آیا آفریقا در حال باز ترسیم موازین جدید قدرت در جهان است؟

پارس‌تودی- آفریقا در آستانه‌ی تحولی تاریخی قرار دارد؛ قاره‌ای که سال‌ها زیر سایه‌ی قدرت‌های استعماری بود، امروز با عضویت دائم در گروه بیست و میزبانی نشست جهانی در آفریقای جنوبی، در حال بازترسیم موازین قدرت بین‌المللی است.

به‌ گزارش پارس‌تودی، در شرایطی که جهان با تغییرات ژرف در ساختارهای سیاسی و اقتصادی روبه‌روست، آفریقا بیش از هر زمان دیگری فرصت دارد تا به بازیگری محوری در نظام جهانی بدل گردد. این قاره با جمعیتی جوان، منابع طبیعیِ عظیم و بلوک‌های منطقه‌ایِ در حال شکل‌گیری، می‌تواند به بازیگری مؤثر در نظام جهانی بدل شود؛ اما تحقق این جایگاه نیازمند اصلاحات عمیق، انسجام سیاسی و استقلال مالی است.

«دکتر خالد عزب»، پژوهشگر و متخصص میراث فرهنگی، در نوشتاری تحت عنوان «آفریقا در حال بازترسیم موازین جدید قدرت در جهان است» در سایت الجزیره نوشت: آفریقا هنوز در ساختارهای بین‌المللی حضوری حاشیه‌ای دارد و هنگام تصمیم‌گیری‌های مهمی که بر مردمش اثر می‌گذارد، کنار گذاشته می‌شود. اما بالا رفتن سطح آگاهی و تحصیلِ شهروندان آفریقا، مطالبات جدیدی را شکل داده است؛ از جمله ایفای نقش پررنگ‌تر در تدوین قواعد و تعیین دستورکار نهادهای جهانی. رهبران آفریقایی خواستار نمایندگی عادلانه‌تر، صدای قاره‌ایِ قوی‌تر و آزادی در انتخاب روابط دوجانبه متناسب با اقتصادهای ملی هستند.

براساس گزارش‌های موجود، آفریقا همچنان در حکمرانی اقتصادیِ جهانی در حاشیه است؛ سهم رأیِ اندک در صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی، در حالی که بیشترین آسیب را از بحران‌های بدهی و تغییرات اقلیمی می‌بیند. همین امر باعث شد رهبران آفریقایی بار دیگر خواستار اصلاح شوند. رئیس‌جمهور کنیا، ویلیام روتو، در مجمع عمومی سازمان ملل گفت: «صندوق بین‌المللی پول کشورهای فقیر را با نرخ بهره‌ی بالا و شروط سخت مجازات می‌کند، در حالی که به کشورهای ثروتمند شرایط آسان‌تر می‌دهد.» او اصلاح این صندوق را ضرورتی اجتناب‌ناپذیر دانست.

در سال ۲۰۲۳، آفریقا دستاوردی مهم داشت: عضویت دائم اتحادیه‌ی آفریقا در گروه بیست. این تحول وزن بین‌المللی قاره را افزایش داد و آن را در کنار اتحادیه‌ی اروپا به‌عنوان یک بلوک در بزرگ‌ترین مجمع اقتصادی جهان قرار داد. همچنین آفریقایی‌ها توانستند در نهادهای بین‌المللی همچون سازمان جهانی بهداشت و سازمان تجارت جهانی به مناصب مدیریتی دست یابند. برای آن‌که آفریقا نقش مؤثری در عرصه‌ی جهانی ایفا کند، باید از حضور نمادین فراتر رفته و به قدرتی واقعی تبدیل شود. این هدف تنها با استقلال مالیِ اتحادیه‌ی آفریقا، اجرای کامل توافق‌نامه‌ی تجارت آزاد قاره‌ای و سرمایه‌گذاری در توانمندی‌های فنی برای حضور فعال در مذاکرات پیچیده‌ی جهانی درباره‌ی بدهی، تجارت و تغییرات اقلیمی محقق خواهد شد.

یکی از موانع اصلی، نگاه محدود ملی‌گرایانه است؛ بسیاری از کشورها به‌طور جداگانه وارد مذاکره می‌شوند و همین رویکرد، توان جمعی آفریقا را در برابر سازمان‌هایی چون سازمان تجارت جهانی و سازمان ملل تضعیف می‌کند. علاوه بر این، کارآمدی گروه‌های منطقه‌ای مانند «اکواس»، «سادک» و «ایگاد» نیز به دلیل عضویت‌های متداخل، رقابت‌های سیاسی و ضعف در اجرای توافق‌ها کاهش یافته است. اصلاح این نهادها و اتکای بیشتر به منابع مالی داخلی کشورها، شرطی اساسی برای قدرت‌یابی قاره محسوب می‌شود.

در حوزه‌ی تجارت، موفقیت توافق‌نامه‌ی تجارت آزاد آفریقا زمانی امکان‌پذیر است که دولت‌ها تعرفه‌های گمرکی را کاهش دهند، روندهای اداری را ساده کنند و در زیرساخت‌های فرامرزی سرمایه‌گذاری نمایند. در عرصه‌ی دفاع نیز هماهنگی سرمایه‌گذاری‌های ملی با چارچوب‌های قاره‌ای، به‌ویژه نیروی ذخیره‌ی آفریقا، اهمیت فراوان دارد. این نیرو هنوز تکمیل نشده، اما در صورت تکمیل می‌تواند به ابزاری کارآمد برای مدیریت بحران‌ها به رهبری آفریقا تبدیل شود و نیاز به مداخلات خارجی را به حداقل برساند.

از نظر تاریخی، نهادهای آفریقایی در مسیر توسعه با محدودیت‌های ساختاری روبه‌رو بوده‌اند؛ قاره همچنان به استخراج منابع طبیعی توسط دیگران وابسته است و سرمایه‌گذاری اندکی در صنایع با ارزش افزوده و فناوری دارد. این مسئله در «دستور کار ۲۰۶۳» اتحادیه‌ی آفریقا مورد توجه قرار گرفته است؛ نقشه‌ی راهی برای ساختن آفریقایی یکپارچه، شکوفا و سالم که توسط شهروندانش اداره شود و به نیرویی پویا در عرصه‌ی جهانی بدل گردد.

امروز اقتصاد آفریقا در حال تغییر سریع است؛ شکل‌گیری زنجیره‌های ارزش منطقه‌ای و محلی، و کریدورهای اقتصادی جدید میان کشورها هزینه‌های تولید و لجستیک را کاهش می‌دهد. نمونه‌ی بارز آن، خط راه‌آهن اوگاندا ـ کنیاست. اتحادیه‌ی آفریقا توانسته حضور خود را در بسیاری از محافل تثبیت کند و همچنان مشروع‌ترین سکوی نمایندگی جهانی قاره است، هرچند محدودیت منابع و کندی تصمیم‌گیری اعتبار آن را تضعیف کرده است.

تصویر آفریقا با ظهور برخی کشورها تقویت می‌شود: رواندا به‌عنوان «ببر اقتصادی»، آفریقای جنوبی با ظرفیت‌های بالا برای رهبری جنوب، نیجریه و کامرون با توانمندی‌های امیدبخش، و سنگال که به‌تدریج به قدرتی نوظهور بدل می‌شود. اگر کشورهای آفریقایی بتوانند پراکندگی خود را پشت سر بگذارند و به نیرویی واحد تبدیل شوند، آینده‌ی موازین قدرت جهانی را تغییر خواهند داد.

ad