İran’ın Kitap Başkenti Yezd Şehri

23 Şubat gününde Tahran’da gerçekleşen törenin beşincisinde Yezd şehri İran’ın kitap başkenti olarak seçildi. Bu törende ayrıca kitap sever köyler ve göçebe halkların da takdir edildiği şenlikler düzenlendi.

Bu köyler arasında Kuzey Horasan eyaletinde yer alan Bezenc köyü seçkinlerin seçkini olarak tanıtıldı. Fars, Rezevi Horasan, Güney Horasan, Semnan, Mazenderan, Sistan ve Beluçistan, Doğu Azerbaycan ve Hemedan eyaletlerinde bulunan kimi köyler ise kitap sever köyler arasında yer aldılar.

Ayrıca Batı Azerbaycan eyaletinde bulunan Mehabad şehri, Fars eyaletindeki Şiraz ve Sadra şehirleri ve Huzistan eyaletinde bulunan Dezful şehri kitap okuma alanında yaratıcı şehirler olarak tanıtıldı.  

8 bini aşkın kent ve köy, 200 bini aşkın çocuk ve genç ve 3 bine yakın kurum ve grup son beş yılda bu festival bahanesi ile kitap ile yakından ilişkilendirilmişlerdir. İran’ın Kitap Başkentinin beşinci dönemi ve Kitapsever Köyler ve Göçebe Halklar şenliğinin  sekreteri İbrahim Haydari bu konuda şöyle bir açıklamada bulundu:” Kitapsever Köyler ve Göçebeler Şenliğinin beş döneminde toplam 5500’ü aşkın şehir, köy ve göçebe bölgesi katılım göstermiştir.

“İran’ın Kitap Başkenti” her sene bir şehrin İran’ın kitap başkenti olarak seçildiği bir projenin başlığıdır. Bu projenin bazı bölümleri dünya kitap başkenti etkinliği model alınarak düzenlenmiştir. Ancak uygulama şekli İran’ın kültürel faaliyetleri koşullarına uyarlanmış bir şekilde değiştirilmiştir.

“Dünyanın Kitap Başkenti “ unvanı 2001 yılından beri UNESCO organizasyonu tarafından kitabın konumunu kuvvetlendirmek ve kitap okuma oranını arttırma yönünde başarılı projeler uygulayan şehirlere verilen unvandır. UNESCO’nun bu etkinlikten hedefi ise her sene kitap ile ilgili kültürel programlara dikkat çekerek kitap okuma oranını arttırmaktır. Bu unvanı kazanan şehir için ise hiçbir mali ödül verilmemektedir. Bu etkinlikte sadece kitap ve kitap okumaya yönelik en iyi projeleri uygulayan şehirler seçilir.

Bu uluslararası etkinliğin İran’a uyarlanmış şeklindeki festivalinin ilk döneminde ise Huzistan eyaletinin merkezi Ahvaz kenti İran’ın kitap başkenti olarak seçildi. Sonraki dönemlerde ise Nişabur, Buşehr ve Kaşan şehirleri İran’ın kitap başkenti olarak seçildi. Bu  şehirler ise kitap ve kitap okuma alanında önemli adımlar attıkları için İran’ın kitap okuma alanındaki en seçkin şehirleri olarak seçilmişlerdi.

İran’ın kitap başkentinin seçilmesi ve tanıtılmasından güdülen temel hedefler vardır. Tam da bu hedefler doğrultusunda bu alandaki en başarılı şehirler belli kriterlere göre seçilirler. Bu hedeflerin bazıları şunlardır:” Kamu ve sivil kuruluşların kitap alanındaki işbirliklerinin ve katılımlarının arttırılması, özel sektördeki sermayelerin bu alanda yatırımının sağlanması, kitap alanındaki yeni ve yaratıcı fikirlerin desteklenmesi ve kitap okuma alanındaki halkın ilgilisini çeken ve cazip programların sunulması.

Yezd kenti İran’ın tarihi şehirlerinden biri olup birçok tarihi eseleri bulundurması ve uzun geçmişinden dolayı İran’ın ilk  ve dünyanın ikinci tarihi kerpiç şehri olarak adlandırılmasına yol açmıştır. Bu şehir bu yüzden uluslararası bir şehir olarak tanınmaktadır. Yezd şehri “Rüzgar Bacası Şehri” ve Kehrizler Şehri” olarak da tanınmaktadır. Bu şehrin her köşesinde tarih ve doğa güzelliklerine rastlamak mümkün.

Yezd bölgesi İran'lı kavimlerin en antik bölgelerinden olup 3 bin yıllık bilinen geçmişi ile parlak bir medeniyet ve kültüre ev sahipliği yapmaktadır. Kimi tarihçiler Yezd şehrinin ilk kuruluş tarihini Büyük İskender dönemine ait biliyorlar. Bunlara göre İskender bu bölgede bir mahpushane inşa ettirerek adını Yezd olarak koymuştur. Başka tarihçilere göre ise bu şehrin kuruluşunu dördüncü yüzyılda hüküm süren Sasani hükümdarı Birinci Yezdgerd’e ait biliyorlar. İşte bu tarihçilere göre şehrin adı da bu şehri inşa ettiren padişah birinci Yezdgerd adından geldiğini söyleyip anlamının kutsal, yaratılışa layık ve bereketli olduğuna inanıyorlar.

Yunanlı tarihçiler ise Yezd şehrini “ İsatis” olarak anmaktadırlar. Kimilerine göre bu isim antik “Kese” şehrinin yıkılmasının ardından oluşmuştur. İslamiyetin zuhurundan sonra İran halkının Müslüman olmasının ardından sonra ise Yezd şehrine ibadetin mekanı anlamına gelen“Dar-ül İbade”lakabı takıldı. Bu bölge Ahamenişler döneminde çok önemli karayol durakları, posta merkezleri ve ulak gönderme merkezlerine ev sahipliği yapıyordu. Karayollarının kontrolü Yezd’de o kadar önemli idi ki daha önce bu bölgede yer alan Meybod kendinde bu alanda faaliyet gösteren Alı Muzaffer hanedanı daha sonra padişahlık makamına ulaştı.

Yezd halkı Fars dilinin Yezd bölgesine has şivesi ile konuşup asil Fars kelimeleri ve ibarelerini kendi ağızlarında koruyabilmiştir. Yezd eyaletinde bile farklı farklı şivelere rastlamak mümkün. Bu eyalette bulunan Zerdüşt dinine bağlı olanlar ise  Behdini dili olarak da bilinen Gevruni dilini konuşmaktalar. Bu kesim özellikle de dini törenleri ve ritüellerinde bu dili kullanmaktalar.

Yezd halkının büyük çoğunluğu Müslüman olup Şii’dirler. Bu bölgede düğün törenleri, Nevruz bayramı gibi milli şenlikler ve bayramların yanı sıra    Ramazan Bayramı, Gadiri Hum Bayramı, Biset Bayramı, Hz. Muhammed saa’in doğum günü bayramı ve Ehlibeyt İmamlarının doğum ve şehadet günleri merasimleri düzenlenmektedir.

Yezd eyaletinde Kerbela olayını anmak için çok özel bir törende “hurma ağaçları kaldırma” merasimi düzenlenmektedir. Bu hurma ağaçları Kerbela şehidi İmam Hüseyin as’ın tabutu timsali olarak  katılımcıların elleri üstünde taşınıp böylece bir halkın saygısı gösterilmeye çalışılıyor. Taşınan bu tabutu simgeleyen hurma ağaçlarının gövdeleri siyah kumaşlar ile örtülü olup üzerine kılıçlar, kamalar, hançerler asılıp aynalar, meyveler, çanlar, renkli ipek kumaşlar ve demir parçacıklar ile süslenmiştir.

Şiiler için önemli sayılan Muharrem ayının ilk on gününde ve Safer ayının son on gününde hurma ağacı taşıma merasiminde hurma ağacı meydanın etrafında gemi misali üç kez dolaştırılır. Daha sonra yavaş yavaş yuvaya dönülür. Bu merasime paralel olarak ravza okuma, sineye vurma ve ağıt yakma merasimleri de düzenlenir.

