زیارت جامعه کبیره، جلوه‌گاه فضائل انسان کامل

به مناسبت میلاد امام هادی (ع)، ویژه برنامه ای تدارک دیده ایم که به سمع شما می رسانیم.

حضرت امام هادی (ع) در سحرگاه 15 ذیحجّه سال 212 ق، در روستایی به نام «صَرِیّا» در نزدیکی مدینه، دیده به جهان گشود، تا وجود تابناکش روشنی بخش تاریکی های جهل و بی ایمانی شود. نوزادی که در آینده ای نه چندان دور مایه سربلندی و افتخار اسلام شد. میلاد با سعادتش بر شما دوستان عزیز مبارک باد.

************

پدر گرامیش - امام جواد (ع) - ایشان را علی نام نهاد تا احیاگر یاد و خاطره پدران ارجمندش باشد. مشهورترین لقب های آن امام، نقی و هادی است و حضرت را با کنیه «ابوالحسن» می خواندند. امام هادی (ع) بعد از شهادت پدر بزرگوارش امام جواد (ع)، در سال 220 ق به مقام والای امامت رسید. در بررسی زندگانی ائمه اطهار (ع) تفاوت هایی دیده می شود که همه حاصل شرایط زمانی خاص آنهاست. حضرت علی و امام حسن و امام حسین علیهم السلام برای اثبات و احیای دین اسلام به مبارزات سیاسی علنی و گاه مسلحانه دست زدند. شرایط خاص دوران امام سجاد، امام باقر و امام صادق علیهم السلام، موجب شد که آنها به نشر و ترویج معارف اسلامی بپردازند. در دوره سه امام بعدی، امام کاظم، امام رضا و امام جواد علیهم السلام، در مقایسه با سه امام قبلی، مبارزات سیاسی جلوه پررنگتری به خود می گیرد. امام کاظم (ع) به زندان خلیفه وقت، هارون الرشید، افکنده شد و فرزندش امام رضا (ع) با اکراه، ولایتعهدی مامون - پسر هارون الرشید - را پذیرفت. امام جواد (ع) نیز در سنین جوانی به شهادت رسید. در این حال، دوران زندگى امام هادی (ع)، مقارن با حکومت زمامداران مستبد و ستمکار بود. این امام همام براى تبیین صحیح معارف اسلامی از طرق مختلفی چون مناظره، مکاتبه، پاسخگویى به سؤال ها و شبهات و رشد بصیرت و آگاهی در مردم تلاش می کرد. امام هادی (ع) علاوه بر اینها، به تربیت محدثان و بزرگان و راویان علوم و معارف اسلامى پرداخت.

************

یکی از تدابیر خاص امام، گسترش سازمان وکالت بود. ایشان برای ایجاد هماهنگی و همبستگی بین جمعیت پیروان اهل بیت که در شهرهای مختلف جهان اسلام زندگی می کردند، با فرستادن نایب و وکیل، پیوند مستمری بین خود و پیروانش در نقاط مختلف جهان اسلام ایجاد می کرد. از این طریق پیام های امام از کانالی موثق و معتبر، به سرعت و منظم‌ به پیروان اهل بیت می رسید. بدین ترتیب امام به سؤالات و مشکلات فقهى و عقیدتى پیروان خود پاسخ می داد و به ایجاد بصیرت در آنان توسط وکلا می پرداخت. این سازمان کاربرد مؤثرى در پیشبرد مقاصد امام داشت.

***********

دوران امامت امام علی النقی (ع) به دلیل تنوع گرایش های اعتقادی و بحث های علمی که از برخورد میان مکتب های کلامی و تحولات فرهنگی مختلف آن عصر ناشی شده بود، از ویژگی خاصی برخوردار بود. در این دوران، مکتب های عقیدتی گوناگون رواج یافته و پراکندگی فراوانی در زمینه آراء و عقاید پدید آمده بود. درنتیجه فرهنگ عمومی جامعه دچار آشفتگی و تشتت گردید. حاکمیت نیز از این اوضاع برای دستیابی به اهداف سیاسی خود بهره می جست. در این میان، تیزبینی امام هادی (ع) در شناخت خط توطئه و مقابله جدی آن حضرت با استحاله فرهنگی، نقشه های دشمنان را خنثی نمود. امام هادی (ع) در دوره خطیر امامت خود که از لحاظ علمی برای جهان اسلام اهمیت خاص داشت، به گونه‌ ای بنیان‌های علمی مکتب اهل بیت را سازماندهی ‌کرد تا در قرن‌های آینده نیازهای فکری و سیاسی جامعه اسلامی خصوصاً پیروان اهل بیت (ع) را پاسخگو باشد.

