Иранның Ислам революциясынан кейінгі ғылыми жетістіктері

Иранның Ислам революциясынан кейінгі ілгерілеуі мен жетістіктерін көруге болатын салалардың бірі – білім беруді қамтамасыз ету және кейіннен елдегі ғылым өндірісін институттандыру және әмбебаптандыру платформасын құру.

Ислам революциясына дейін елдегі ересектердің 70%-ға жуығы сауатсыз болса және балалардың 40%-дан азы мектепке бара алатын болса, қазір елдегі сауаттылық деңгейі 100%-ға жақындады. Сауаттылық көрсеткіші  55 жылы 41%, 65 жылы 62%, 85 жылы 84% жеткен. Бұл көрсеткіш 2017 жылы ең жоғары деңгейге жетті. Демек, бүгінде Иранда 10 бен 49 жас аралығындағы азаматтардың 96 пайыздан астамы сауатты.

57 жылғы 48%-бен салыстырғанда 96% сауаттылық деңгейі, әр оқушыға көлемнің 1,5 шаршы метрден 5,2 шаршы метрге дейін өсуі, оқу кабинеттерінің сыныптарырың санын 57 жылғы 100 мыңнан 540 мыңға дейін ұлғайту, сондай-ақ мектептер санын 52 мыңнан 113 мың оқу ошағына дейін арттыру, ерекше қажеттіліктері бар оқушыларға арналған мектептер саны 162 мектептен 1680 мектепке дейін 10 есеге және дарынды мектептер 5 бірліктен 708 бірлікке дейін өсуі, сонымен қатар бакалавр және одан жоғары дәрежесі бар 40 мың мұғалімдер санын 700 мың адамға дейін арттыру Иран Ислам Республикасы жүйесінің білім беру жүйесінің дамуы мен ілгерілеуіне сәйкес әрекеті мен жетістіктерінің бірі болып табылады.

Ислам революциясына дейін елдің бірнеше ірі қалаларындағы шектеулі сандағы университеттер немесе жоғары білім орталықтарында 154 мың студент білім алып жатқан. Қазіргі уақытта 119 мемлекеттік университеттер мен жоғары білім беру орталықтары, атқарушы органдарға қарасты 28 жоғары оқу орындары, 295 коммерциялық университеттер, 550 Паям Нур университеті, 385 Ислам Азад университеті, 739 ғылыми және қолданбалы жоғары білім беру орталықтары, 274 кәсіптік-техникалық білім беру және елдегі мұғалімдердің біліктілігін арттыру орталықтары белсенді жұмыс істеуде. Бұл университеттер мен оқу орталықтарында 4 миллионнан астам студент білім алуда. Ғылыми орталықтардағы әйел оқытушылар саны революцияға дейінгімен салыстырғанда 210%-ға өсті. Қазіргі уақытта университет студенттерінің 50% және университет оқытушыларының 27% әйелдер.

Қазір бүкіл ел бойынша білім беру инфрақұрылымымен қамтамасыз етудің көлеңкесінде ғылым өндірісі институттандырылған мәселеге айналды және біз күн сайын осы саладағы жаңа өзгерістерді байқаймыз. Ислам революциясынан кейінгі елдегі ғылыми прогрестің салаларының қатарында аэроғарыштық технологиялардағы прогресс, лазерлік технологиядағы прогресс, қатерлі ісікке қарсы түрлі препараттарды өндіру, жасушалық терапия, мұнай, газ, мұнай-химия және нанотехнологиялар, клондау, робототехникадағы жетістіктер, ядролық медицина, ядролық технология және онымен байланысты салалар, бедеулікті емдеудегі жетістіктер, спутниктік технологиялар, сондай-ақ теледидар қабылдағыштар мен таратқыштармен байланысты технологиялар, автомобиль өнеркәсібі, сандық және сапалық даму Университеттер мен ғылыми қоғамдар , әсіресе, жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру саласында, телекоммуникациялық құрылғыларды өндіру саласындағы жетістіктер, сарысудың әртүрлі түрлерін өндіруде өзін-өзі қамтамасыз ету, маңызды және күрделі операцияларды жасау, ирандық студенттердің ғылыми олимпиадаларының жоғары орындары елдің ғылыми өсуін ілгерілету мақсатында мыңдаған ғылыми-зерттеу институттары мен басқа да ғылыми орталықтардың қызметін атап кетуге болады. Лазер, микроэлектроника сияқты ғылымдардағы ілгерлеу, робот жасау ғылымына ену және робототехника жарыстарында жаһандық табысқа жету, аппараттық құралдарды әзірлеу және суперкомпьютер құру, бағдарламалық қамтамасыз етуді әзірлеу және елде информатиканы кеңінен пайдалану және әртүрлі ғылыми олимпиадаларда 362 медаль жеңіп алу - бұл бұрын болмаған елдің Ислам революциясынан кейінгі жетістіктерінен.

