اهداف راهبردی ایران برای مقابله با طرح‌های مداخله‌جویانه در قفقاز چیست؟

پارس‌تودی- طرح دالان زنگزور، که با حمایت برخی قدرت‌های فرامنطقه‌ای دنبال می‌شود، به‌ظاهر یک پروژه ترانزیتی برای اتصال نخجوان به جمهوری آذربایجان است، اما در واقع از دید ایران، تهدیدی ژئوپلیتیکی با پیامدهای امنیتی، اقتصادی و سیاسی گسترده است.

«علی‌اکبر ولایتی»، مشاور رهبر انقلاب اسلامی در امور بین‌الملل، در واکنش به طرح مجدد موضوع «دالان زنگزور»، به برخی حکومت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای هشدار داد. ولایتی، با تأکید بر اینکه ایران به منافع خود و منطقه بی‌اعتنا نیست، اعلام کرد هرگونه تلاش برای پیشبرد اهداف نامشروع در قفقاز جنوبی، با واکنش قاطع ایران روبرو خواهد شد. مشاور رهبر انقلاب اسلامی در امور بین‌الملل تأکید کرد: «هر حکومتی در منطقه یا خارج از آن بخواهد تجربه شکست‌خورده قبلی را تکرار کند با برخورد محکم ایران روبرو خواهد شد.»

مخالفت ایران با این طرح، فراتر از یک اختلاف مرزی ساده است و به نگرانی‌های عمیق ژئوپلیتیکی، امنیتی و تاریخی بازمی‌گردد. ایران به‌دلیل موقعیت خاص خود در جنوب قفقاز، همواره تلاش کرده‌است تا نقش فعالی در تحولات منطقه ایفا کند. ارتباط زمینی با ارمنستان از طریق استان سیونیک، تنها راه دسترسی ایران به بازارهای اروپا و قفقاز است. اجرای دالان زنگزور بدون نظارت ارمنستان، این مسیر را قطع می‌کند و ایران را از مزایای اقتصادی منطقه محروم می‌سازد.

ایران با اصل بازگشایی مسیرهای ارتباطی در منطقه مخالفتی ندارد، اما شرط آن را حفظ حاکمیت ارمنستان و تهدید نشدن منافع ایران عنوان کرده‌است. دالان زنگزور، فراتر از یک مسیر ترانزیتی، پروژه‌ای ژئوپلیتیکی با اهداف بلندمدت و طراحی مداخله‌جویانه فرامنطقه‌ای با هدایت آمریکا است. متقابلاً ایران برای مقابله با این پروژه تنش‌آفرین تلاش دارد با تقویت روابط با ارمنستان، سرمایه‌گذاری مشترک و حفظ وضع موجود در مرزها، از منافع خود دفاع کند.

منطقه قفقاز جنوبی به‌علت قابلیت‌های اقتصادی و موقعیت ژئوپلیتیک، برای جمهوری اسلامی ایران دارای اهمیت راهبردی است. طرح دالان زنگزور، درصورت اجرا می‌تواند موجب تغییر جغرافیایی منطقه، افزایش بی‌ثباتی و بستری برای شکل‌گیری توطئه‌های مشترک محور آمریکایی - صهیونیستی شود.

ایران در برابر طرح‌هایی مانند «دالان زنگزور» اهداف و برنامه‌هایی را دنبال می‌کند که عمدتاً بر حفظ امنیت ملی، تمامیت ارضی و جایگاه ژئوپلیتیکی خود در منطقه متمرکز شده‌است. برای تقویت موقعیت اقتصادی ایران در برابر طرح تحمیلی دالان زنگزور، مجموعه‌ای از راهبردهای عملی و دیپلماتیک از طرف ایران پیشنهاد شده‌اند که می‌توانند نقش مؤثری در حفظ منافع ملی و ارتقاء جایگاه اقتصادی ایران و منطقه ایفا کنند.

از جمله این طرح‌ها، توسعه مسیرهای جایگزین و سرمایه‌گذاری در مسیرهای ترانزیتی از طریق بندر چابهار در استان سیستان‌و‌بلوچستان ایران، بندر انزلی در استان گیلان و مسیرهای ریلی به آسیای مرکزی و روسیه است. موضوع دیگر در اهداف و برنامه‌های اقتصادی ایران، امضای توافق‌نامه‌های تجاری و سرمایه‌گذاری مشترک برای تقویت روابط اقتصادی دوجانبه و ایجاد مناطق آزاد تجاری در مرز نوردوز با ارمنستان برای تسهیل تجارت و مقابله با اثرات منفی دالان زنگزور خواهد بود.

جمهوری اسلامی ایران، همچنین در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در زیرساخت‌های ارتباطی و مواصلاتی خود داشته که منجر به توسعه شبکه ریلی و جاده‌ای در شمال‌غرب کشور و افزایش ظرفیت حمل‌ونقل کالا شده‌است.

در فرایندی جامع و باتوجه به عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و گروه بریکس، تعامل با روسیه، هند و چین و ایجاد ائتلاف‌های اقتصادی رویکردی مؤثر در برابر نفوذ محور آمریکایی - غربی در قفقاز خواهد بود. استفاده از ظرفیت سازمان همکاری اقتصادی (اکو) برای ایجاد همگرایی نیز بخشی از برنامه‌های ایران با هدف افزایش همکاری‌های منطقه‌ای خواهد بود.

طرح دالان زنگزور، اگرچه در ظاهر یک پروژه ترانزیتی است، اما در واقع بخشی از یک سناریوی طراحی‌شده و پیچیده است که می‌تواند جایگاه اقتصادی ایران را در منطقه تضعیف کند. با اجرای یک سناریوی عملیاتی چندلایه که شامل دیپلماسی فعال، توسعه زیرساخت، تنوع‌بخشی صادرات و تقویت نقش در بازار جهانی انرژی خواهد بود، ایران می‌تواند نه‌تنها از تهدیدات این طرح بکاهد، بلکه فرصت‌هایی جدید برای رشد اقتصادی و تثبیت جایگاه منطقه‌ای خود ایجاد کند. 

اجرای این نقشه‌راه نه‌تنها ایران را از تهدیدات ژئوپلیتیکی دالان زنگزور مصون می‌سازد، بلکه می‌تواند به تقویت جایگاه اقتصادی کشور در منطقه قفقاز، آسیای مرکزی و اوراسیا منجر شود. این راهبرد ترکیبی از دیپلماسی هوشمندانه، توسعه زیرساخت، و نگاه بلندمدت به بازارهای نوظهور است.

esh