************

یکی از آثار به جا مانده از امام "زیارت جامعه کبیره" است، که درواقع بیانیه‌ ای برای معرفی مقام انسان کامل و کمال انسانیت است. امام هادی (ع) با ارائه زیارت جامعه کبیره، فرهنگ و معارف اسلامی را به امت اسلامی معرفی نمود. در این زیارت معارف عمیق توحیدی و ولایی در پوشش بیان فضائل انسان کامل مطرح شده است. زیارت جامعه که از زبان امام علی النقی، و در پاسخ به خواستهٔ یکی از شیعیان صادر شده، اگرچه به شیوهٔ خطابی و گفتاری است؛ اما درحقیقت بیانگر جایگاه امامت در اسلام است. ایشان به معرفی منزلت اجتماعی و هدایتی ائمه و بیان فضائل امامان از نسل پیامبر، پرداخته است. آن امام در عین حال، اندیشه کسانی را که درباره امامت غلو می کردند رد نمود. از گروه هاى باطل و منحرفى که در دوران امامت امام هادى (ع) فعال بودند، گروه "غُلات" یا همان غلو کنندگان بودند. این گروه دارای افکار و عقاید پوچ و منحط و بى اساسى بودند و خود را پیرو اهل بیت قلمداد مى‏ کردند. آنان درباره امامان و فرزندان پیامبر (ص) غُلّو و اغراق نموده و براى آنها مقام الوهیت قائل می شدند. امام هادى (ع) همچون پدرانش، از این گروه اظهار تبرى می نمود و با آنان مقابله و به شدت طردشان می کرد. امام در زیارت جامعه ، به وحدانیت خداوند شهادت می دهد و بر نفی شرک از ذات پاک او تاکید می کند و در پاسخ این گروه ، ائمه را اینگونه معرفی می کند: "و الْمُخْلِصِینَ فِی تَوْحِیدِ اللَّهِ وَ الْمُظْهِرِینَ لِأَمْرِ اللَّهِ وَ نَهْیِهِ ، ( امامان) مخلصان در توحید خدا، و آشکار کنندگان امر و نهى خدا هستند." این زیارت دارای مضامینی گرانقدر است که سبب استحکام فکری و عدم انحراف جامعه از گرد چراغ پرفروغ امامان می شود و جایگاه امامت را در زمین روشن می کند.

************

امام هادی (ع) در زیارت جامعه کبیره، ائمه اطهار (ع) را با جلوه‌های گوناگون مطرح ساخته تا زائر، سلوک آنان را از زوایای مختلف بنگرد و الگوی زندگی خود قرار دهد. یکی از ویژگی های این زیارت آن است که امام هادی، مسلمانان را با آداب سخن گفتن با امام به هنگام زیارت آشنا می‌ کند. زیارت نخست با سلام و درود بر آن امام شروع می‌شود و سپس زائر برخی مناقب و اوصاف امام را بر می شمرد. در این زیارت، به رابطهٔ امامان با خداوند و عملکرد امامان در اجرای دین اسلام اشاره شده است. بیان دیگر امام هادی (ع) این است که حق، همراه امامان است و هرگز از آنان جدا شدنی نیست. ایشان با اشاره به جایگاه امامان در اسلام، تصریح می‌کند که آنان شاهراه هدایت و گواهان در دین هستند.

**************

امام علی النقی (ع) در این زیارتنامه، امامان شیعه را امامان هدایت، چراغ‌های تاریکی‌ها، صاحبان خرد، پناهگاه مردم و حجت‌های خدا بر اهل زمین، معرفی کرده‌ است. همچنین آن‌ها را نشانه های شناسائی خدا و معدن‌های حکمت خدا و حاملان کتاب خدا و اوصیای پیامبر خدا دانسته‌ است. در جامعه کبیره، امامان دعوت کنندگان به سوی حق و راهنمایان به راه‌ های خوشنودی خدا و مخلصان در توحید و آشکارکنندگان امر و نهی خدا و بندگان گرامی او خوانده می شوند.

در این زیارت آمده است که خداوند امامان را به صورت نورهایی آفرید و با آوردنشان به این جهان بر ما منت نهاد، و آنها را در خانه‌ هایی قرار داد که نام و یاد او در آنها برده شود. امامان وجودهای گرانبهایی هستند که فرمانبرداری از آنان فرمانبرداری از پروردگار است. انسانهای شریف دربرابر مقام رفیع امامان سر تسلیم فرود می آورند و زمین به نور وجودشان روشن شده‌ است . خداوند ، به وسیله امام، مردم را از پرتگاه هلاکت و نابودی و از آتش جهنم نجات می‌ دهد و به وسیلهٔ دوستی و پیروی از آنان ، راه سعادت و رستگاری را به ما می نمایاند .

**********

با تبریک سالروز ولادت امام هادی (ع) با جمله ای از این زیارت این سخن را به پایان می بریم. زائر به امام پاک از اهل بیت پیامبر چنین عرض می‌ کند: « خدا را و همچنین شما را گواه می‌ گیرم که من به شما و به آنچه شما به آن ایمان دارید ، ایمان دارم و به دشمن شما کافرم . دوستدار شما و دوستدار دوستان شما هستم . با هر که در صلح با شما است ، در صلح هستم و با هر کس با شما در جنگ است ، درحال جنگ هستم.»

--------------------------