Асри Осиё - гузори маркази сиқли иқтисоди ҷаҳонӣ ба Шарқ

Порс-Тудей. Бар пояи тозатарин пешбиниҳои Муассисаи байналмилалии “Голдман Сакс”, назми иқтисодии ҷаҳон дар остонаи таҳаввуле таърихӣ ва бесобиқа қарор гирифтааст. Таҳаввуле ки дар он қораи куҳани Осиё ба конуни аслии рушд ва мотори муҳаррики иқтисоди ҷаҳонӣ бадал хоҳад шуд ва қудратҳои иқтисодии суннатии Ғарбро ба чолиш хоҳад кашид.

Барои қарнҳо, маркази сиқли иқтисоди ҷаҳон дар Ғарб мутамаркиз будааст. Аммо акнун нишонаҳои қудратмандӣ баёнгари тағйири ин породойм ва оғози “Асри Осиё” аст. Бар асоси гузориши ҷомеи “Голдман Сакс”, ин тағйир танҳо як таъдили кучак дар саҳми бозорҳо нест, балки як ҷобаҷоии бунёдин дар сохтори қудрати иқтисодии ҷаҳон аст, ки то нимаи қарни ҳозир ба таври комил тасбит хоҳад шуд. Ин таҳаввул паёмадҳои амиқе барои тиҷорати байналмилал, геополитикӣ ва тавозуни қувои ҷаҳонӣ дар даҳаҳои оянда хоҳад дошт.

Зуҳури ғӯлҳои иқтисодӣ. Чину Ҳинд дар масири пешигирӣ

Дар қалби дигаргунии иқтисодии ҷаҳон зуҳури ду абарқудрати иқтисодии ҷадид қарор дорад: Чину Ҳинд. Моделҳои иқтисодии “Голдман Сакс” пешбинӣ мекунанд, ки иқтисоди Чин то ҳудуди соли 2035 аз Амрико пешӣ хоҳад гирифт ва унвони бузургтарин иқтисоди ҷаҳонро тасоҳуб хоҳад кард. Ин рӯйдод ба худии худ як нуқтаи атфи таърихӣ маҳсуб мешавад. Аммо достон ба ҳамин ҷо хатм намешавад.

Ҳинд, дигар ғӯли Осиё бо шитобе ҳатто хиракунандатар дар ҳоли ҳаракат аст. Пешбинӣ мешавад, иқтисоди ин кишвар то соли 2075 ба сатҳи тавлиди нохолиси дохилии Амрико наздик шуда ва ба ҳудуди 52. 5 триллион доллар бирасад. Ин ба он маъност, ки то нимаи дувуми қарни ҷорӣ ду иқтисоди бартар аз се иқтисоди нахусти ҷаҳон, осиёӣ хоҳанд буд. Ин арқом танҳо як бароварди ададӣ нест, балки нишондиҳандаи интиқоли азими сарват, навоварӣ ва нуфузи стратегӣ ба Шарқ аст.

Авомили муҳаррики рушди бесобиқа дар Осиё

Ин пурсиш матраҳ мешавад, ки чӣ омилҳое ин рушди шитобонро барои иқтисодҳои осиёӣ мумкин сохтааст? Коршиносони “Голдман Сакс” чаҳор омили калидиро бармешуморанд:

Ҷамъияти ҷавону фаъол. Бар хилофи кишварҳои ғарбӣ, ки бо падидаи пирии ҷамъият дасту панҷа нарм мекунанд, кишварҳое монанди Ҳинд аз як ҷамъияти ҷавон ва дар синни кор баҳра мебаранд, ки метавонад неруи муҳаррикаи рушди пойдор бошад.

Сармоягузории азим дар зерсохтҳо. Давлатҳои осиёӣ бо сармоягузориҳои калон дар шабакаҳои ҳамлу нақл, энержӣ ва иртиботот, бистари физикии лозим барои шукуфоии иқтисодиро фароҳам мекунанд.

