رمز دو تولد در یک روز

هفدهم ماه ربیع الاول، سالروز تولد فرزندی پاک از سلاله رسول اللّه (ص) است. امام صادق (ع) دراین روز فرخنده و پر برکت به دنیا آمد، تا احیاگر آیین جد خود، پیامبر گرامی اسلام باشد.

روز؛ هفدهم ماه ربیع الاول، سالروز میلاد مبارک پیامبر اسلام (ص) است که با سالروز تولد امام جعفر صادق (ع) مقارن گردیده  و سرور و شادمانی را دوچندان کرده است. در این روز بار دیگر توصیه رسول خدا (ص ) به یادمان می آید که فرمود:  "من دو میرات ارزشمند نزد شما به یادگار می گذارم، هرکس که در پی نجات و رستگاری است، به آنها تمسک جوید تا گمراه نشود. یکی از آن دو قرآن است و دیگری اهل بیت من." امام صادق (ع) ، ازجمله اهل بیت پیامبر است که خداوند در قرآن، آنها را از هرگونه آلودگی و پلیدی، پاک و پیراسته اعلام نموده است. همچنین پیامبر اسلام (ص ) در تعبیری زیبا، اهل بیت خود را همچون کشتی نوح در میان انسان ها می داند که با پناه گرفتن در آن می توان به ساحل نجات و رستگاری دست یافت.

امام صادق (ع) در طول امامت پربرکت خود که 34 سال طول کشید، برای احیاء دین جد خویش، ابلاغ پیام الهی و هدایت و تهذیب مردم تلاش بسیار نمود. هیجده سال از دوران امامت آن حضرت در عصر ده خلیفه اموی بود و به علت ضعف و افول قدرت آنان، امام (ع) مجالی برای ارتباط با مردم به دست آورد. ولی شانزده سال دیگر، در عصر عباسیان و توأم با سختی های فراوان بود. اما با این وجود، امام صادق (ع) با به کار بستن مواضع هوشمندانه در پیش برد عقاید و افکار مسلمانان، موفقیت های بزرگی به دست آورد.

در زمان امام صادق(ع) حکومت بنی عباس روی کار آمده بود که از شعار "الرضا من آل محمد(ص)" استفاده نموده بود. آنان با این شعار که خلافت، مخصوص خاندان رسول خداست و باید کسی از آن خانواده به حکومت برسد، وارد نزاع با بنی امیه شدند، اما در نهایت خود بر مسند حکومت نشستند و آل محمد  را کنار زدند. عباسیان با تکیه بر این شعار، توانستند بسیارى از بنى هاشم و شیعیان آنان، به ویژه ایرانیان، را با خود همراه کرده و مدت ها چهره واقعى خود را در پشت آن پنهان سازند. دراین فضای تیره ، آموزه های قرآن و احادیث پیامبر (ص) به ابزاری در دست قدرتمندان تبدیل شده بود، و از سوی دیگر ، فرقه ها و گروه های بی شمار با عقاید و اندیشه های گوناگون درصدد رواج فلسفه های الحادی و خرافی درمیان مردم بودند . لذا امام صادق(ع) به طرح و اندیشه دینی، اصلاح اعتقادات عقلانی، و ترویج اخلاق بایسته، پرداختند و مذهب شیعه جعفری را شکل دادند. نکته جالب توجه اینکه نام گذاری شیعه به مذهب "جعفری" در زمان خود امام صادق(ع) و توسط خود ایشان صورت گرفت. ایشان در ضمن وصایا و سفارش هایی به یاران خود فرمودند: "از شما کسی که در دین خود تقوا را رعایت کند و در گفتارش راستگو باشد و ادای امانت کند و با مردم نیک رفتار باشد، مردم می گویند او "جعفری" است، (یعنی از یاران و پیروان امام جعفر صادق(ع) است) و من خوشحال می شوم، و اگر رفتارتان این گونه نباشد، مایه ننگ و عار من خواهد بود و مردم می گویند این تربیت شده "جعفر" است."

