Pars Today

Ողջույն ձեզ հարգելի ունկնդիրներ: Ներկայացնում ենք «Յոթ Օրանգ» հաղորդաշարի հերթական զրույցը: Նախորդ հաղորդման ընթացքում խոսեցինք Մազանդարան նահանգի երաժշտության և դրա տեսակների մասին։ Մնացեք մեզ հետ՝ ծանոթանալու այս երաժշտության այլ կողմերին:

Մազանդարան նահանգի երաժշտությունը թեմատիկ առումով շատ բազմազան է: Ինչպես հին իրանցիները, մազանդարանցիներն էլ ունեին հատուկ երաժշտություն կյանքի տարբեր հարցերի համար՝ աշխատանքից սկսած մինչև ամուսնություն և մահ, և երաժշտության ու կյանքի այս զուգակցությունը մինչ օրս արտացոլվել է մազանդարացիների մշակույթում: Մազանդարանի երաժշտության կարևորագույն թեմաներից կարելի է նշել ծիսական, հովվական, տոնակատարությունների, էթնիկ և այլ երաժշտությունները։

Ծիսական երաժշտություններից այսօր կխոսենք «Նովրուզխանի»-ի մասին։ Նովրուզը հնագույն ժամանակներից մինչև այսօր իրանցիների կարևոր տոներից է, որն ավետում է  գարնան և նոր տարվա գալուստը։

Ըստ որոշ հետազոտողների, Նովրուզխանին սկիզբ է առել Իրանի հյուսիսային Մազանդարան և Գիլան նահանգներում, իհարկե, ներկայումս իրականացվում է նաև Իրանի այլ շրջաններում։ Նովրուզխանիի մեջ մարդիկ, ովքեր դեռ գարնան սեզոնի սկսվելուց առաջ կոչվում են «Նովրուզի երգիչներ», շրջագայության են գնում տարբեր քաղաքներ ու գյուղեր և իմպրովիզով կամ հիշողությամբ գարունը գովերգող երգեր են երգում։

Նավրուզխանիի երգիչները սովորաբար մի քանի հոգի են լինում, մեկը երգում է , մեկը նվագում է, իսկ մյուսը, որին ուսապարկ կրող են ասում, գնում է մարդկանց տուն, և տանտերերն էլ ձու, տեղական հաց, քաղցրավենիք,  հալվա, բրինձ և դրամական նվերներ են լցնում նրանց պայուսակներն ու ուսապարկերը: Նովրուզը գովերգելը իրանական և Մազանդարանի մշակույթի գեղեցիկ կողմերից մեկն է, և Նովրուզի երգիչները մարդկանց ավետում են նոր տարվա գալուստը տեղական գեղեցիկ երգերով:

Այժմ հրավիրում ենք ունկնդրել Նովրուզխանի՝ Ալի Դիվսալարի կատարմամբ, ով գեղեցիկ երգելուց բացի, նվագում է դութառ:

Որոշ օտարերկրյա ճամբորդական հուշագրություններում հիշատակել են այս սովորույթը։ Օրինակ՝ Յակոբ Էդուարդ Փոլակը (1818-1891), ով Իրան է այցելել Նասերեդդին շահի օրոք (1831-1896), իր ուղեգրության մեջ անդրադարձել է կրոնական չավոշիներին և չավուշի երգողներին, որոնք կարմիր դրոշ էին կրում և մյուսներից ավելի առաջ էին շարժվում:

Նաև Ադամ Օլեարիուսը, ով Իրան է այցելել ավելի վաղ ժամանակաշրջանում, այսինքն՝ Սեֆյանների ժամանակաշրջանում, իր ուղեգրության մեջ գրել է չավոշի երգիչների մասին, ովքեր բանաստեղծություններ են երգում խմբի առջև։ Չավոշիխանին սովորաբար կատարում են առանց երաժշտական ​​գործիքների։ Իրականում Չավոշիխանին իրանական երաժշտական ​​ավանդույթների և շիա դավանանքի խեսերի փիլիսոփայության միախառնման խորհրդանիշն է: Այժմ միասին լսենք  Մազանդարանի Չավոշիի կատարման մի փոքր հատված:

