومتری شاهرود و از شهرستان های تابعه آنست که در دامنه های سرسبز و پر آب البرز شرقی قرار گرفته است . سابقه تاریخی شهر بسطام به هزاره های پنجم و ششم پیش از میلاد می رسد که بنای کنونی شهر بر روی آثار باستانی آن دوران احداث شده است . این شهر در دوره های بعد از اسلام ، یکی از مهمترین مراکز علمی و فرهنگی ایران به شمار می رفته و به واسطه قرار داشتن بر سر راه های عبوری خراسان و آسیای میانه به غرب ایران و اروپا ، از اهمیت ممتازی برخوردار بوده است . مهمترین عامل شهرت جهانی این شهر گذشته از سوابق و آثار تاریخی آن ، مربوط به آرامگاه عارف نامدار قرن دوم هجری ، بایزید بسطامی است که آن را به یکی از بهترین مقاصد گردشگری عرفانی ایران تبدیل کرده است.

مجموعه فرهنگی " بایزید بسطامی" یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین جاذبه‌های دیدنی شهر بسطام است که با وارد شدن در آن گویی به گذشته پا گذاشته‌اید. فضای آرامش‌بخش همراه با صدای آواز پرندگان، آسمان آبی‌ رنگ، درختان کهنسال و سرسبز و کاشی‌کاری‌های بی‌نظیر، مجموعه‌ای تماشایی با چشم‌اندازی زیبا را پدید آورده که حالی خوب به هر آدمی می‌بخشد.

این گفتار را با یک روایت افسانه ای به پایان می بریم . در برخی از دست نوشته های عرفانی گذشتگان آمده که اهالی بسطام هیچگاه عاشق نمی‌شوند و اگر هر فرد عاشقی پا به این شهر بگذارد و جرعه‌ای از آب این دیار بنوشد، عشق از دلش بیرون می‌رود. گفته می شود که این سخن اشاره ای بوده به طریقت بایزید که تنها به یک عشق می اندیشید: عشق به حق. 

------------------------------------------------------------