Pars Today

АҚШ-тың Ауғанстанға 20 жыл ішінде (2001-2021) әскери араласуы бұл елдің әскери саласында көптеген зардаптарға әкелді.

Ауғанстанның қазіргі саяси құрылымының қалыптасуы Ашраф Ғани 2021 жылдың 15 тамызында елден қашып, оның үкіметі құлағанға дейін 2001 жылы 5 желтоқсанда Бонн конференциясын өткізуден басталды. Бонн конференциясының қарарларына шолу жасау қарарлардың басым бөлігі мерзімінен бұрын сайлау өткізу және қауіпсіздік шараларын жүргізу түріндегі жаңа саяси құрылым құруға арналып, Ауғанстанның терең де тамыры терең проблемаларын шеше алмағанын көрсетеді. Бонн келісімі бойынша пуштун халқынан Хамид Карзайдың басшылығымен уақытша үкімет құрылды. Дегенмен, шешуші позицияларда Солтүстік альянстағы азшылық басым болды. 2004 жылдың қаңтарында Луи Джирга Конституциясы Ауғанстанда күшті президенттік орган құруды ұсынды. Луи Джирганың бұл әрекетімен Солтүстік альянстың позициясы іс жүзінде әлсіреді. Солтүстік альянс президентпен билікті теңестіру үшін премьер-министр институтын құрғысы келді.

Кейбір сарапшылар, Бонн саммитінен туындаған саяси жүйеге сыни көзқараспен, Батыс демократиясы Ауғанстан исламдық елін басқару үшін тамаша үлгі емес деп санайды. Өйткені ғылыми, философиялық және діни сындардан басқа, Ауғанстанның либералды-демократиялық үкіметі тек Ислам Республикасының атын ғана алып жүр және іс жүзінде ауған халқының сенімдері мен республикалық жүйе мен демократия құндылықтары арасында байланыс орната алмады.  Демек, этноцентризм мен этникалық мүдделер шет мемлекеттердің араласуымен бірге, әсіресе Талибанға қарсы тұрудағы екі жақты көзқарас Ауғанстанның тәуелсіз орталық үкіметінің билігін түбегейлі проблемаларға ұшыратты.

АҚШ-тың жиырма жыл бойына мемлекет құру тәсілі Ауғанстанның саяси элитасын жемқор және содыр саясаткерлерге айналдырды. Шын мәнінде, АҚШ-тың Ауғанстанда ұлт құра алмауы Американың Ауғанстандағы 2001 жылдан 2021 жылға дейінгі жиырма жылдық болуының  басты қателіктерінің бірі болды. Ауғанстандағы әртүрлі үкіметтер әрқашан көптеген проблемалардың, соның ішінде күштердің теңгерімінің болмауы, бірліктің болмауы және этноцентризмнен зардап шекті. АҚШ бұл үкіметті саяси араласу және экономикалық көмек сияқты құралдармен ұстап тұруға тырысты. Бірақ Трамп үкіметі Вашингтонның мүдделері Талибанмен келісімге келу және қарулы күштерін шығару туралы келіссөздер процесін бастау керек деп шешкен кезде   Кабул үкіметін де құрбан етті. Сондықтан АҚШ Талибан қозғалысының Кабул үкіметі өкілдерінің қатысуынсыз АҚШ-пен тікелей бейбіт келіссөздер жүргізу шартын қабылдап, келіссөздер 2018 жылдың 8 шілдесінде басталды.

Ауғанстан үкіметі бұд елдегі соғыстың екі жағының бірі болып саналды. Бейбітшілік келіссөздері ақырында 2020 жылдың наурызында АҚШ пен Талибан арасындағы Доха бейбітшілік келісіміне қол қоюға және Кабул үкіметінің әлсіреуіне әкелді. Үкімет Талибанды ислам әмірлігін құрудан тайдыруды және мемлекеттік органға қатысуды көздеді. Бірақ АҚШ пен Талибан арасында бейбіт келісімге қол қойылғаннан кейін бұл топ үкіметпен билік позициясынан айналысып, Ауғанстанның ресми үкіметін құлатты.

