استان ایلام ایران، قطب انرژی ایران با ثروت پنهان عظیم

پارس‌تودی- استان ایلام با اینکه کم‌جمعیت‌ترین استان ایران است، اما سومین ذخایر بزرگ نفت و دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی کشور را در اختیار دارد.

طرح‌های توسعه‌ای به ارزش ۴ میلیارد دلار در استان ایلام ایران فعال هستند و با استقبال از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، هدف آن‌ها بهبود و ارتقای زیرساخت‌های انرژی است. به گزارش پارس‌تودی به نقل از پرس‌تی‌وی، موقعیت جغرافیایی و ثروت انرژی، امکان تبدیل این استان به یک مرکز انرژی برای صادرات گاز طبیعی به عراق همسایه را فراهم کرده؛ کشوری که نیروگاه‌های آن به شدت به واردات گاز از ایران وابسته‌اند.

استان ایلام در غرب ایران و در نزدیکی مرز عراق واقع شده و به‌عنوان منطقه‌ای کلیدی برای تولید انرژی، به‌ویژه در زمینه استخراج نفت خام و توسعه گاز طبیعی، مطرح شده است.

اقتصاد این استان عمدتاً کشاورزی است و دامداری و فعالیت‌های صنعتی محدود در آن صورت می‌گیرد. طبق سرشماری سال ۱۳۹۵، ایلام تقریباً ۱ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را به خود اختصاص داده و از میان ۳۱ استان، در رتبه ۲۶ قرار گرفته است.

در آن زمان، جمعیت استان حدود ۵۸۰ هزار نفر بود و از این لحاظ کوچک‌ترین استان ایران محسوب می‌شد؛ با بیش از ۵۵ هزار کشاورز و ۳٬۳۵۰ کارگر صنعتی.

بخش انرژی در استان ایلام یکی از ارکان اصلی اقتصاد آن به شمار می‌رود و با تکیه بر ذخایر قابل توجه نفت و گاز، که در میان بزرگ‌ترین ذخایر کشور قرار دارند، رشد کرده است.

ایلام دارای منابع عظیم هیدروکربنی شامل ۱۷ میلیارد بشکه نفت است که ۱۱ درصد از کل ذخایر نفتی ایران را شامل می‌شود و پس از خوزستان و بوشهر، در رتبه سوم کشوری قرار دارد.

همچنین این استان دارای ۱۴ تریلیون متر مکعب گاز طبیعی است که ۶ درصد از ذخایر گازی ایران را تشکیل داده و پس از میدان گازی پارس جنوبی در بوشهر، در جایگاه دوم قرار دارد.

از میدان‌های مهم نفت و گاز در استان می‌توان به چشمه‌خوش، دانا، دانان و آذر در دهلران و جنوب آبدانان اشاره کرد، ضمن اینکه مناطق دیگری مانند دره بیجار نیز پتانسیل اکتشاف دارند.

ایلام روزانه حدود ۱۵۴ هزار بشکه نفت خام تولید می‌کند که عمدتاً از میدان چشمه‌خوش استخراج شده و از طریق خطوط لوله به پالایشگاه‌های جنوب کشور منتقل می‌شود.

میدان چشمه‌خوش که در حدود ۵۰ کیلومتری جنوب شهر دهلران قرار دارد، در سال ۱۳۴۳ کشف شد و تولید تجاری آن از سال ۱۳۵۴ آغاز شد.

نفت خام استخراج‌شده از این میدان در واحد بهره‌برداری چشمه‌خوش فرآوری و از طریق یک خط لوله به طول ۱۵۳ کیلومتر به مجتمع عملیاتی اهواز ۳ در استان خوزستان منتقل می‌شود.

در نهایت، این نفت به پایانه خارگ در استان بوشهر برای پالایش یا صادرات به بازارهای بین‌المللی ارسال می‌شود.

در سال‌های اخیر، طرح توسعه دو پروژه نفت و گاز به نام‌های دانا و دانان با سرمایه‌گذاری حدود ۱۳۵ میلیون دلار از محل صندوق توسعه ملی (NDFI) آغاز شده است.

پیش‌بینی می‌شود با راه‌اندازی یک پروژه بزرگ نفتی، تولید نفت خام در میدان دانان از ۸٬۰۰۰ به ۱۹٬۰۰۰ بشکه در روز افزایش یابد.

