Նոբելյան մրցանակ. Խաղաղության մրցանակ, թե՞ մեղմ պատերազմի քողարկում
2025 թվականի Նոբելյան խաղաղության մրցանակի շնորհումը Վենեսուելայի ընդդիմության առաջնորդ Մարիա Կորինա Մաչադոյին բանավեճերի և հակասությունների ալիք է առաջացրել քաղաքական էլիտայի, ակադեմիական շրջանակների և միջազգային լրատվամիջոցների շրջանում։
Pars Today-ի փոխանցմամբ՝ 2025 թվականի Նոբելյան խաղաղության մրցանակը Վենեսուելայի ընդդիմության առաջնորդ Մարիա Կորինա Մաչադոյին շնորհվել է մի իրավիճակում, երբ Կարակասի և Վաշինգտոնի միջև հարաբերությունները գտնվում են 2019 թվականից ի վեր լարվածության ամենաբարձր մակարդակի վրա։
Վերջին շաբաթներին ԱՄՆ ուժերը զորավարժություններ են սկսել Կարիբյան ավազանում՝ թմրանյութերի ապօրինի շրջանառության դեմ պայքարի պատրվակով: Մադուրոյի կառավարությունը զգուշացրել է հնարավոր ռազմական ներխուժման մասին: Միևնույն ժամանակ, ամերիկյան ու եվրոպական լրատվամիջոցները նույնպես սկսել են Վենեսուելայի կառավարության վերաբերյալ կեղծ լուրեր տարածել։
Նամն իրավիճակում Նոբելյան խաղաղության մրցանակը Մաչադոյի նման գործչին շնորհելը, ով բացահայտորեն աջակցել է Վաշինգտոնի միջամտություններին և բազմիցս խոսել է «Մադուրոյի կառավարությունը տապալելու անհրաժեշտության» մասին, դժվար թե կարելի է համարել զուտ մարդասիրական գործողություն։
Վենեսուելայի 2024 թվականի հուլիսի նախագահական ընտրություններից հետո, տարածաշրջանային ինստիտուտների լայնածավալ հսկողության ներքո, Մաչադոն կոչ արեց իր կողմնակիցներին անտեսել պաշտոնական արդյունքները և փողոցային բողոքի ցույցեր անցկացնել։ Որոշ քաղաքներում ցույցերը վերածվեցին բռնության։ Եվ նման գործչին Խաղաղության մրցանակի շնորհումը հարց է առաջացնում, թե արդյոք Նոբելյան կոմիտեն այս որոշմամբ իրականում նպաստե՞լ է անկախ երկրի իրավական կարգի և քաղաքական լեգիտիմության խաթարմանը։ Ինչպես նշել է Նոամ Չամսկին, «ժամանակակից ժամանակներում Նոբելյան խաղաղության մրցանակը դարձել է Վաշինգտոնի քաղաքականությանը չհետևող կառավարությունների հակառակորդներին լեգիտիմացնելու գործիք»։
2009 թվականին, Բարաք Օբամայի նախագահությունից ընդամենը մի քանի ամիս անց, Նոբելյան կոմիտեն նրան շնորհեց մրցանակը «միջազգային դիվանագիտությունը ամրապնդելու իր ջանքերի» համար, մինչդեռ Միացյալ Նահանգները միաժամանակ ներգրավված էր պատերազմների մեջ երկու ճակատներում՝ Իրաքում և Աֆղանստանում: 1991 թվականին մրցանակը շահեց Մյանմարից Աուն Սան Սու Չժին, ով հետագայում դարձավ վիճահարույց դեմք՝ Ռոհինգյա մուսուլմանների ցեղասպանության վերաբերյալ լռության համար: Այս օրինակները ցույց են տալիս, որ Նոբելյան մրցանակի ընտրության գործընթացում իրական խաղաղարարության և խորհրդանշական քաղաքականության միջև գիծը գնալով ավելի մշուշոտ է դառնում։
Ռազմավարական և միջազգային հետազոտությունների կենտրոնի (CSIS) վերլուծությունը նույնպես արտացոլում է այս միտումը: Հետազոտական կենտրոնի տվյալներով՝ վերջին երկու տասնամյակների ընթացքում Նոբելյան խաղաղության մրցանակակ ստացողների մոտ 70 տոկոսը ուղղակի կամ անուղղակի կապեր է ունեցել արևմտյան քաղաքական շարժումների հետ: Այս կառուցվածքային համաձայնեցվածությունը որոշ դիտորդների դրդել է Նոբելյան խաղաղության մրցանակը դիտարկել ոչ թե որպես գլոբալ իդեալների խորհրդանիշ, այլ որպես միջազգային համակարգի իշխանության մեխանիզմի մաս: Ինչպես նշվում է Բրուքինգսի ինստիտուտի վերլուծությունում. «Չնայած Նոբելյան կոմիտեն անկախ հաստատություն է, գործնականում այն գործում է արևմտյան քաղաքական և լրատվամիջոցների դիսկուրսի ազդեցության տակ, և նրա որոշումները հաճախ արտացոլում են արևմտյան աշխարհի աշխարհաքաղաքական առաջնահերթությունները»:
Իսպանական El País թերթը նույնիսկ մեջբերել է երկրի ձախակողմյան քաղաքական գործիչ Պաբլո Իգլեսիասին. «Եթե Նոբելյան խաղաղության մրցանակը պետք է շնորհվեր անկախ պետությունների քաղաքական հակառակորդներին, նրանք կարող էին այն տալ Հիտլերին»: Նույնիսկ ԵՄ նախկին արտաքին քաղաքականության ղեկավար Ժոզեպ Բորելը զգուշորեն նշել է. «Միջազգային հաստատությունները կարող են պահպանել իրենց հեղինակությունը միայն այն դեպքում, եթե խուսափեն քաղաքական խաղերին ներգրավվելուց»:
Իրականությունն այն է, որ Նոբելյան խաղաղության մրցանակը կարող է ռազմավարական դեր խաղալ մեղմ պատերազմի կառուցվածքում: Ընդդիմության օրինականացումից մինչև հասարակական կարծիքի մոբիլիզացիա և ինքնիշխան պետությունների վրա դիվանագիտական ճնշում գործադրելը: Նման համատեքստում Վաշինգտոնի համար Նոբելյան խաղաղության մրցանակը ոչ թե ճանապարհի ավարտն է, այլ Կարակասի վրա բազմակողմանի ճնշման նոր փուլի սկիզբը: Կարակասի տեսանկյունից այս մրցանակը «պատմության մեջ ամենաքաղաքական Նոբելյան մրցանակն է» և Վենեսուելայի ներքին համախմբվածությունը խաթարելու փորձ: