Բաքվի և Թել Ավիվի միջև հարաբերությունների ընդլայնում. Իրանի հյուսիսում սողացող դաշինք
Ադրբեջանն ու Իսրայելը ընդլայնել են իրենց համագործակցությունը Մերձավոր Արևելքի ճգնաժամի ֆոնին։ Բաքուն այժմ Իսրայելի նավթի հիմնական մատակարարն է, և նույնիսկ Թուրքիայի խորհրդարանի կողմից Թել Ավիվի դեմ ընդունված պաշտոնական առևտրային պատժամիջոցները չեն խոչընդոտել այս հարաբերություններին։
Իրանը այս սերտ հարաբերությունները համարում է անվտանգության սպառնալիք և համոզված է, որ որոշ դիվերսիոն գործողություններ, այդ թվում՝ այս տարվա հունիսին ռազմական օբյեկտների վրա հարձակումները և 2018 թվականին միջուկային փաստաթղթերի գողությունը, իրականացվել են Ադրբեջանի տարածքից լոգիստիկ աջակցությամբ։
Շարղ օրաթերթի հաղորդման համաձայն՝ մինչ ուշադրությունը կենտրոնացած է Մերձավոր Արևելքի վրա, Հարավային Կովկասը դարձել է գաղտնի հավասարումների ասպարեզ։
Վերջին տարիներին Իսրայելի և Ադրբեջանի միջև սերտ հարաբերությունները Հարավային Կովկասի տարածաշրջանը դարձրել են Մերձավոր Արևելքի ամենազգայուն աշխարհաքաղաքական կետերից մեկը։ Երկու կողմերի միջև ռազմական, հետախուզական և էներգետիկ ոլորտներում համագործակցությունը աճող մտահոգություններ է առաջացրել Թեհրանում և Անկարայում։ 2020 թվականին Հայաստանի հետ պատերազմում Ադրբեջանի հաղթանակը, որը ձեռք բերվեց իսրայելական արտադրության զենքի և անօդաչու թռչող սարքերի լայնածավալ օգտագործման արդյունքում, փոխեց ուժերի հավասարակշռությունը Իրանի հյուսիսային սահմաններում։ Ինչպես այս հարցի վերաբերյալ հաղորդել է «Ալ Ջազիրան», Բաքուն այժմ իր պաշտպանական սարքավորումների ավելի քան 60 տոկոսն ապահովում է Իսրայելից, մինչդեռ Իսրայելի նավթի սպառման մոտ 40 տոկոս ապահովվում է Ադրբեջանով անցնող խողովակաշարերով։
Սակայն երկու կողմերի միջև համագործակցությունը զուտ տնտեսական չէ։ Արևմտյան և տարածաշրջանային բազմաթիվ աղբյուրներ հաղորդել են, որ Մոսադը բազաներ է ստեղծել ադրբեջանական հողում՝ Իրանից հետախուզական տվյալներ հավաքելու համար։ Թեհրանը այս գործողությունը համարում է իր ազգային անվտանգությանն ուղղված ուղղակի սպառնալիք և ի պատասխան մի քանի զորավարժություններ է անցկացրել իր հյուսիսային սահմաններում՝ Բաքվին և Թել Ավիվին նախազգուշացնող ուղերձ հղելու համար։ Չնայած Իսրայելի հետ իր հարաբերությունների «զուտ տնտեսական և ռազմական բնույթը» ընդգծելուն, Ադրբեջանը գործնականում դարձել է Թել Ավիվի ազդեցության ցանցի մաս Իրանի շրջակայքում։
2023 թվականին Իսրայելում Ադրբեջանի դեսպանատան բացումը նույնպես դարձավ կողմերի միջև աննախադեպ մտերմության խորհրդանիշ. մի փաստ, որը Թեհրան-Բաքու հարաբերությունները հասցրել է անվստահության և լարվածության փուլի։
Թուրքիան և եռակողմ բարդ հավասարումը
Թուրքիան, որ Ադրբեջանի պատմական դաշնակիցն է, զգայունությամբ է հետևում զարգացումներին։ «Մեկ ազգ, երկու պետություն» հայտնի կարգախոսն արտացոլում է Անկարայի և Բաքվի միջև հարաբերությունների խորությունը, սակայն Ադրբեջանի և Իսրայելի միջև աճող ռազմական համագործակցությունը ակնհայտ մտահոգություններ է առաջացրել Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի կառավարությունում։ Թուրքիան, որի հարաբերությունները Իսրայելի հետ վատացել են 2009 թվականից՝ Գազա ներխուժումից հետո, այժմ տեսնում է, որ իր ամենամոտ դաշնակիցը դառնում է Թել Ավիվի հիմնական գործընկերներից մեկը։
Զանգեզուրից մինչև Թրամփի նոր կարգը. Կովկասը աշխարհաքաղաքական խաչմերուկում
Վաշինգտոնում Դոնալդ Թրամփի վարչակազմի վերընտրությամբ, Ամերիկայի ուշադրությունը Կովկասի և Կենտրոնական Ասիայի նկատմամբ մեծացել է։
Նոր կառավարության հիմնական նախաձեռնություններից մեկը այսպես կոչված «Զանգեզուրի երթուղին» է, կամ այն, ինչ ամերիկյան լրատվամիջոցները անվանել են «Թրամփի ուղին դեպի միջազգային խաղաղություն և բարգավաճում»։ Այս միջանցքը պետք է անցնի Հայաստանով և Իրանի սահմանով և Թուրքիան ուղղակիորեն կապի Ադրբեջանի հետ։ Դիտորդների կարծիքով, ծրագիրը նպատակ ունի նվազեցնել Իրանի, Չինաստանի և Ռուսաստանի ազդեցությունը տարածաշրջանում և ամրապնդել Թուրքիայի դերը որպես էներգետիկ և տարանցիկ հիմնական երթուղի։ Իրանը կտրականապես դեմ է արտահայտվել Զանգեզուրի միջանցքին՝ այն հայտարարելով իր «կարմիր գիծը»։