Şiiə yolə alimon-9-Şeyx Mufid

Şeyx Mufid kardeyış zıne deştə mislış nıbə kitobon təlifi iyən kardə elmi mınozirə və debaton,bə ağli meyl pəydu kardey kəlam iyən fiğhədə ğanun bıno.bə həmonə dəlili xoto,şiyə nomdor iyən məşhurə alimonku veyni min cumlə məşhurə fəğih Əllamə Hilli Şey Mufidi de qırd mutəkəllim iyən fəğihon ustodi nomi zikr kardedə…..

Ğeybəti devroni bino bıey məxsusən ğeybəte-Kubra zəmoni bəpeştə,Əhli-Beyt(ə)-I məktəb və məzhəbi təhdid kardə xətər və təhlukəonku qıləyni,kali fərdon çı ğasdo bıə ya nıbə səhv iyən inhirafon bin ki,boyis bedəbe kali çiyon bə ın məktəbi əsl iyən prinsipon əlovə bıbu və ya çəy muhimmə çiyonku bə kam bıbu.nəticədə həm Əhli-Beyt(ə)-I məktəbi marzon çı miyoniku bışo. İmomon(ə) huzuri zəmonədə havaxti qıləy xətər bənav omeyədə,İmom(ə) de qıləy xatırcəmə mehvər və mərkəzi nomi bo həyğəton kəşfiro,bəvon ovard kardey bedəbe və de ın tərtibi həmonə səhvə və iştibahon sabit mandənıbin.əmmo,Məsumə İmomi(ə) ğeybəti zəmonədə  vəziyyət komilə surətədə farğ kardedəbe.itərəfo har ruj camiyədə huyə ehtiyocon bə vucud omeydə be ki,lozme be dinə çəy həxədə qıləy cəvob bıdo və cotərəfiku həm çun mısılmınon bəştə imomi dastışon rəsedənıbe,mumkin be çı dini alim iyən xıbrəon miyono qıləy ixitilof bə əməl booy ki,ım həm komilə formaədə təbiiyi be.jıqo qıləy şərayitədə ro bo dini usul iyən furuədə mıxtəlif nev nəzə,ray və fikon oj be.

Şeyx Mufidi bənav şiyə məktəb iyən məzhəbi marzon nıbey bə ın məzhəbi qıləy dıjdə xəsorətış jıəbe.məsələn,ağli əsosonku bəhrə nıbardey i tərəfiku və bə “ğıyos”-i vadi səmt fırsiye co tərəfiku dıqlə çı ğəsdo nıbə inhirofon bə şiyə məktəbi daxil bıəbin.fiğhədə ğıyos bın mənoye ki, dıqlə bənə yənde bıə mevzuon mevcude ki,çəvon qıləyni hukm məlume və həmonə hukmi bo coqləyni isbotkəmon,bə çə dıqlə mevzu miyono bıə şəbohəton istinod kardedəmon.ğıyos yəğın vardedəni və hiç qıləy elmi erg və ğeymətış ni.Kəlomi elmədə həm (ki,etığodi usul iyən dini dınyovindemoni bəhsədə bə ağli iyən nəğli istidlolon işorə ksrdedə)kali mutəzilə əndişəonədə de şiyə etığodon umuj qıniyə və bə həmonə dəlili xoto,bəzi qıləyniyon  ın dıqlə məzhəbi iqləyni hisob kardedəbin.qıləy holədə ki,ım jıqo ni və mutəzilə  çı şiyə məktəb və məzhəbi həmməysə əsliyə usul və prinsip bıə İmoməti ğəbul kardedəni.demiyən,Şeyx Mufid bənə qıləy yolə şəxsiyəti şiyə məzhəbi marzon təyin kardey bəştə ehdə peqətey ko iyo oşko bedə.ın yolə istedoinə şəxs zəmonə ehtiyoci dərk kardə və bəştə elmi ğudrəti təkyə kardə holədə,bə ın saxtə meydon daxil be və çok-çoki ın həssosə koş bə vırə rosne.çəy ziyodə cəhdon nəticədə Əhli-Beyt(ə)-i məktəb fiğh iyən kəlami elmədə deştə məxsusə nışonə və xısusiyyəton dini tədğiğatəkəyon zıney iyən famey mərəzədə ğərolış qəte.....

Şeyx Mufid bə dıjdə hədəi rəsey xoto,silsiləvari surətədə elmi fəoliyyətonış nışon doe ki,əmə iyo fəğət bəçəvon çandə muhimmə qıləyni işorə kardedəmon.ə yolə alim fiğhi sahədə”Muğniyə” kitobış təlif karde.ın kiton i devrə təğribən bə fiğhi komili şomil bedə və bə royədə fiğhiku istinbati səhihə roy nışon doydə ki,usuli ğaydəon iyən ləfzi dəlilonku oko doey bedə.əv,həmçinin ıştə “Əttəzkirıtul usulul fiğh” kitobədə iminə kərə,fiğhi istinbati ğaydəonış qırdəş karde və bə həmonə ğaydəon əsos fətvoş doe.Kəlami elmədə həm buzurquvar və yolə Şeyx ıştə zəmonə qırd məktəb iyən məzhəbonış bə mıbohisə iyən debati vanqış jıe və de əvon bəhs və mızokirəonış barde.Əv,mıxtəlifə məktəb iyən məzhbəon miyono veyni bə mutəzilə məzhbəi işorə kardedəbe. çıro ki,mutəzilə kali usul iyən prinsiponədə de mutəzilə həm fikin və həmonə şəbohət boyis bıə kali qıləyniyon ın dıqlə məzhəbi səhvən iqlə məktəb fərz kardedən və ya mutəzilə çı şiyə məzhəbi əğedə ziyodə qıləyni mənşə zınedən.de ın tərtibi Şeyx Mufid de mutəzilə məzhəbi tənğıd kardey,Əhli-Beyt(ə)-i marzonış təyin karde.bın barədə yolə alim bıə Şeyxi əsəron həmməysə muhimmə qıləyni “Əvayilul-məğalat fil məzahib vəl muxtarat” kitobe ki,bo şiyə de mutəziliyon miyono bıə tafut və farğon bəyon kardero nıvıştə bıə.qırd çımonku məlum bedə ki, Şeyx Mufid,çı şiyə torıxi həmonə istedodinə yolə şəxsiyyət iminə kəse ki,fiğh iyən kəlomədə təşəyyu iyən şiyə məzhəbi marzonış təyin kardə və boəy inzibatış kəşə.....

Nəhoyətən, Şeyx Mufid Hicr-Ğəməri 413-ə sori i umr muxlisonə cəhd və səyon kardey bəpeştə bəfotış karde.çandə da həzo insonon bə ım yolə şəxsi cənozə nımojışon hande.təşəyyu dınyo ın istedod və yolə şəxsiyyət penco sor bənə qıləy nur doə və dəvəşə məşəli islomi dınyo hevujə baxşış deştə elm iyən mərıfəti ruşinış karde,vəşnoşe.Əbbosi poytaxtədə tel iyən xuninə hodisəon tındəvo,təəssıb tufon və yavə dılon soybon kardeyışon nızıne çı Ğıroni elmon iyən Əhli-Beyt(ə)-i maarifon zeytuniyə şəcərə elmi fəoliyyəton okışton.