Қазіргі уақытта Иран көптеген технологиялар бойынша өзін-өзі қамтамасыз етіп қана қоймай, мұнай өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, денсаулық сақтау, бөгет салу, трактор құрылысы, атом, автомобиль жасау, дің жасушалары және т.б салаларда техникалық және инженерлік қызметтерді экспорттаушы елге айналды. Заманауи ғылымдар саласында ирандық ғалымдар адамзат білімінің жаңа шекараларына көтеріліп, кейбір жағдайларда бұл шекаралардан өте алды. Иран ғалымдарының дің жасушалары, нанотехнология, гендік инженерия, ядролық ғылым, ғарыш ғылымы және т.б. салаларындағы табыстары осылардың қатарында.

Symago-ның 1996-2015 жылдар аралығындағы есебіне сәйкес, Иранның ғылым өндірісінің әлемдік рейтингі 1996-2015 жылдар аралығында әлемде 53-тен 16-ға көтерілді. Осы есеп бойынша Иранның атом саласындағы ғылым өндірісінің әлемдік рейтингі 83-тен 11-ге көтерілді; нанотехнология саласында 57-ден 16-ға дейін; биотехнология саласында 56-дан 14-ке дейін; аэроғарыштық техника саласында 43-тен 11-ге дейін; медицина саласында 54-тен 19-ға дейін; химия саласында 48-ден 11-ге дейін;  физика-астрономия факультетінде ол 64-тен 19-ға көтерілді. Иранның революциядан кейін ғылым олимпиадаларында алған медальдарының саны 669-ға жетіп, қазір Иран ғылым олимпиадаларында әлемнің үздік 10 елінің қатарында.

2011 жылға дейін Иранда 26196-дан астам патент тіркелген, сонымен қатар Ираннан наноға қатысты 229-дан астам патент бүкіл әлемде тіркелген. Тек 2017 жылы ирандық ғалымдар осы салада 9 мыңнан астам мақала жазып, Иран ISI-де нано саласындағы мақалалар жазу бойынша әлемде 4-ші және наноғылымға қатысты жалпы әлем бойынша 5-ші орынды иеленді. Жыл сайын  Иранда нанотехнологияларды қолдану арқылы көптеген жаңа өнімдер шығарылып, осы салада 459 жаңа ирандық өнім шығарылды. Сондай-ақ Иран өз жастары мен мамандарының талпыныстарымен ядролық отынның (байыту)  толық цикліне қол жеткізді. Бұл саладағы ғылыми білімі мен технологиясы жағынан әлемнің 7-8 озық елдерінің қатарына кіреді.

Әлемнің ғарыш клубына кіру – революциядан кейінгі кезеңдегі ИИР-ның ғылыми-техникалық жетістіктерінің басқа жұмыстары мен нәтижелерінің бірі. Қазір Ислам Республикасы – аймақтағы мұндай әрі жергілікті білім мен технологияға ие жалғыз ел.  Иранның зымыран өндіру, ұшыру және бағыттау бойынша толық циклі бар және қазір ол әлемдегі спутниктерді жобалайтын, өндіретін және ұшыратын алты елдің бірі болып табылады.

Ғылыми жетістіктер қысымшылық санкциялардың қауіп-қатерлерінен мүмкіндіктер жасаудың нышаны бола отырып, елдің әлеуметтік капиталын нығайтудың аясында ел болашағының айқын көрінісін уәде етеді.