Ուրան հարստացնելու Իրանի անքակտելի իրավունքը

Իրանի արտաքին գործերի նախարար Սեյեդ Աբբաս Արաղչին ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Անտոնիո Գուտերեշի հետ զրույցում կրկին ընդգծել է խաղաղ նպատակներով ուրանը հարստացնելու Իրանի օրինական իրավունքը։

ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարին ուղղված Իսլամական Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարի դիտողությունները՝ միջուկային վառելիքի ցիկլ ունենալու և ուրանը հարստացնելու Իրանի իրավունքի վերաբերյալ, պարզապես քաղաքական դիրքորոշում չեն, այլև միջազգային իրավունքի սկզբունքների և Միջուկային զենքի չտարածման մասին պայմանագրի 4-րդ հոդվածի հստակ տեքստի մեկնաբանություն է, որը ճանաչում է անդամ պետությունների իրավունքը՝ առանց խտրականության ձեռք բերելու խաղաղ նպատակներով միջուկային տեխնոլոգիաներ։

Որպես 1968 թվականին NPT-ի դաշինքի առաջին ստորագրողներից մեկը՝ Իրանը միշտ ընդգծել է պայմանագրի պարտավորություններին իր հավատարմությունը։   Միջուկային զենքի չտարածման մասին պայմանագրի 4-րդ հոդվածը սահմանում է, որ դրա դրույթներից ոչ մեկը չի կարող խոչընդոտել պետությունների իրավունքը՝ քաղաքացիական նպատակներով միջուկային էներգիայի ոլորտում հետազոտություններ կատարելու, արտադրելու և օգտագործելու համար։ Այս հոդվածը Իրանի դիրքորոշման համար ամուր իրավական հիմք է ապահովել։

Արևմուտքի երկակի մոտեցումը Իրանի միջուկային իրավունքների հարցում

Արևմտյան տերությունների, մասնավորապես՝ Միացյալ Նահանգների մոտեցումը ընտրողական է և հիմնված է կրկնակի ստանդարտների վրա։ Մինչդեռ այնպիսի երկրներ, ինչպիսիք են Գերմանիան, Ճապոնիան և Բրազիլիան, շարունակում են ազատորեն հարստացնել ուրան, Իրանը բախվել է միջազգային ճնշման՝ այս գործունեությունն ամբողջությամբ դադարեցնելու համար։ ԱՄՆ սենատոր Մարկո Ռուբիոն վերջերս հայտարարեց, որ Իրանը պետք է ընդհանրապես դադարեցնի ուրանի հարստացումը։ Պնդում, որը զուրկ է որևէ իրավական հիմքից NPT-ում։

Անկախ միջազգային փորձագետներ, այդ թվում՝ ՄԱԳԱՏԷ-ի նախկին գլխավոր տնօրեն՝ Մոհամեդ Ալբարադեին և միջուկային իրավունքի առաջատար փորձագետ՝ Հանս Բլիքսը բազմիցս ընդգծել են, որ հարստացումն ինքնին Միջուկային զենքի չտարածման մասին պայմանագրի խախտում չէ, այլ շեղում է խաղաղ նպատակներից, որի համար Իրանի դեպքում որևէ համոզիչ ապացույց չկա։

ՀԳՀԾ-ն և ԱՄՆ-ի պարտավորությունների խախտման մարտահրավերը

2015 թվականին միջուկային համաձայնագիրը (JCPOA) ստորագրելով՝ Իրանը կամավոր սահմանափակումներ սահմանեց իր միջուկային ծրագրի վրա՝ ցույց տալու իր բարի կամքը։ Սակայն, 2018 թվականին ԱՄՆ-ի միակողմանի դուրս գալը համաձայնագրից և ճնշող պատժամիջոցների կիրառումը ոչ միայն սրեց Իրանի անվստահությունը, այլև ցույց տվեց, որ նույնիսկ միջազգային պարտավորությունները փխրուն են մեծ տերությունների քաղաքականության առջև։

Իր վերջին հարցազրույցում Արաղչին նշել է, որ ցանկացած նոր համաձայնագիր պետք է հիմնված լինի փոխադարձ հարգանքի և պատժամիջոցների վերացման վրա, այլ ոչ թե միակողմանի շանտաժի։ Ըստ վերլուծաբանների, այդ թվում Քարնեգի հիմնադրամի անդամ Մարկ Հիբսի, չտարածման ռեժիմը կայուն կլինի միայն այն դեպքում, եթե բոլոր անդամները իրենց հավասար զգան։

Բանակցությունների ապագան և իրավական հավասարակշռության անհրաժեշտությունը

Ներկա իրավիճակում լարվածության թուլացումը պահանջում է, որ ԱՄՆ-ն վերադառնա իր ՀԳՀԾ-ի պարտավորություններին և վերացնի պատժամիջոցները։ Իրանը բազմիցս ընդգծել է, որ պատրաստ է վերադառնալ իր պարտավորություններին, եթե արևմտյան կողմերը լիովին կատարեն Համատեղ գործողությունների համապարփակ ծրագիրը։ Սակայն, Միջուկային զենքի չտարածման մասին համաձայնագրի իրականացման գործում խտրականությունը և Իրանին իր օրինական իրավունքներից զրկելու ճնշումը ոչ միայն անարդար են, այլև սպառնում են միջազգային միջուկային կարգի ապագային։

Իրանի իրավունքի իրացումը՝ փորձություն միջազգային համակարգի համար

Իրանի խաղաղ հարստացման իրավունքը միջազգային հանրության կողմից միջազգային իրավունքի սկզբունքներին հավատարմության փորձություն է։ Եթե ​​խոշոր տերությունները հարգեն բազմակողմ կանոնները քաղաքական ճնշման փոխարեն, կարող ենք հույս ունենալ, որ ապագա համաձայնագրերը ավելի կայուն կլինեն։ Հակառակ դեպքում, Արևմուտքի երկակի մոտեցումը կսրի միջազգային համակարգի նկատմամբ անվստահությունը։