Մազանդարանի երաժշտական կարևորագույն գործիքներից մեկը, որը լայնորեն կիրառվում է հարսանիքների եւ տոնակատարությունների ժամանակ, կոչվում է «Դեսարկոտեն»։ Desarkoten-ը նշանակում է երկու գլխի վրա թակել։ Desarkoten-ը Մազանդարանի կենտրոնում ամենակարևոր հարվածային գործիքն է։ Այս գործիքը բաղկացած է երկու ձվաձեւ կամ ծաղկամանի տեսք ունեցող կարասներից, որոնք մի կողմից բաց են, մյուս կողմից՝ փակ։

Այս գործիքը սովորաբար կավից է։ Այս երկու կարասների չափերը տարբեր են։ Մեկը ավելի մեծ է, որն առաջացնում է թավ ձայն, իսկ մյուսը ավելի փոքր է, որն ավելի սուր ձայն է տալիս: Բացվածքները ծածկված են կաշվով, որը սովորաբար կովի կամ ուղտի կաշի է, և մաշկի յուրաքանչյուր կտորի շուրջը մի շարք անցքեր են ստեղծում կաշվե ժապավենների համար, որոնք ամրացվում են բացվածքի վրա։ Կաշվի վրա առաջացրած անցքերից անցնելուց հետո, կապանքները միահյուսվում են և ամրացվում գործիքի տակ գտնվող մետաղյա օղակի վրա:

«Դեսարկոտեն» նվագում են ծիրանենու, ընկուզենու, նարնջի կամ այլ անտառային ծառերից պատրաստված երկու ամուր փայտիկներով: Ձողիկներից մեկի չափը մի փոքր ավելի կարճ է, քան մյուսը, իսկ տրամագիծը՝ ավելի քիչ։ «Դեսարկոտեն»-ի ձողիկներն անվանում են «կոտենա»։ «Դեսարկոտեն»-ը սովորաբար նվագում են զուռնա, Լալեվա՝ մի տեսակ հովվական սրինգ և Ղերնեհ գործիքների հետ, որոնք ունեն ձայնի լայն տիրույթ։ 

Հրավիրում ենք ձեզ ունկնդրել «Դեսարկոտեն» նվագարանի մի կատարում:

Սիրելիներ, հույս ունենք, մինչև այս պահը այս հաղորդումն արժանացել է ձեր ուշադրության: Խոսեցինք Մազանդարանի «Դեսարկոտեն» նվագարանի մասին, իսկ այժ խոսելու ենք Մազանդարանի այլ նվագարաններից համարվող Լալեվայի մասին: Լալեվան եղեգից պատրաստված փողային գործիք է։ Այս գործիքը «լալե» են անվանում Գիլան նահանգում, որը գտնվում է Մազանդարան նահանգի արեւմուտքում։ Պարսկերենում այս գործիքը կոչվում է նաև «Հովվական սրինգ»։ Լալեվա անունը ծագել է երկու «լալե» և «վա» բառերից, որտեղ «լալե» նշանակում է «եղեգ», իսկ վա՝ «քամի»: 

Այս նվագարանն առնչություն ունի անասնապահության և հովվական կյանքի հետ։ Այս գործիքի ամենահին երգերը կապված են անասունների արածեցման և դրանց գովերգման հետ։ Ներկայումս Լալեվայի գեղեցիկ ձայնը կարող եք լսել Կաթուլի  և Մազանդարանի երաժշտության որոշ այլ տեսակների մեջ: Լսենք վարպետ Հոսեյն Թայեբի կատարմամբ մի երաժշտություն, որի մեջ լսվում է Լալեվայի ձայնը:

Բարեկամներ ավարտվեց այսօրվա հաղորդմանը հատկացված եթերաժամը: Վերջում ձեզ ենք ներկայացնում մի երաժտություն, որի ընթացքում լսվում են դեսարկոտենի և լալաեվայի մեղեդիները: Մինչ նոր հանդիպում եթերում Տերն ընդ ձեզ: