Bültenimizi geçen hafta İran’la ilgili önemli iktisadi gelişmelerin ana başlıkları ile açıyoruz.

Tahran’da Asya partileri konferansı daimi komitesinin 29. Oturumu ve 2. İpekyolu konferansının düzenlenmesi,

İran ve Pakistan arasında doğalgaz boru hattı tartışmasının yeniden gündeme gelmesi,

İran ve Ermenistan arasında iktisadi ilişkilerin gelişmesi,

Geçen hafta İran’ın iktisadi alanda belli başlı gelişmeleriydi.

Geçen hafta Asya partileri konferansı daimi komitesinin 29. Oturumu ve yine 2. İpekyolu konferansı 25 Asya ülkesinden 40 kadar siyasi partinin üst düzey yetkilileri ve bazı bölgesel ve uluslararası kurum ve kuruluşların temsilcilerinin katılımı ile Tahran’da düzenlendi. Bu oturumda üzerinde durulan konulardan biri, Asya ülkeleri arasında tarihi İpekyolu ekseninde iktisadi işbirliğini takviye etmeleriydi.

İpekyolu’nun modern bir şekilde ihya edilmesi İran ve bu yolun üzerinde yer alan bölge ülkelerinin çıkarlarına hizmet edebilir.

Bültenimizi bu konferansla ilgili raporumuzla açıyoruz.

İran ticaret, sanayi ve madenler odası Başkanı 29. Asya partileri konferansı daimi komisyonu oturumunda yaptığı konuşmada, İpekyolu projesinin hayata geçirilmesi İran’ın bölge ülkeleri ile iktisadi ilişkilerini geliştireceğini belirterek şöyle dedi: İpekyolu projesi hayata geçirmenin hedefi iktisadi alanlarda yeni çerçevelerin şekillenmesidir, böylece tarihi İpekyolu yeni çağda yeniden hayata geçirilmiş olacak. Bu projenin hayata geçirilmesinde ise Çin önemli yatırım kaynağıdır.

Gerçekte İpekyolu projesinin hedeflerine ulaşması ve dünyanın çeşitli bölgelerinde yer alan ülkelerin çıkarlarının temin edilmesi tüm ülkelerin işbirliğine ve kapasitelerini ortaya koymalarına bağlıdır. Bu bağlamda İpekyolu konferansı ortak turizm firmalarının kuruluşu doğrultusunda bir araştırma komisyonuna dönüşebilir, zira Ortadoğu bölgesi bir çok ülkenin ticari ve siyasi hedeflerini gerçekleştirebilecek kapasitededir.

İranlı uzmanlara göre parlak gelecek, Asya ülkeleri arasında güçlü siyasi, iktisadi ve kültürel ilişkilere bağladır ve ticari strateji, sürdürülebilir kalkınmanın birinci önceliği olmalıdır.

Geçen hafta İran petrol Bakanı Bijen Namdar Zengene, İran Pakistan’a uzanan doğalgaz boru hattını bu ülkenin sınırına kadar ulaştırdığını, fakat Pakistan yönetimi bu konuda hiç bir adım atmadığını açıkladı.

Pazar günü tahranda bir basın toplantısı düzenleyen Bakan Zengene, petrol bakanlığı bu konuyu artık mahkemeye taşımak gerektiğini düşündüğünü kaydetti.

İran’ın Pakistan’da doğalgaz ihracatı ile ilgili anlaşmanın uygulanmasının durdurulması üzerinden 15 yıl geçtiği bir sırada petrol bakanlığı yetkilileri bu konuyu artık yargıya taşıyacaklarını ve anlaşmayı uluslararası hukuk kurumlarında takip edeceklerini belirtiyor.

İran ve Pakistan arasında doğalgaz ihracatı üzerinde müzakereler 15 yıl önce İran’dan Pakistan’a ve oradan Hindistan ve en son da Çin’e uzanan barış adında bir doğalgaz boru hattı inşa edilmesi ve İran’ın Asaluye bölgesinde ürettiği doğalgazın Doğu Asya bölgesine ulaştırılması kararlaştırıldığı bir sırada başladı.

