Şiiə yolə alimon-14- Şeyx Tusi

De Şeyxul-Tayifə və  Şeyx Tusi nomi məşhur bıə Əbu Cəfər Muhəmməd bin Həsən Tusi,hicri-Ğəməri pencminə əsrədə Şiyə aləmi yolə fəğih,muhəddis iyən mutəkəlllim bıə.Əv,Hicri-Ğəməri 385-ə (955-ə milodi )sori mıborəkə Rəməzonə manqi Tus şəhrədə çəşış bə dınyo oj karde.Şeyx Tusi İslomi dınyo iyən şiyə torıxi dəvəşə astovəonku qıləyniye ki,dini elmon mıxtəlifə baxşonədə min cumlə fiğh,usul,hədis,təfsir,kəlam iyən rical elmonədə ziyodə əsəron və təlifonış bə irs noə.Şeyx Tusi Şiyə çoqlə əsliyə hədisi kitobonku dıqləyni mıəllife və Nəcəfı-Əşrəfi elmiyyə hovzə mıəssie.Əv çı Şeyx Mufid iyən Seyd Murtəza  vey mumtaz və çokə şoqirdonku be və çəvon bəpeştə Şiyə məktəbi rəyis be və çı islomi dınyo kəlami kursi bəy ayid be.

Şeyx Tusi təğribən 40 sor Bəğdadədə mande və de dərso-bəhsi məşğul be tayinki,Səlcuğiyon podşo Toğruli zəmonədə de Şiyə mıxolif bıə təəssıbinə fərdon bə Bəğdadi Şiyə nıştə məhəlləon həmləşon karde və de ğətl iyən ğarəti ko məşğul bin.Şiyə aləmi məşhur alim Şeyx Tusi kə həm çın ğarətonku mustəsna nıbe və idastə nodon de əy kıştey hədəfi bəçəy kəşon həmlə karde və çun əvışon pəydu nıkarde,bəçəy de kitobi pur bıə kəşon otəşışon je,sutuneşone.ın macəra ımi nışon doydə ki,Şiyə alimon çoknə torıxi zəmononədə qıləy yavə vəzyət və şərayitışon bıə.çın vağiyə və hodisə bəpeştə Şeyx Tusi Bəğdadiku bə Nəcəfi şəhr mıhocirətış karde.Nəcəf bə zəmon qıləy qədə şəhr be ki,həzrət Əli(ə)-I hərəmi kəno I hissə şiəyon əyo jimon kardedəbin.Şeyx Tusi qıləy nisbi oroməti pəydu kardey bəpeştə,Nəcəfi şəhri elmiyyə hovzəş təsisış karde ki,peşo çı Şiəyon miyono həmməysə dıjdə elmiyyə hovzə be.ın hovzə da əsrisə veye ki,fosilə nıdoə holədə fəoliyyət nışon doydə və bın dırozə zəmoni ərzədə iyo çandə həzo Şiyə yolə alim və fəğihon perəsən.

Şeyx Tusi məktəb çı Şeyx Mufid iyən Seyd Murtəza noə məktəbi təkmiləkə be.çəy məktəbi ray və fikon,bə ağli iyən nəğli dəlilon əsos be.dəvardə bərnomonədə votemone ki,bə ağli ğudrəti etıno nıkardey və fəğət bə ayə iyən rəvoyəton zohiri iktifo kardey,de tosə Şeyxi əsr və zəmonə çı fiğh iyən usuli hərəkət və dinamikətiş zəyif kardəbe və bə milləti əğayidədə inhirofon boyis bıəbe.Şeyx Mufid iyən Seyd Murtəza bəçəvon çı Ğıron iyən rəvoyətonku bıə dərk iyən fame ğudrəti rəğmən,bo şiəyon qıləy ruşinə roşon oj karde.Şeyx Tusi həm bə iştihodi meydoni ğədəmış noe və bəştə çı diniku fame və dərk kardey ğudrəti rəğmən,de kali dindoron iyən səviyyəş saru bıə insonon kəcfame və yavə sərəseyış mıborizə barde…..

Ço iyən pencminə ğərn və əsrədə elmi munozirə və bəhson,kəlami kitob iyən təfsiron ziyodə rovnəğış pəydu kardəbe.Şeyx Tusi həm bə dast vardə bəştə barzə elmi məğami xoto,xəlifə tərəfiku çı kəlami kursiş bəştə ehdə peqəte.kəlami elm ki,bə ağli iyən nəğli istidlolon əsos etığodi iyən ideoloji usul ətrofədə bəhs kardedə və bə bın zəminədə bıə şubhəon cəvob doydə. çəy ıştən nıvıştə 15 qıləsə vey kəlomi əsəronış mevcude ki,çəvon həmməysə muhimmə qılə “Təlxisuş-Şafi” kitobe.ustod şəhid ayətullah Murətəza Mutəhhəri ironıjə islomi alim və mutəfəkkir,çı Şeyx Tusi barədə jıqo votedə:”Şeyx Tusi ironıjə insoni ğolibədə islomi komilə nımunə təcəlliye.bənə Şeyx Tusi şəxsiyyəton jimoniku dərəse bedə ki,isllomi mənəviyyat çanədə bə ın sərzəmini insonon rufi nufuzış kardə.de tosə əvrə ki,bənə Şeyx Tusi şəxson ıştə qırd jimonışon bə dini xıdmət kardeyədə ğərolışon doə və bıən royədə iləzə həm istirohətışon kardəni……

Şeyx Tusi islomi elmon mıxtəlifə zəminəonədə veyə kitobonış təlif kardə və təğribən 50 qılə məktub və nıvıştə bıə əsər ıştəkuş bə irs noə.Şeyx Tusi əsəron ısət bənə “dayirətul-məarif” ya ensiklopediyə tənzim və çap bıə.”Təhzibul-Əhkam” və “Əlistibsar” ki,şiyə “ərbəə” yəni çoqlə kitobonkuye,de Şeyx Tusi vositə nıvıştə bıə və har qıləy fəğih uyən mıştəhid bo şəri hukmon istinbatiro bəpe bə ın kitobon ovard və rucuko.”kutubu-ərbəə” çoqlə hədisi kitobon nome ki,şiyə alimon de mərcəv və istinodi nomi bəvon muraciət kardedən.Təhzibul-Əhkam həyğətədə çı Şeyx Tusi təlif kardə iminə kitobe və kutubu-ərbəə” kitobon seminə kitobe ki.qırd alim və fəğihon əy ğəbul kardedən.ın kitob bə 13590 hədisi şomil bedə və çı Əhli-Beyt(ə)-iku nozil bıə fiğhi mevzuon iyəm şəri hukmonku iborəte