مسئله امامت یکی از مهم‌ترین مسائلی است که امام صادق (ع) به آن پرداخته است. آیت الله خامنه ای، رهبرانقلاب اسلامی جمهوری اسلامی ایران، در جامعیت اندیشه و تلاش امام صادق (ع) در تبیین امامت شیعی می فرماید: "امام صادق (ع) نیز مـانند دیـگر امامان شیعه بخش بـرجسته دعـوتش را موضوع «امامت» تشکیل داده است. برای اثبات این واقعیت تاریخی، قاطع ترین مدرک،  روایات فراوانی است که ادعای امامت را از زبان امام صادق (ع) به روشنی و با صراحت تمام نقل می کند. امام(ع) در هنگام اشاعه و تـبلیغ ایـن مطلب، خود را در مرحله ای از مبارزه می دیده است که می بایست به طور مستقیم و صریح ،حکام زمان را نفی کند و خویشتن را به عنوان صاحب حق واقعی ولایت و امامت به مردم معرفی نماید. امام در مواردی به این بسنده نمی‌کند که امامت را برای خویش اثبات کند؛ بلکه همراه نام خود، نام امامان بحق و اسلاف پیشین خود را نیز یاد می‌کند و در حقیقت سلسله‌ امامت اهل بیت علیهم‌السلام را متصل و جدایی‌ناپذیر مطرح می‌سازد. این عمل با توجه به اینکه تفکر شیعی، همه‌ زمامداران نابحق گذشته را محکوم کرده و آنان را "طاغوت " به‌شمار می‌آورده، می‌تواند اشاره به پیوستگی جهاد شیعیان این زمان به زمان‌های گذشته نیز باشد. در واقع امام صادق(ع) با این بیان، امامت خود را یک نتیجه‌ قهری که بر امامت گذشتگان مترتب است، می‌شمارد و آن را از حالت بی‌سابقه بیرون می‌آورَد و سلسله‌ خود را از کانالی مطمئن و تردیدناپذیر به پیامبر بزرگوار(ص) متصل می‌کند".

امام صادق(ع) همچون دیگر ائمه برای رسیدن به اهداف خود از امکانات مختلفی بهره می‌گرفتند. یکی از این امکانات، سازمان وکالت بود. امام برای هماهنگی و همبستگی بین جمعیت پیروان اهل بیت که در شهرهای مختلف جهان اسلام زندگی می کردند، با فرستادن نایب و وکیل ، پیوند مستمری بین خود و پیروانش در نقاط مختلف جهان اسلام ایجاد می کرد. در سایه این سازمان امام توانست ضمن هدایت سیاسی و برقراری ارتباط با دوستداران اهل بیت و جمع‌آوری منابع مالی،  به ترویج معارف اسلام ناب و تحکیم پایه‌های اعتقادی شیعیان بپردازد. اگرچه فعالیت این سازمان در عصر امام صادق (ع) بسیار محدود بوده و از توسعه چندانی برخوردار نبود، ولی پایه های اولیه نظام وکالت توسط ایشان پی ریزی شده بود و مرکز اصلی فعالیت این سازمان در عصر امام صادق (ع) مدینه بوده است. اوج رسالت این سازمان در دوره غیبت معصوم دوازدهم نمایان می شود که جامعه شیعه با مسئله عدم حضور فیزیکی امام معصوم روبـه رو شـده و حـضور یک شبکه ارتباطی منسجم مـیان امـام و شـیعیان ضرورت پیدا می کند. ازاین رو یکی از علل بنیان گذاری این سازمان، جلوگیری از گسستن ارتباط میان شیعیان و امام در دوران غیبت است. به همین خاطر ایـن شـبکه در دوره ائمه بعد از امام صادق (ع) نیز با وسعت بـیشتری ادامـه پیدا می کند.