Aslında 2002 yılında, yani bu müzakereler başladığı günlerde İran’ın Pakistan’a barış boru hattı üzerinden doğalgaz ihraç etmesi yaptırım engeline takılabileceğini hiç düşünmemişti. Ancak şimdi 2018 yılına girildiği şu sıralarda barış boru hattından sadece İran bölümü tamamlanmış bulunuyor. bundan önce ve 2007 yılında İran’ın Pakistan’a barış boru hattı üzerinden doğalgaz ihracatını içeren bir anlaşma imzalanmalıydı, fakat bir takım tartışmaların sonunda bu kez 2009 yılında anlaşmanın iki ülkenin cumhurbaşkanları tarafından imzalanması kararlaştırıldı ve yine söz konusu boru hattınan 1100 kilometresi İran’da ve 1000 kilometresi de Pakistan’da inşa edilmesi ve bu boru hattı üzerinden günden 60 milyon metreküp doğalgazın Pakistan’a ihraç edilmesi üzerinde mutabakata varıldı.

Ancak bu anlaşma Batı medyasına yansıdıktan sonra Amerika yönetiminin Pakistan yönetimine bu anlaşmayı feshetme yönündeki baskıları da artmaya başladı. Hatta Time dergisi 14 Eylül 2009 tarihli sayısında Neden Pakistan yardımcı olmuyor? Başlıklı bir makale yayımlayarak İslamabad yetkililerini bu anlaşmayı imzaladıkları için serzeniş etti.

Ancak tüm bu baskılara karşın barış boru hattının İran ayağı tamamlandı, fakat Pakistanlı yetkililer mali kaynak yokluğu gibi türbü mazeretleri ileri sürerek boru hattının Pakistan ayağının inşa edilmesini ertelemeye başladı.

İran İslam Cumhuriyeti 2011 yılında ve milyarlarca dolar harcayarak söz konusu boru hattını tamamladı ve İslamabad yönetimine de 2014 yılının sonuna kadar kendi payına düşen boru hattının inşaatını tamamlaması için fırsat tanıdı. Yeni anlaşmada Pakistan’ın her gün gecikme için İran’a bir milyon dolar ceza ödemesi de kararlaştırıldı.

Ancak Pakistan yönetiminin bu projede gecikmesi hatta Pakistanlı işadamlarını bile tepkiye zorladı, öyle ki İslamabad yönetiminden İran’da doğalgaz ithalatı için söz konusu boru hattını tamamlamasını istediler.

Pakistan’ın Puncab eyaletinin güneyinde yer alan Meltan ticaret ve sanayi odası Başkanı Ferid Mukays Şeyh bu konuda yaptığı açıklamada, İslamabad yönetimi bir ay önce İran ve Pakistan arasındaki doğalgaz boru hattını tamamlaması ve bu projenin yolundaki engelleri ortadan kaldırması gerektiğini belirtti.

Ancak İran petrol Bakanı Zengene, Tahran yönetimi bu anlaşmayı yargı üzerinden takip edeceğini açıkladı.

Tahran ve Erivan arasındaki ilişkiler her geçen gün daha da gelişiyor ve iki ülkenin üst düzey yetkilileri, İranlı işadamları bu fırsatı değerlendirerek sadece Avrasya ülkelerinin ihtiyaçlarını karşılamakla kalmayacağını ve bunun yanında Avrupa’ya da ihracat yapabileceklerini belirtiyor.

İran’ın Ermenistan büyükelçisi Seyyid kazım Seccadi geçen hafta Ermenistan’ın İran sınırında bulunan Megri serbest ticaret bölgesinin İran ürünlerinin ihracat köprüsü olabileceğini belirterek İranlı işadamları ve üreticilerden bu fırsattan azami derecede yararlanmalarını ve İran ürünlerini Ermenistan’a ihraç etmelerini istedi. Büyükelçi Seccadi bu açıklamayı Erivan’da bazı İranlı firmaların yöneticileri ve danışmanları ile görüşmesinde dile getirdi.