میدان آذر که به‌طور مشترک با عراق (با نام بدره) بهره‌برداری می‌شود، دارای ذخایر قابل توجه ۲.۵ میلیارد بشکه‌ای نفت است و از سال ۲۰۱۷ در مدار تولید قرار دارد.

تولید اولیه این میدان با ۱۵٬۰۰۰ بشکه در روز آغاز شد و پس از تکمیل طرح توسعه‌ای، به ۶۵٬۰۰۰ بشکه در روز افزایش یافته است.

پروژه سه‌ساله اکتشاف در دره بیجار که از سال ۲۰۱۹ آغاز شده، به دنبال کشف ذخایر گاز دست‌نخورده است. این طرح که با حمایت مالی صندوق توسعه ملی اجرا می‌شود، نشان‌دهنده اهمیت استراتژیک ایلام در برنامه تنوع‌بخشی به منابع انرژی ایران است.

میدان‌های گازی ایلام از طریق خطوط لوله به شبکه‌های سراسری متصل هستند، هرچند زیرساخت‌های آن در مقایسه با قطب‌های انرژی ساحلی کشور مانند عسلویه، آبادان، ماهشهر و بندر امام خمینی توسعه‌یافته نیستند.

زمین کوهستانی استان در رشته‌کوه زاگرس گسترش زیرساخت‌ها را دشوار، هزینه حمل‌ونقل را بالا و اجرای پروژه‌ها را با تأخیر مواجه می‌کند.

پالایشگاه گاز ایلام که از سال ۱۳۸۶ فعالیت خود را آغاز کرده و در زمینی به مساحت ۲۵۰ هکتار احداث شده، یک مرکز اصلی برای این استان محسوب می‌شود و برنامه‌هایی برای گسترش ظرفیت آن جهت فرآوری حجم بیشتری از گاز در دست اجرا است. این پالایشگاه از میدان‌های تنگ بیجار تغذیه می‌شود.

علاوه بر گاز، این مجموعه روزانه ۴۰۰ تن اتان، ۶۷۰ تن گاز مایع (LPG)، ۲۵۰ تن گوگرد و ۴ هزار بشکه میعانات گازی تولید می‌کند.

در سال ۲۰۲۴، استان ایلام در صادرات ۱.۱۶۹ میلیارد دلاری ایران نقش داشت که محصولات انرژی در آن سهم قابل توجهی داشتند.

برنامه‌هایی برای بهبود زیرساخت‌های مرزی در دست اجراست تا تجارت انرژی تسهیل شود؛ چرا که ایلام با داشتن ۴۲۵ کیلومتر مرز مشترک با عراق، پتانسیل تبدیل‌شدن به یک قطب صادرات نفت و گاز را دارد.

ایران روزانه تا ۵۰ میلیون متر مکعب گاز به عراق صادر می‌کند که میزان آن بر اساس نیاز عراق متغیر است. این گاز نقش حیاتی در تأمین برق عراق و جلوگیری از بحران‌های انرژی ایفا می‌کند.

توافقنامه‌ای پنج‌ساله که در سال ۲۰۲۴ امضا شده و سالانه حدود ۶ میلیارد دلار ارزش دارد، تضمین‌کننده عرضه پایدار گاز و جلوگیری از بحران برق در عراق است.

وزارت نفت ایران در سال ۲۰۲۱ برنامه‌ای برای سرمایه‌گذاری ۴ میلیارد دلاری در پروژه‌های انرژی استان ایلام از طریق شرکت‌های تابعه و بخش خصوصی اعلام کرد.

علاوه بر صنعت سوخت‌های فسیلی، استان ایلام در بخش انرژی کشور اهمیت دارد چرا که سد سیمره در آن قرار دارد؛ این سد دارای سه توربین فرانسیس ۱۶۰ مگاواتی و ظرفیت تولید ۴۸۰ مگاوات برق است.

به دلیل شرایط جغرافیایی و اقلیمی، استان ایلام همچنین پتانسیل بالایی در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر به‌ویژه در حوزه خورشیدی و بادی دارد.

با اینکه در حال حاضر سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید برق استان پایین است، اما میزان تابش خورشید بالا و الگوهای مناسب وزش باد در برخی مناطق، آن را به مکانی مستعد برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی و بادی تبدیل کرده است.

همچنین منابع برق‌آبی و زیست‌توده (بیوماس) نیز در استان موجود است که فرصت‌های بیشتری برای تنوع‌بخشی و جذب سرمایه‌گذاری خصوصی فراهم می‌کند.

hk/x