Şiiə yolə alimon-60

Muhəmməd bin Həsən ibn Əbdus-Səməd  Harisi və de Şeyx Bəhauddin iyən Şeyx Bəhayi nomi məşhur bıə şiyə yolə alim iyən islom və şiyə zulfunun Hicri-Ğəməri 953-ə sori (zohirən Zilhiccə manqi 17-ə ruji) Livani Bəələbək şəhrədə moəku bıə.çəy pı İzzuddin Huseyn Amili Livanədə qıləy məşhurə alim iyən çı Şəhid Sani şoqirdonku be.çəy nəsəb bə Əmirəl-Muninin Əli(ə)-I cəlil ğədrə səhobə Haris Həmdani rəseydə.Haris Həmdani Siffeyn iyən Cəməli canqonədə çı Əmirəl-Muninin Əli(ə)-I bəfodorə yaro-yavəronku be.Şeyx Bəhayi Cəbəl Amili şiyə nıştə məntəğonədə ıştə hırdənəti devronış dəvordıne və 13 sinnədə beyədə deştə xıyzoni bə ico bə İron muhacirətışon karde.bə zəmon Səlcuğə tırkon Livanədə təsəllutışon hestebe və Əhli-Beyt(ə) –I tərəfdoron qıləy yavə şərayitədə jimon kardedəbin.çımi əvəzədə İronədə şiyə hukuməti iddioədə bıə Səfəvi devləti bə hakimiyyəti omey dəlili xoto,bo şiyə məzhəbi tərviciro qıləy mınosib iyən çokə şərayit hozzı bıəbe.bə zəmon İron çı şiyə alimon mərkəz bə hisob omeydəbe.Şeyx Bəhayi pı həm bəştə ziyodə elm iyən fəziləton dəlili xoto,çı sulton Muhəmməd Xodabəndə tərəfiku bə Hərati şeyxul-islomi  məğami təyin be.peşo ın məğam bə Şeyx Bəhayi həm rəse…..

Şeyx Bəhayi bəsə islomi elmon iyən maarifisə əlovə,bə zəmonədə rəsm bıə sayir elmonədə min cumlə riyaziyyat,memarəti iyən muhəndisəti,coğrafiya və nucum elmonədə həm ustod be.çəy memorəti sahədə bıə əsəron çandə sər və ğərnon bədiqə çın sahə yolə ustodonış bə heyrət vardə.Şeyx Bəhayi memorəti əsəron kali qıləyni dınyo şehrətış heste.min cumlə İsfəhoni hərəkət kardə minorə ki,de qıləy minorə hərəkət doey  bə coqlə minorə hərəkəti boyis beydə. İsfəhoni İmom Məçiti qombəde ki,sədo 7 kərə munəkis kardedə və əksə sədo doydə və Mığəddəsə Məşhədədə çı Həştminə İmomi(ə)-I hərəmi səhni qrafikə,Nəcəfədə Həzrət Əli(ə)-I Hərəmi səhnədə divo qrafikə jıqoye ki,zuhri nımoji zəmon sori qırd əyyom və rujonədə mıəyyən kardedə….

De Şeyx Bəhayi istedodi koməki Şah Əbbosi poytəxti şəhr bıə İsfəhonədə  ziyodə məçiton, binaon,pardon,kuçə və xiyobonon və boğon soxte be və çı Səfəvi memarəti zərrinə zəmon çiyo bino be və de ın tərtibi ım hınə  bə İroni şəxsiyyət icodəkə barziə hınə təbdil be.Səfəvi memarəti bə peşonə devrəon nığılə təsirış noə və hətto bə Hinduston, İrağ, Ğəfğaz, Uzbəkıston, Osmani imperatorəti,Lahur və İtalyə Florensiyə həm yolə təsirış noə.bə həmonə dəlili xoto,Şeyx Bəhayi vilodət və movardə ruj İronədə de memorəti ruji nomi ğeyd kardey beydə…..

Harçənd Şeyx Bəhayi ıştə rujiqori elmonədə məşhur be,əmmo şiyə dınyoədə çın yolə alimi əhəmiyyət,memorəti,riyaziyyat,nucum və astranomiyə elmonədə bıə mohirətisə həm bəpe və barze.ım yolə alim ıştən çın barədə jıqo votedə:”həmməysə muhimmə çi ki,barzə himməton bəy dığğət kardedə və həmməysə ləyoğətinə koon ki,bəşəv-bəruj bəpe boəy ğıvvə sərf kardey bıbu, həmonə dini elmone ki,islom bəçəy mehvər və dayirə əsos qardedə və kulli şikilədə bıə qıləy məarife ki,ənbiya iyən peyğombəron insononışon bəçəy səmt dəvətışon kardə.məxsusən hədisi elmon və çəy xəzinəon ğəbul kardeyədə bıə sırron iyən aqahətiyon.çıro ki,hədisi elm Kərimə-Ğıroni təfsiri elmi bəpeştə şəri elmon mənbə və bə əsli iyən fəri hukmon əsose….

Şeyx Bəhayi islomi aləmədə qıləy yolə alim bıə və mincumlə fiğh,Ğıroni elmonədə və təfsir, etığodi usul,dıvo iyən mınocotaon,hikmət və fəlsəfə elmonədə mahir be və islomi dınyo vey ko kardə,fəol iyən ziyodə kitobon təlif kardə alimonku qıləyni be.çın yolə alimikuçı kitob,risolə iyən haşiyə nıvışti ğolibədə 123 qılə əsər baği mandə.Şeyx Bəhayi “Camiul-Əbbasi” kitob çın yolə alimi həmməysə fiğhi əsəre ki,misliş ni və həmonə kitobi bə farsi zıvon  təlif kardə bıə fiğhi kitobe ki,bo umummilləti oko doeyro bə hisob omə kitobe.joqo ki,nəzə soybon kali qıləyni əy ğeyri istidiloli farsi fiğhi devrə iminə kitobe nomi ğeyd kardedən ki,elmiyyə risolə formədə nıvştə bıə….