از محورهای مهم فعالیت امام صادق(ع)، طراحی نظام آموزشی منسجمی است که مولفه های ویژه ای را به خود اختصاص داده است. در نظام تعلیم و تربیت امام صادق (ع) برای طالبان علم، محدودیت مرزی، مذهبی، فکری، سیاسی، سـنی و.. . وجـود نـدارد و  یک دانشگاه فـراملی و فـرامذهبی و جـهان شمول محسوب می شود.  در این نظام آموزشی هـمه افراد از هر نوع جریان فکری و از هر منطقه جغرافیایی با هر نژاد و زبانی می توانند  فعالیت علمی داشته باشند . امام صادق (ع)  می فرماید: "حکمت گم شده مؤمن است؛ پس هرجا که یکی از شما گـم شده اش را یافت، آن را فراگیرد." به این ترتیب ایشان نیز به تأسی از پیامبر بزرگ اسلام به پیروان خویش توصیه می کردند که برای طلب علم و دانش مرزهای ساختگیِ مرسوم را بشکنند و خود را محدود نسازند.

در کنار آموزش، پژوهش نیز در نظام آموزشی امام صادق (ع) جایگاه ویژه ای داشته است. امام(ع) به پرورش شاگردان دانش پژوه اهتمام خاصی داشته و با تشویق، روحیه پژوهش را در آنها تقویت مـی کرد. شـاگردان حضرت تألیفات خود را بر ایـشان عـرضه کرده و آن حضرت نیز پس از بررسی، آنها را تصحیح یا تأیید می نمود. به عنوان نمونه، عبیدالله بن علی حلبی کتاب خود را بر امام عرضه کرد و حضرت نیز آن را صـحیح دانـست. امام صادق(ع) برای تفهیم بهتر مسائل علمی، بر پرسش تأکید داشت و به شاگردانش می فرمود: « بپرسید از من، پیش از آنکه مرا از دست بدهید.» چرا که پرسش گری، روحیه تحقیق و پژوهـش را تـقویت می کند و زمینه های توسعه معرفت و شناخت را فراهم می نماید.

یکی از ویژگی های نظام آموزشی امام صادق (ع) تـربیت متخصصان در رشته های مختلف علوم بود . کاری که تا به آن روز در جامعه اسـلامی سابقه نداشت.حاصل ابتکار امام صادق (ع) در راه اندازی یک نظام آموزشی بسیط و جهان شمول، تربیت دانشمندانی بود که در مواردی از بنیان گذاران علوم و فنون بوده و نقش سازنده ای در پویایی فرهنگ و تمدن اسلامی ایفا نمودند. بـه عنوان نـمونه جابر بن حیان، پدر علم شیمی بارها خود را شاگرد امام صادق (ع) خوانده و مطالبی از آن حضرت نقل کـرده اسـت.  دکتر نور الدین آل علی نـویسنده کـتاب الامام الصادق(ع) کما عرفه علماء الغرب می گوید:

" وقتی انسان آثار امام صادق (ع) را مورد بـازبینی قـرار می دهد، خواننده گاه گمان می کند کـه در بـرابر یک دانـشمند شـیمی قـرار دارد و گاه خود را در برابر یـک عالم فلکی می انگارد و گاه در برابر طبیبی حاذق که بدن انسان را تشریح و امراض و اسقام و علل و طـرق مـعالجه آن را بیان می کند و وقتی به علوم انـسانی و مـعنوی بـازمی گردد، در بـرابر خـویش عالمی ربانی و چـهره مـلکوتی مشاهده می کند." 

 بدین ترتیب امام(ع)  میراث علمى عظیمى بر جاى نهاد و توانست شاگردان و متخصصین شایسته ای را  تربیت نماید که به نوبه خود از مـهم ترین حـافظان مرزهای عقیدتی اسلام به شمار می آیند. ازاین رو امام صادق (ع) به عنوان یکی از شـاخص ترین رهـبران فـکری جهان اسلام، نقش بی بدیلی در پویایی فرهنگ و تمدن اسلامی ایفا کرد و برجسته ‌ترین متفکران و نخبه‌ ترین فیلسوفان و زبده ‌ترین عالمان را تحویل جامعه اسلامی داد.