Yezd eyaleti eskiden beri endüstriyel bir bölge olmasının yanı sıra el sanatları alanında da öncü eyaletler arasında yer almıştır. Halı dokuma, bıçak üretme, sepet dokuma, taş oyma, kumaş dikme, zili dokuma, seramik, çömlekçilik, kanaviçe kumaşı dokuma gibi el sanatları Yezd’de yaygın olan el sanatlarıdır. Yezd eyaleti İran’ın kumaş ürünlerinin yarısını üretip eyalet çapındaki endüstriyel istihdamın yüzde 70’i bu alana ayrılmaktadır.

Endüstriyel ve el sanatları alanındaki ürünlerin yanı sıra Yezd eyaletindeki tatlı ve hamur işleri sanatı da uzun bir geçmişe sahiptir. Bu bölgenin tatlıları sadece İran içinde değil dünyada da özel bir üne kavuşmuştur. Yezd’in en önemli tatlılarından Kuttab, Pişmaniye ve Baklava’dır.

Yezd şehrinin en bariz özelliklerinden biri de şehrin çöl bölgesine özgün mimarisidir. Rüzgar bacaları, minareler ve kubbeler şehrin mimarisinde en çok göze çarpan mimari elemanlarıdır. Bu mimari türünde binanın içine rüzgarın taşınması ve serinlemesi için rüzgar bacaları inşa edilmiştir. Yezd bölgesinin özel mimarisi ve yapısı dünyadaki kuru ve sıcak iklimlerin en önemli örneklerindendir. Bu mimari türünün bölgenin iklimsel ve kültürel ihtiyaçlarına uygun olmasının yanı sıra güzelliği de eskiden beri insanları hayrete düşürmüştür. Her mahallenin merkezinde genellikle hamamlar, pazar yerleri, su depoları, cami, hüseyniye, küçük işletme yerleri, kehrizlere açılan su kanalları gibi mimari yapıları yer alıyordu.

Yezd şehrinin İran’ın kitap başkenti olarak seçilmesindeki en önemli sebeplerden biri de son aylarda “ Uluslararası Yezd, Bin Bilginlik Kulubü” sloganı ile Yez eyaletinde 1000  kitap okuma kulübünün kurulması idi. Ayrıca Yezd eyaletinin 40 şehrinde düzenlenen 40 kitap okuma projesi de kitap okumanın yaygınlaştırılması ile ilgili bir başka etkinlikti.  Bu sene Yezd’in Kına Öğütenler Sokağında Nevruz bayramı bağlamında açılan İran’ın Sanat ve Kültür Geçmişi fuarı da eyalet bazında gerçekleştirilen kültürel etkinliklerdendi. Bu etkinlik sayesinde İran’ın çöl ikliminin göz bebeği Yezd’in kapasiteleri daha da belirgin bir şekilde ele alındı.

Yezd eyaleti İran’ın bilimsel, kültürel ve dini bakımdan da önemli şehirlerinden sayılıp üniversite giriş sınavlarında 25 yıldır başarılı performansı ile bu alanda da öncü eyaletler arasında yer almıştır.

Yezd eyaleti 1833 kitap okuma kulübü ile İsfahan eyaletinin ardından ikinci konumda yer alıp nüfusuna oranla İran’da ilk konuma yerleşti. Kamu Kütüphaneleri Kurumu ise gelecek yıl için Yezd’de yeni projeleri olan bir kurumdur.

“Yeni bir Hikaye, Yeni bir Fincan Çay” başlıklı kampanyalar, yerli ve yabancı turistler ve seyyahlar için kütüphane hizmetleri, kitap okuma toplantıları, topluca kitap okuma, kitap eleştirme ve tanıtma, yazarların takdir edilmesi, kitap alanında danışmanlık hizmetleri  ve çocuk ve annelerin kitap okuma alanındaki  yaratıcılığı gibi  kitap okumaya dayanan kültürel etkinlikler bu faaliyetlerin arasında sayılabilir.

Yezd eyaleti 96 kentsel ve kırsal bölge kurum kütüphanesi ve 15 özel sektör kütüphanesinden oluşan  111 kamu kütüphanesi ile nüfusuna oranla İran’da ilk sırada yer almaktadır.