آیا فرانسه در بحران‌های امنیتی غرب آفریقا دست دارد؟

پارس‌تودی-یک مقام ارشد دولت فرانسه در پی خروج نیروهای فرانسوی از آخرین پایگاه نظامی در سنگال در غرب آفریقا، ادعا کرد که امنیت این منطقه برای دولت پاریس اهمیتی ندارد.

به گزارش پارس‌تودی، «ثانی محمد صویلحی» وزیر مشاور در امور روابط با کشورهای فرانسوی‌زبان (فرانکوفون) و مشارکت‌های بین‌المللی دولت فرانسه، در حاشیه نشست کشورهای «گروه ۲۰» در آفریقای جنوبی در پاسخ به پرسش خبرگزاری رویترز درباره خطر ناامنی در غرب آفریقا گفت: متأسفم که این حرف را می‌زنم اما این موضوع دیگر برای ما اهمیتی ندارد.

وی در ادامه برای پررنگ جلوه‌دادن نقش حضور نظامی فرانسه در تأمین امنیت غرب آفریقا ادعا کرد: این شرم‌آور است زیرا همه می‌توانند تفاوت بین وضعیت کنونی و آن زمان (حضور نظامی فرانسه) را مشاهده کنند. با این‌ حال ما به‌دنبال راه‌های دیگری برای حفظ روابط (با کشورهای آفریقایی) هستیم که الزاماً نظامی نیستند.

فرانسه در ۱۷ ژوئیه ۲۰۲۵ به‌طور رسمی آخرین پایگاه‌های نظامی در کشور سنگال را تحویل داد و به حضور نظامی ۶۵ ساله در این کشور پایان داد. فرانسه پیش از این نیز هم‌زمان با تقویت گرایش‌های استقلال‌طلبانه و ضدفرانسوی، نیروهای نظامی خود را از چند کشور دیگر آفریقایی از جمله نیجر خارج کرده بود.

«امانوئل مکرون» رئیس‌جمهوری فرانسه در اواسط دسامبر ۲۰۲۴ در سفری بی‌سر‌وصدا به جیبوتی برای بازدید از نظامیان فرانسه در آخرین پایگاه عملیاتی این کشور در شاخ آفریقا، گفت: آفریقا در حال تغییر است زیرا افکار عمومی و دولت‌ها در حال تغییر هستند و نقش ما در آفریقا نیز تغییر می‌کند.

فرانسه از دهه ۱۹۶۰ تاکنون روابط نزدیکی با کشورهای مستعمره سابق خود و سایر کشورهای فرانسوی‌زبان در آفریقای غربی و مرکزی به‌خصوص در سطوح نظامی، اقتصادی، مالی و دیپلماتیک داشته است. این نفوذ فرانسه در منطقه موسوم به «فرانس‌افریک» به‌طور خاص در مداخله‌های آشکار و پنهان سیاسی، وابستگی پول منطقه (فرانک سی‌اف‌ای) ابتدا به فرانک فرانسه و سپس به یورو، دسترسی ترجیحی به منابع طبیعی منطقه و همچنین حضور دائمی نیروها و پایگاه‌های نظامی فرانسه نمود یافته بود.

ادعای فرانسه درباره «بی‌اهمیت‌بودن امنیت غرب آفریقا» در حالی است که اتحادیه اروپا حضور و مشارکت فعالانه‌ای در حمایت از ابتکارهای امنیتی و دفاعی در غرب آفریقا به‌خصوص در منطقه خلیج گینه دارد و نگرانی از سرایت ناامنی از آفریقا به مرزهای اروپا و فرانسه نیز یکی از علل ادعایی حضور نظامی فرانسه در کشورهای آفریقایی در گذشته بوده است.

رویکرد اروپایی‌ها در قبال آفریقا از چند قرن قبل همواره مبتنی بر استعمار، استثمار و بهره‌کشی از این قاره و در عین‌حال سرکوب آزادی‌خواهان آن بوده است. با این‌ حال افول قدرت‌های استعماری مانند فرانسه و بریتانیا و تغییر بنیادین روابط و شرایط در قاره آفریقا موجب شده تا حتی رئیس‌جمهور فرانسه نیز به اشتباه‌بودن مسیر قبلی در روابط غرب و آفریقا اذعان نماید. مکرون در دسامبر ۲۰۱۹ در سخنرانی خود در شهر «آبیجان» پایتخت ساحل عاج گفت: «به فرانسه اغلب به‌عنوان کشوری که دیدگاهی سلطه‌گرایانه داشت و در استعمارگری افتاده بود نگاه می‌شد، پدیده‌ای که یک اشتباه بزرگ و نقص جمهوری فرانسه بود.»

هرچند که در دوره پس از جنگ جهانی دوم کشورهای آفریقایی مستقل شدند، اما غربی‌ها کماکان از طریق نفوذ در ساختارهای سیاسی، اقتصادی و حتی نظامی این کشورها همواره تلاش کرده‌اند تا نفوذ سیاسی و اقتصادی خود در این قاره را حفظ و تقویت کنند. کشورهای منطقه غرب و ساحل آفریقا در سال‌های گذشته در تحولاتی که بسیاری تحلیل‌گران از آن به‌عنوان «موج دوم استعمارزدایی» یاد می‌کنند، درصدد کاهش روابط با دولت فرانسه استعمارگر سابق و متنوع‌سازی شریکان خارجی و تقویت روابط با کشورهایی مانند روسیه، چین و ایران برآمده‌اند. این تحلیل‌گران خاطرنشان می‌کنند که اتفاقاً ناکامی فرانسه در تأمین امنیت و شکست برنامه‌های نظامی فرانسه در منطقه یکی از علل ایجاد موج جدید استقلال‌طلبی و دوری از فرانسه در کشورهای آفریقایی بوده است.

در سال‌های اخیر با تغییرات بنیادین در شکل‌بندی اقتصادی جهان و پیدایش قدرت‌های نوظهور اقتصادی، سهم کشورهای غربی در بازار تجارت با کشورهای آفریقایی کاهش یافته و در همین شرایط اقتصادهای نوظهور جهان مانند چین، هند، برزیل و نیز روسیه به شرکای عمده تجاری کشورهای قاره آفریقا تبدیل شده‌اند و در عین‌حال نقش بیشتری در روابط نظامی با کشورهای آفریقایی پیدا کرده‌اند. آفریقا در شرایط کنونی با توجه به توانمندی‌های انسانی و طبیعی و دارا بودن ذخایر سرشار انرژی و معدنی به‌تدریج در حال افزایش نقش خود در معادلات جهانی است و توجه غرب و اقتصادهای نوظهور بیش از پیش به آن جلب شده است. این امر مسئله رقابت غربی‌ها و اقتصادهای نوظهور برای افزایش حضور و نفوذ در قاره سیاه را تشدید کرده است./

srm