Öte yandan İran Ermenistan parlamentoları dostluk grubunun Ermeni eşbaşkanı Vahram Bağdasaryan, ülkesi Asya ülkeleri asamblesine katılmak istediğini belirterek İran’dan bu konuda yardımcı olmasını istedi.

Ermenistan’ın Siyunik eyaleti valisi Vahe Hakupyan da bu bölgede yatırımların cezbedilmesi için bazı kapasitelerin oluşturulduğunu ve bazı teşviklerin de öngörüldüğünü belirterek, Erivan yönetimi Megri serbest ticaret bölgesinde yatırım yapmak isteyen yabancı yatırımcılarla işbirliği yapmaya hazır olduğunu belirtti.

İran’ın Ermenistan’da ticaret ataşesi Hamayak Avadisyans ise şöyle diyor: geçen sene Tahran ve Erivan arasında ikili ticaret hacmi 263 milyon dolar oldu, ki 2016 yılına oranda %10.3 artış kaydetti.  Şimdi ortak ticaret odasının Ermenistan’da faaliyete geçmesi ve Avrasya iktisadi birliği ile tercihli ticaret anlaşmasına yaklaşılması ile birlikte iki ülke arasında ticari ve iktisadi ilişkilerin gelişmesini bekliyoruz.

Bundan başka iki ülke arasında sağlık hizmetleri alanında da işbirliği yapılan ortak yatırımlarla gelişmekte olduğu anlaşılıyor.

Geçen hafta İran ve Ermenistan arasında enerji alanında işbirliği doğrultusundna yeni bir adım atıldı. Bu anlaşma Ermenistan’ın İran’a elektrik enerjisi vermesi ve karşılığında doğalgaz almasıyla ilgiliydi.

İran’ın Ermenistan büyükelçisi Kazım Seccadi iki ülkenin ortak yatırımı ile Ermenistan’ın başkenti Erivan’ın hastanelerinden birinde radyotrapi merkezi Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan’ın katıldığı törenle hizmete girdiğini açıkladı. Büyükelçi Seccadi bu projenin iki ülke arasında sağlık turizmini geliştirmesine ve iki tarafın destekleri ile tıp alanında kapasitelerin gelişmesine ve ikili ilişkilerin diğer alanlarda da gelişmesine hizmet etmesini umduklarını ifade etti.

Geçen hafta ayrıca Ermenistan’ın İran Büyükelçisi Tumanyan ve beraberindeki iktisadi heyet Buşehr eyaleti valiliğinde düzenlenen oturuma katıldı. Tumanyan, İran ve Ermenistan’ın önemli ticari ve iktisadi kapasiteleri bulunduğunu ve bu durum iki ülke arasındaki iktisadi ve ticari işbirliğinin geliştirilmesine uygun zemin hazırladığını kaydetti.

İran ve Kafkasya ve orta Asya bölgelerinde yer alan ülkelerin arasında ticari işbirliği özellikle karayolu ve demiryolu taşımacılığında sağlanan kolaylıklarla hızla gelişmeye başladığı gözleniyor. Bu doğrultuda yakında Rusya’nın San Petersburg kentinde bir deneme yük treni İran’ın Astana liman kentine geliyor. Yine İran ve Azarbaycan Cumhuriyeti arasında Astara – Astara demiryolu projesi de iki ülkenin resmi yetkililerinin katılacağı törende Mart veya Nisan ayında hizmete germesi bekleniyor.

İran İslam Cumhuriyeti stratejik coğrafi konumu ve Asya ülkeleri ile komşuluğu sayesinde dünyanın 150 ülkesi ile ticari ve iktisadi ilişkileri bulunuyor. Aralık 2014 tarihinde İran, Türkmenistan, Kazakistan demiryolu projesinin hizmete germesi ile birlikte Doğu ve Batı dünyası arasında ticari yol yaklaşık 10 bin km kısalmış oldu.

Yunanistan’ın ekonomi ve planlama etüt merkezi transit ekonomi uzmanı Teodor Teskiris bu projenin önemi hakkında yaptığı değerlendirmede şöyle diyor: bu transit güzergahtan ürünleri göndermek daha güvenli, üstelik demiryolu ve deniz yolu kullanıldığnıdan çevreye da daha az zarar veriyor.