АҚШ-тың Ауғанстанды қалпына келтіру жөніндегі арнайы бас инспекторының кеңсесінің (SIGAR) есебіне сәйкес, АҚШ пен Талибан арасындағы Доха келісімі Ауғанстан үкіметі мен Талибан арасындағы келіссөздерде ілгерілеудің орнына, Талибан шабуылдарының күшеюіне себеп болды.  Доха келісіміне Талибан мен Америка Құрама Штаттарының өзінде қол қойылған кезде, бұл келісім сол кездегі Ауғанстан үкіметі үшін жағымсыз саяси салдарларға байланысты сынға ұшырады.

Ауған халқы АҚШ Ауғанстан үкіметін әдейі жалғыз қалдырды, сондықтан  Талибан үкіметті оны басып тастай алды деп санайды. АҚШ-тың Талибанды танудағы  және бұл топтың Ауғанстандағы операциялық мүмкіндіктерін бағалаудағы қателігі, тіпті АҚШ-тың Ауғанстаннан шығарылуы тағы он жылға шегеріліп, бұл елде миллиардтаған доллар жұмсалған жағдайда да қалаған нәтижеге қол жеткізілмейтін еді. Әлсіз блік, нәзік құрылымдар,   ішкі бәсекелестік және Талибанмен соғыс 2001-2021 жылдар аралығында Ауғанстанның саяси аренасының маңызды мәселелерінің бірі болып,  Ауғанстандағы саяси тұрақсыздықтың кеңеюіне әкелді. Американың Ауғанстанға қарсы шабуылының саяси аренадағы ауыр нәтижелері Ауғанстанда бейбітшілік пен тұрақтылыққа қол жеткізудің жалғыз шешімі Батыстың таңып отырған әскери көзқарас пен әдістер немесе шешімдер емес, ішкі және жергілікті шешімдер екенін көрсетті.

АҚШ-тың Ауғанстанға 20 жыл бойы әскери араласуының саяси саладағы тағы бір салдары этникалық және жиһадшы көшбасшылардың әлсіреуі болды. Американдық басқыншылар Ауғанстанға кіргеннен кейін бірінші қадамда моджахедтер мен этникалық және жиһадтық жетекшілерді бақылау және басқару үшін   бастады.   Олар негізінен американдық мақсаттарға маңызды кедергі болған көшбасшыларды жойды.

Бұл мәселе бұл этникалық және жиһадшы жетекшілердің саяси ұйымға, сондай-ақ әскери күштерді жабдықтау мен қаруландыруға ешқандай әрекет жасамауына себеп болды. Бұл Ауғанстанда қуатты және тиімді үкіметтің құрылмауының негізгі факторларының бірі болды. Американың араласуы  мен  этникалық және жиһад жетекшілерінің келіспеушілігі Ауғанстанның жиырма жылдан кейін танымал үкімет үлгісін құра алмауына себеп болды. Кезінде Хамид Карзайды үлкен дауыспен президент етіп сайлаған Ауғанстан халқы кең ауқымды келіспеушіліктер мен Америка Құрама Штаттарымен байланысы бар саяси көшбасшылардың ел істерін басқарудағы біліксіздігінен, сондай-ақ дауыс беру жәшігінде көңілі қалды. сайлауға қатыспаған. Олар Ауғанстан үкіметінің саяси заңдылығына күмән келтірді.      Ауғанстанның саяси көшбасшылары арасындағы келіспеушіліктер Талибанмен біріккен күрес жолының толығымен жабылуына себеп болды. Кейбір ауған басшылары Американың араласуының әсерінен Талибанмен қарым-қатынас жасаудың және араласудың жолын іздеді. Талибан да ауған басшылары арасындағы алшақтықта маневр жасау мүмкіндігін пайдаланып, елдің әртүрлі аймақтарында параллель үкімет құра алды, осылайша Ауғанстанның ресми және саяси үкіметін толығымен құлатуға жол ашты.