Ислам әлеміндегі бірлік 20
Там 30, 2016 18:41 Asia/Almaty
Нақтырақ айтқанда, ислам әлемінің қайшылықтары мен жіктелуіне қатысты мәселелер исламдық елдердің ішкі, ал араласушылықтар мен бөгделердің арандатушылықтары сыртқы факторларға жатады.
Исламдық ояну қозғалысының көшбасшысы Сейед Джамал өзінің ояту қозғалысын әлемнің мұсылман халықтары еуропалық үкіметтердің саяси-әскери шабуылдарының қатерімен кезіккен жағдайда бастады. Ол басында исламдық елдердің ішкі мәселелерін олардың артта қалуының себебі деп санаған. Кейін бірте-бірте ішкі мәселелер мен бөгделердің араласушылықтары бір тиынның екі беті деген нәтижеге жетті. Осыған орай әл-Урве саяси жасырын жамағатын құрып, Батыс отаршылығымен күресуді өзінің ой-пікірлері мен әрекеттерінің басты мәселесі етті. Ол әлем мұсылмандарын отаршылыққа қарсы көтеру үшін әлем мұсылмандарына исламдық үлкен әрі күш-қуатты елдің бірін қарсыласу базасы ретінде қабылдауды және ислам әлемінің бүкіл энергиясын біріктіріп, бөгделердің, әсіресе Батыс үкіметтерінің араласушылығына қарсы жұмылдыруды ұсынды. Сондықтан өз мақалалары мен сөйлеген сөздерінде отаршылықтың сәтсіздікке ұшырамайтындығы туралы мәселені аңыз деп таныстырып, исламдық елдердің халықтары мен басшыларының жүректерінде батылдық рухын көтеруге талпынды. Ол осы істе отаршыларға исламдық елдерге араласуға жол ашқан және отаршылармен күресуден бас тарқандарды қиянат жасаушылар деп атады. Бұл көзқарас келесі ойшылардың көбінің ой-пікірлерінде жалғасын тапты. Сыртқы факторлардың рөлі бөгделердің исламдық ойшылдардың көзқарастарына әсер етуімен шектелмеді. Бөгделердің ислам әлемінің ішкі істеріне деген араласушылығы күшейіп, исламдық ойшылдар да бұл факторды қуаттады. Имам Хомейни – өткен жарты ғасырдағы саяси-идеологиялық ағымның көшбасшысы. Ол исламдық елдердің артта қалуына үстемшіл және отаршыл жүйенің қатысты болуын қуаттап, алпауыт және отаршыл мемлекеттердің мүдделерін ислам әлемінің бірлікке жетуінің кедергілерінің бірі деп атап: «Әртүрлі тәсілдермен Исламды мақсатына жеткізбеуге күш салатын ойыншылар бар. Қазіргі кезде әртүрлі жолдарды байқауға болады. Бөгделер исламның олардың мүдделеріне кедергі болатынын түсініп, оның нығаюынң алдын алуда. Өйткені, егер олар бірлікке жетіп, мемлекет исламдық мемлекетке айналса, олардың қолдары кесіледі... Сондықтан олар мұсылмандардың арасына жік салуға әрекет жасауда»,- деген. («Сахифе-е нур», 7-ші том). Ол сонымен бірге келесі бір сөзінде: «Мұсылмандардың жерлерінен пайда көргісі келетіндер, мұсылмандардың қорларын талан-таражға салғысы келетіндер, исламдық үкіметтерді өз бақылауына алғылары келетіндер мұсылмандардың арасына іріткі салуға әрекеттенушілер»,- деді. («Сахифе-е нур», 13-ші том). Ислам мемлекеттерінің саяси өзгерістеріне жасаған шолу отаршылардың әрқашан «іріткі сал да билік ет» деген саясатты ұстанып, мұсылман елдердің арасында іріткі тудырып, өздерінің отаршыл мақсаттарына тезірек және оңай жеткенін көрсетіп отыр. Олар осы жол арқылы ғасырлар бойы исламдық елдердің байлықтарын талан-таражға салды. Бағдарламананың жалғасында отаршыл үкіметтердің ислам әлеміндегі кейбір әрекеттеріне тоқталамыз. Тарих бойында бөгделердің ислам әлемінде іріткі салуының бірінші үлгісі ислам әлемінің екі империясы, яғни Иран мен Осман империясының арасында қайшылық тудыруы болды. Исламдық империя ретінде Осман империясы батыстықтардан алға ілгерілеп, Батыстың бұл империяға қарсы саяси-әскери шабуыл жасауға шамасы жетпеген кезде батыстықтардың ислам әлемінде іске асырған әрекеті Иран мен Осман империясы арасында қайшылық тудырып, екі империяны тікелей қақтығыстарға тіреуі болды. Сонымен бірге Иранда Гуркиниян билігі кезінде Ақсақ Темір Венеция