Şiiə yolə alimon-11-Şeyx Murtəza

Əbulhəsən Muhəmməd bin Musa Musəvi Bəğdadi və de Seyyid Rəzi nomi məşhur bıə şiyə yolə alim Hicri-Ğəməri 359-ə sori Bəğdadədə bə dınyo ome.çəy nəsəb dədə tərəfiku bə İmom Mosə Kazım(ə)-I və inə tərəfiku həm bə İmom Zeynul Abidin(ə)-I rəseydəbe.çəy pı Əbu Əhməd Huseyn de Tahir və Zulmənğəbəteyn ləğəbi məşhur be və ıştə zəmonə məşhurə odəmonku qıləyni be.Əv,çı seydon yol,bə milləti şikoyəton rəsə məsul şəxs iyən Həcci əmir be.Seyyid Rəzi mo Əbu Məhəmmədi kinə Fatimə qıləy təğvanin iyən alimə jen be və şeyx Mufid “Əhkamun-Nisa” ktobış bəçəy tələbi əsos nıvışteşe.işəv şeyx Mufid (r) həzrəte Fatimeye-Zəhro(s)  hanədə vindedə ki,İmom Həsən(ə) iyən İmom Huseyn(ə)-I dastonış qıləy holədə ki,əvon hırdən bin qətə və çəy palu vardeşe və hamyeşe:ha şeyx ha! bə ın dıqlə fərzəndi fiğhi elmi omut!.şeyx Mufid ıştə vində ın haniku bə heyrət dəşəbe.həmonə ruji sıbi zəmonədə Seyd Rəzi iyən Seyd Murtəzo inə çəvon daston qətə holədə çəy palu vardışe və voteşe:ha şeyx ha! bə ın dılqə fərzəndi fiğhi elmi omut.şeyx Mufidi hol çın hodisəku əvəz be,bəme və ıştə hanış boəvon bəyon kardışe və çın dıqlə seydon təlim-tərbiyə koş bəştə ehdəş peqəte.

Peyğombər(s) iyən Əhli-Byet(ə)-iku rəsə qıləy rəvoyətədə omə ki,alimon de dini marzbon iyən nığo doə kəson,peyğombəron varison iyən zəmini dimisə bıə çoon nomi elon bıən.həzrəte İmom Sadığ(ə) hamyedə:”çoko ki,ğıyoməti ruj ome rəse,Əz və Cəllə Xıdo alim iyən abidon cəm bəkarde.Ə dıqlə dastə Əz və Cəllə Xıdo mığobilədə mandə zəmonədə,bə abidi votey bəbe:bə vəhışti daxil bıbu və bə alimi votey bəbe:tı bımand və bə milləti çokə tərbiyə doey xoto,əvoni şəfoətkə”…

Hicri-Ğəməri ço iyən pencminə əsrədə jiyə İmomiyyə Şiyə yolə alimonku qıləyni  Əli ibn Huseyn ibn Musa ki,de Seyyid Murtəza,Şərif Murtəza iyən Ələmulhuda nomi məşhur be və şiyə ictimayiyyəti miyono nufuzinə şəxsiyyətonku be.Seyyid Murtəza (355-436) Hicri-Ğəməri çominə iyən pencminə əsronədə jiyə və elmi nəzəku qıləy barzə məğamış hestebe ki,bə zəmonədə kamə insonon bə ın məğami rəsəbin. Seyyid Murtəza ıştə əsrədə bənə kəlam,fiğh, usul, təfsir, fəlsəfə,nucum iyən ədəbiyyati elmonədə vey məşhur be və həyğətədə əv çı Şeyx Mufidi həmməysə barzə şoqird bə hisob omeydəbe və çəy bəpeştə həm çə zəmonə fiğh iyən mutəkəllimi sahədə həmməysə yolə rəhbər be.joqo ki,əy Hicri-Ğəməri pencminə əsrədə çı şiiə məzhəbi həmməysə yolə tərvicəkə alim zıneydən…

Seyyid Murtəza ıştə pı iyən bo Seyyid Rəzi bədiqə si sori ərzədə “Rəyisus-Sadat” (peyğombər(s)-İ əziz-qramiyə nəsli yol),Əmirul-Həcc (Hociyon yolyəti) və həmçinin Məzalimon Divani koş bəştə ehdəş peqətəbe.ın Divan bə hakim iyən valiyonku şikoyət kardə kəson koon rəseydəbe.bə Seyyid Murtəza nəzə əsos,de qıləy sıtəmkorə hakimi həmkorəti kardey bə surətədə səhih zıneydəbe ki,həmonə fərd ıştə məsuliyyətədə mısılmınonku qıləy zılmi bərtəfəko və ədoləti bərpoko ya ilahi hudud və həddon icroko….

Seyyid Murtəza qıləy bə ağli meylış bıə mutəfəkkir be.əv hisob kardedəbe ki,bo Xıdovəndi vucudi isbotiro,ağli iyən istidloli dumo nəve vocibe və bın koyədə fəğət bə dini mətnon istinod kardey nibəbe.çıro ki,dini mətnon həm bəvədə etıbo pəydu kardedən ki,çy bənav Xıdovəndi vucud de ağli roy vositə isbot kardey bıbu və çəy kali sıfəton hən zıney bıbu.Seyyid Murtəza ın əğedə Kərimə-Ğıroni təlimonədə be ki,usuli din min cumlə bə Xıdovənd,nıbuvvət,imomət,miad iyən ədoləti etığod ki,həyğtədə ımon islomi etığodon əsosin, fəğət bə təğlid iyən bə cokəson sıxani əsos ğəbul kardey nibəbe.bəlkəm,bəpe ın usul de insoni ağliku oko doey vositə isbot bıbu.bın zəmon çı dini co rukn və prinsipon ğəbuli koyədə bəpe çı dini mətnonku komək sıey bıbu.Seyyid Murtəza əğayid iyən kəlomi məbhəsonədə bə ağli huccət iyən dəlil bıey təkid kardedəbe və de ağlıi mıxolif bıə har qıləy çi botıl hisob kardedəbe.bəçəy xoto,kali rəvoyəton de ağli  ziddiyyət pəydu kardeyədə,çı ağli tərəfi qətedəbe və etığodış hestebe ki,bəmə rəsə qırd rəvoyəton  luzumən səhih ni.çun, Seyyid Murtəza jimoni zəmonədə Mu`təzilə həm  Bəğdadədə fəal bin və əvon həm inev bə ağli meylışon bıə cərəyon bin,əve kali qıləyniyon Seyyid Murtəza Mu`təziləşon hisob kardə.qıləy holədə ki,ım jıqo ni və Əv de şiiə mutəfəkkiri nomi bənə imomət, ismət,ilahi və bəşəri irodə bıə bəzi  muhimmə əsl və prisnsiponədə de Mu`təzilə mıxilofət kardedəbe və etığodış hestebe ki,ehanə bo dini hukmon isbotiro qıləy mevzuyədə nəğli dəlilon mevcud bıbu,ağl ıştən coyli şəri hukmi kəşf kardey zıneydə.Əv.həmçinin şiiyə fiğhədə ictihodi metod və şivə navəjənonku qıləyni be……