Ҷаҳиш дар фанноварӣ ва навоварӣ. Дигар Осиё танҳо қутби тавлид нест. Ин қора ба суръат дар ҳоли табдил шудан ба маркази ҷаҳонии навоварӣ дар ҳавзаҳое монанди фанноварии молӣ, ҳуши маснӯӣ ва энержиҳои пок аст.

Афзоиши баҳраварӣ. Бо механиза шудани кишоварзӣ, диҷиталӣ шудани саноат ва беҳбуди системаҳои омӯзишӣ, баҳраварии неруи кор дар ин кишварҳо ба таври пайваста дар ҳоли афзоиш аст.

Уфули нисбии саҳми Ғарб дар иқтисоди ҷаҳонӣ

Дар сӯи дигари ин муодила иқтисодҳои пешрафтаи ғарбӣ қарор доранд, ки саҳми онон аз кейки иқтисоди ҷаҳонӣ ба таври нисбӣ коҳиш хоҳад ёфт. Агарчӣ иқтисоди Амрико ва Аврупо ҳамчунон бисёр қудратманд ва сарватманд хоҳанд монд, аммо нархи рушди онон дар муқоиса бо руқабои осиёӣ кундтар пешбинӣ мешавад. Минтақаи Евро дар соли 2075 танҳо ҳудуди 30. 3 триллион доллар ва Ҷопон наздик ба 7. 5 триллион доллар тавлиди нохолиси дохилӣ хоҳанд дошт.

Иллати ин кундиро метавон дар чолишҳои сохтории Ғарб ҷустуҷӯ кард. Коҳиши нархи рушди ҷамъият, бори сангини бидеҳиҳои миллӣ ва вобастагии беш аз ҳад ба бахши хадамоти молӣ, ки гоҳо онро аз тавлидмеҳварӣ дур кардааст. Ин авомил даст ба дасти ҳам додаанд то раванди суъудии ин иқтисодҳоро бо мавонеи ҷиддӣ мувоҷеҳ кунанд.

Паёмадҳои геополитикӣ ва бозтаърифи назми ҷаҳонӣ

Ин интиқоли иқтисодӣ сирфан як падидаи молӣ нест, балки сарнавишти геополитикии қарни бистуякумро шакл хоҳад дод. Бо табдил шудани Чину Ҳинд ба бозигарони аслии саҳнаи иқтисоди ҷаҳонӣ, онон ба таври табиӣ хоҳони нақши бузургтару таъсиргузории бештаре дар ниҳодҳои байналмилалӣ, таъйини стандартҳои тиҷорӣ ва шаклдиҳӣ ба эътилофҳои стратегӣ хоҳанд буд.

Масирҳои ҷадиди тиҷорӣ, каридорҳои сармоягузорӣ ва ибтикороти байналмилалӣ ба таври фазояндае аз сӯи қудратҳои осиёӣ раҳбарӣ хоҳанд шуд. Ин амр ба маънои бозтаърифи назми ҷаҳонӣ ва зуҳури як системаи чандқутбӣ аст, ки дар он қудрат ба таври мусовитаре дар саросари ҷаҳон тақсим шудааст .

Пешбинии “Голдман Сакс” ошкоро нишон медиҳад, ки ҷаҳон дар остонаи як гузори бузург қарор дорад. Асри Осиё фақат як шиор нест, балки як воқеияти қарибулвуқуи иқтисодӣ аст, ки бар пояи бунёнҳои ҷамъиятӣ, сармоягузориҳои калон ва иродаи сиёсӣ устувор шудааст. Ин таҳаввул фурсатҳои бешуморе барои рушду ҳамкориҳои ҷадиди байналмилалӣ эҷод мекунад, аммо дар айни ҳол ниёзманди татбиқу дарки амиқи тамоми бозигарони ҷаҳонӣ аз ин манзар дар ҳоли тағйир аст. Ояндаи иқтисоди ҷаҳон дар Шарқ навишта мешаваду Ғарб бояд худро барои мушорикат дар ин назми ҷадид омода кунад.