республикасымен османдық сұлтанға қарсы бірігіп, 1402-ші жылы оны жеңді. Сафави үкіметі кезінде де Иран үкіметі еуропалық үкіметтердің алдауымен ортақ дұшпан, яғни османдықтарға қарсы соғысқа кірді. Бұл мәселеге жауап ретінде османдықтар мұсылмандардың күш-қуаты мен бірлігіне қарсы әрекет етті. Сөйтіп еуропалықтар ислам әлемінің екі үлкен полюсінің арасына іріткі салып, өз мүдделеріне жетті. Осман империясы ыдыраған соң шетелдік отаршылардың саясаты жалғасты. Осман үкіметі Бірінші Дүниежүзілік соғыс кезінде сәтсіздікке ұшырағанда бұл империяда қайшылық тудыру үшін қолайлы жағдай туды. Соғыста жеңіске жеткендер бұл империяны әртүрлі елдерге бөлуге әрекеттенді. Түркия, Сирия, Ирак, Иордания мен Сауд Арабиясы сынды мемлекеттердің пайда болуы Бірінші Дүниежүзілік соғыстан кейінгі Осман империясының жетістіктері саналды. Бірінші Дүниежүзілік соғыстан кейінгі жылдар бойы орын алған қақтығыстар мен қайшылықтарға шолу жасасақ, еуропалық мемлекеттердің Осман империясындағы мақсаттарының көбіне жеткенін көреміз. Өткен бағдарламада мұсылмандардың арасындағы ортақ құндылықтардың ислам әлеміндегі бірліктің маңызды негіздерінің бірі екендігіне тоқталдық. Батыстың отаршыл мемлекеттері бұрынғы тәсілдер, әсіресе исламдық елдердің істеріне тікелей араласу арқылы мұсылмандардың арасына іріткі салуға болмайтынын түсінді. Сондықтан олар жаңа құралдарды, соның ішіндегі ең маңыздысына, яғни мәдени шабуылға бет бұрды. Мұндай шабуылда әскери қару-жарақ алға ілгерілеу мен жеңіске жетудің құралы емес, енді халықаралық бұқаралық ақпарат құралдары арқылы исламдық мемлекеттерге енген ой-пікірлер бұл елдерге әсер етуге жағдай тудырады. Ақыл негіздеріне сүйенген құндылықтар мен ойларға әсер ету ислам әлеміндегі өзгерістерге соқтырды. Исламдық елдердің бұл ой-пікірлерге реакция білдіруі үш түрден тыс болмады: ойланбастан қабылдау, ойланбастан теріске шығару және икемділік. Мәдени отаршылықты әлемдік отаршылықтың ең соңғы үлгісі деп санайтын сарапшылардың көбінің пікіріне керісінше, 21-ші ғасырдың келуімен исламдық елдер Батыс үкіметтерінің мәдени отаршылықпен бірге отаршылықтың алғашқы үлгілеріне қайтып оралғандарының куәсі болуда. АҚШ пен еуропалық үкіметтердің екі исламдық мемлекетке: Ауғанстан мен Иракқа жасаған шабуылдары отаршылықтың қайтып оралуын көрсетеді. Ислам әлемінің оянуы мен Батыстың мәдени және саяси мақсаттарына қарсы табандылық білдіруі мен капиталистік жүйедегі дағдарыс еуропалық мемлекеттердің ислам әлемінің оянуын жеңу және капиталистік жүйені дағдарыстан шығару үшін отаршылықтың алғашқы үлгілеріне, яғни елдердің істеріне тікелей араласуға кірісті. Бұл әрекеттер, әсіресе Иракқа қарсы әскери шабуыл Батыс мемлекеттері үшін бірнеше тұрғыдан маңызды болды: біріншіден, Батыстың тікелей араласуы АҚШ-ның назарындағы үлкен Таяу Шығыс пазлының бөліктерін толықтырады; екіншіден, әскери жабдықтарды аймақ мемлекеттеріне сату Батыстың қару-жарақ шығаратын зауыттарын дамытады; үшіншіден, Батыс мелекеттері, әсіресе АҚШ әлем экономикасына, яғни мұнайға бақылау жүргізеді. Исламдық мемлекеттердегі мазхабаралық қайшылықтарды жаңғыртып, сөніп жатқан кейбір өрттерді лаулату Батыс үкіметтерінің ислам әлеміне араласуының маңызды әрі қатерлі салдарлары саналады. Шын мәнінде Батыс үкіметтерінің исламдық елдерге араласуының несібесі ислам әлемін арандату, әсіресе шиіттер мен сүнниттер арасындағы мазхабаралық қайшылықтарды тудырудан басқа еш нәрсе болмады. Тәкфіршіл ағымдардың пайда болуы тарих бойында мұсылмандар арасында іріткі тудыруға ең көп әсер еткен салдарлардың бірі болды. Алайда нақты жауап талап ететін сұрақ мынадай: «Тәкфіршіл ағымдардың пайда болуы мен күшеюі тек бөгделерге ғана байланысты ма?».
