Մեկնաբանություն - ԻԻՀ արտաքին քաղաքականության շարունակականությունն ու կայունությունը․ հարևանների առաջնահերթությունը
Իրանի Իսլամական Հանրապետության նախագահ Սեյեդ Էբրահիմ Ռայիսիի և 13-րդ շրջանի կառավարության ԱԳ նախարար Հոսեյն Ամիր Աբդուլլահյանի զոհվելուց հետո Իրանի Իսլամական Հանրապետության արտաքին քաղաքականության շարունակականության և կայունության հարցը ավելի մեծ ուշադրության է արժանացել, քան Երբեւէ։
Իսլամական Հանրապետության արտաքին քաղաքականությունը հիմնված է իմպերիալիզմի և համաշխարհային գերիշխանության դեմ պայքարի վրա։ Այս մասին ասված է Իրանի Իսլամական Հանրապետության Սահմանադրության տարբեր հոդվածներում։ Սահմանադրության 2-րդ հոդվածի «գ» կետում ընդգծվում է ցանկացած տեսակի բռնակալության, կեղեքման, գերիշխանության և գերիշխանության ենթարկվելու մերժումը, իսկ 3-րդ հոդվածի 5-րդ կետում նշված է գաղութատիրության լիակատար մերժումը և օտարների ազդեցության կանխումը։ «Արժանապատվությունը, իմաստությունը և նպատակահարմարություն» այն երեք հիմնական և հաստատուն սկզբունքներն են, որոնց հիման վրա ձևավորվել է Իրանի Իսլամական Հանրապետության արտաքին քաղաքականությունը։ Իրանի Հեղափոխության գերագույն առաջնորդ Այաթոլլահ Խամենեին այս երեք սկզբունքները համարել է «միջազգային հարաբերությունների շրջանակի համար անհրաժեշտ եռանկյունի», և Իրանի փոխգործակցությունն աշխարհի հետ նախատեսել է այս երեք սկզբունքների վրա հիմնված երկրի քսանամյա տեսլականի փաստաթղթում։
Իրանի Իսլամական Հանրապետության 13-րդ շրջանի կառավարությունը, նահատակ Սեյեդ Էբրահիմ Ռայիսիի գլխավորությամբ, 2021 թվականի օգոստոսի 3-ին իր երդմնակալությունից հետո նոր մոտեցում ցուցաբերեց արտաքին քաղաքականության ոլորտում։ «Ոչ արևելք, ոչ արևմուտք» սկզբունքով արտաքին քաղաքականության հավասարակշռումը այս կառավարության արտաքին քաղաքականության կարևորագույն գաղափարներից է, որի կարևորագույն պահանջներից է երկրի անկախության պահպանումը` միաժամանակ ուշադրություն դարձնելով Արևելքի և Արևմուտքի երկրների հետ հարաբերություններին և ընդգծելով դրանք։
Միևնույն ժամանակ, արտաքին հարաբերություններում բացարձակ արևմտամետության ժխտումը եղել է Իրանի 13-րդ կառավարության կողմից ուշադրության արժանացած հիմնական սկզբունքներից մեկը, և նկատի ունենալով, որ ներկայիս աշխարհակարգում տեղի է ունենում իշխանության փոխանցումն արևմուտքից արևելք, Իրանի Իսլամական Հանրապետության դիրքի որոշումը այս տերությունների հետ ապագա գլոբալ հարաբերություններում գերակայություն և սկզբունք է։ Այս առումով անհրաժեշտ էր ռազմավարական հարաբերությունների մեջ մտնել արեւելյան տերությունների, հատկապես Ռուսաստանի եւ Չինաստանի հետ՝ Արեւմուտքին զսպելու եւ երկրի արտաքին քաղաքականությունը հավասարակշռելու համար, ինչը տեղի ունեցավ։ Բացի այդ, այս երկրների հետ հարաբերությունների զարգացումը Իսլամական Հանրապետության առավելությունների ոլորտներում ռազմավարական քաղաքականություն է, որը պետք է ընդգծել։ Իրանի 13-րդ շրջանի կառավարությունը ցույց տվեց, որ արտաքին քաղաքականության հավասարակշռությունը նրա համոզմունքն է, և հարևանների ու իսլամական երկրների հետ համագործակցության զարգացումն իր արտաքին ծրագրերի առաջնահերթությունն է։
Կարևորն այն է, որ Իսլամական Հանրապետության արտաքին քաղաքականությունն իրականացվում է ինստիտուցիոնալ և համակարգային մոտեցման շրջանակներում և կախված չէ անձերից։ Այս առումով, նախագահի և արտաքին գործերի նախարարի նահատակությունից հետո, Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը և 13-րդ կառավարությունը կշարունակեն առաջ մղել արտաքին քաղաքականության նպատակները, հատկապես հարևանության քաղաքականության զարգացման և աշխարհի տարբեր մայրցամաքներում գտնվող երկրների հետ հարաբերությունների ընդլայնման գործում՝ վերընշված սկզբունքների շրջանակներում։
Իհարկե, Իրանի Իսլամական Հանրապետության կազմավորման սկզբից ի վեր շարունակվել է Սիոնիստական ռեժիմը ոչ լեգիտիմ ճանաչելու Իրանի սկզբունքային և ընդգծված քաղաքականությունը, միևնույն ժամանակ կշարունակվի հարաբերությունների ընդլայնումը առաջին հերթին հարևան երկրների հետ, հաջորդ մակարդակում, տարածաշրջանի երկրների հետ, այնուհետև՝ աշխարհի տարբեր մասերում գտնվող այլ երկրների հետ, ինչպես նաև համաշխարհային տերությունների միջև հավասարակշռված մոտեցումը։ Բացի այդ, Իրանը կշարունակի ակտիվ և դինամիկ ներկայություն ունենալ տարածաշրջանային կազմակերպություններում, ինչպիսիք են Շանհայի համագործակցության կազմակերպությունը և միջազգային կազմակերպությունները, հատկապես ՄԱԿ-ը և նրան կից կառույցները: