Bültenimizi geçen hafta İran’la ilgili önemli iktisadi gelişmelerin ana başlıkları ile açıyoruz.

Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif Singapur’da ASEAN Dışişleri Bakanları zirvesine katılması,

ABD Başkanı Trump’ın İran’a yeniden yaptırım uygulama kararını imzalaması,

İran ve Afganistan arasında yeni transit anlaşması, ve demiryollarının geliştirilmesi,

Geçen hafta İran’ın bazı önemli iktisadi gelişmeleriydi.

Doğu ve Güneydoğu Asya bölgeleri İran İslam Cumhuriyeti’nin dış politikasında özel önem arzediyor. Bu bağlamda geçen hafta Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif Singapur’a bir ziyaret gerçekleştirerek ASEAN Dışişleri Bakanlalrı zirvesine katıldı.

Bültenimizi bu ziyaretle ilgili hazırladığımız raporumuzla açıyoruz.

İran İslam Cumhuriyeti’nin Güneydoğu Asya birliği kardeşlik ve işbirliği anlaşması TAC’a katılma belgesi ASEAN’ın Singapur’da düzenlenen 51. Dışişleri bakanları zirvesinde imzalandı.

Güneydoğu Asya birliği kardeşlik ve işbirliği anlaşması TAC şubat 1976 tarihinde Endonezya, Malezya, Tayland, Filipinler ve Singapur ülkeleri tarafından imzalandı. Bu anlaşmanın hali hazırda 30 üyesi bulunuyor.

Bugün ASEAN birliği 630 milyon nüfusu ve 2.4 trilyon dolar yıllık gayri safi milli hasılası ile dünyanın beşinci büyük iktisadi kutbunu oluşturuyor.

Şimdi ise İran’ın TAC’a katılması iki taraf arasındaki ilişkilerde yeni bir dönemin başlangıcı olması bekleniyor. Güneydoğu asyaa bölgesi ihracat bakımından geniş bir piyasa ve dış sermaye cezbi açısından da önemli bir kaynak sayılıyor.

İran İslam Cumhuriyeti Asya ülkeleri ile teamül çerçevesinde petrole karşı çeşitli ürünlerin alımı yerine daha ciddi bir iktisadi işbirliği geliştirmek istiyor.

Cumhurbaşkanı Ruhani’nin geçen sene Endonezya, Malezya, Vietnam ve Tayland’a yaptığı ziyareti ve bu ülkelerin üst düzey yetkilileri ile en çok iktisadi işbirliği konularını görüşmesi, İran İslam Cumhuriyeti nizamının yeni küresel şartlar ve bölgesel hassasiyetlerin bilincinde hareket ederek bu ülkelerle iktisadi ilişkilerini geliştirmek istediğini ortaya koydu.

Amerika Başkanı Donald Trump geçen Pazartesi günü bir kararı imzalayarak İran İslam Cumhuriyeti’ne bazı illegal yaptırımların yeniden uygulanmasına zemin hazırladı. Trump ardından bir açıklama yaparak 7 Ağustos Salı günü İran İslam Cumhuriyeti’ne yaptırımların yeniden uygulanacağını ve bu çerçevede İran’ın otomotiv sektörü, milli para birimi ve altınına yaptırım uygulanacığını, İran’ın bankacılık ve  petrol sektörüne illegal yaptırımların da 5 Kasım 2018’den itibaren yürürlüğe gireceğini ifade etti. Trump açıklamasında bir kez daha İran ile imzalanan nükleer anlaşmayı korkunç niteledi ve İran ile iktisadi ilişkilerini kesmeyen ülkeleri de ağır bedeli olmakla tehdit etti.

Amerika Başkanı Trump açıklamasında ayrıca Avrupalı firmaları da İran’dan çekilmeye teşvik etmeye çalıştı. Oysa Avrupa birliği AB Pazartesi günü bir bildiri yayımlayarak Amerika yönetiminin İran’a yeniden yaptırım uygulamasını büyük talihsizlik niteledi. AB troykası ABD’nin yaptırımlarına paralel olarak Avrupalı firmaları bu yaptırımlara karşı koruma altına alan engelleme yasasını yürürlüğe koydu. AB bildiride İran ile etkili mali kanalı açık tutmaya ve İran’ın petrol ve doğalgaz satışının devam etmesini sağlamaya çalıştıklarını vurguladı.

Uluslararası siyaset meseleleri uzman Dan Glizbruk bir rapor yayımlayarak ABD Başkanı Trump’ın İran petrolü hakkındaki kuruntuya dayalı tedbiri için onlarca yıl geç kalındığını belirterek Trump’ın nükleer anlaşmadan çekildikten sonraki İran karşıtı politikalarının sonuca ulaşıp ulaşmayacağını değerlendirdi.

Raporunu Trump’a gönderme yaparak başlayan Glizbruk şu ifadelere yer verdi: Trump elinde ne varsa İran’a karşı iktisadi bir savaş başlatma yolunda kullanıyor. Ancak buna karşın Trump’ın sorunu şu ki elindekilerle elinde olması gerekenlerin arasında büyük bir uçurum var, zira bir zamanlar sırf Amerika’nın elinde olan o güç çoktandır elden gitmiştir.

Amerika yönetiminin İran’a dayattığı yaptırımlar, Washington yönetimi bir yandan uluslararası arenalarda ciddi muhalefetlerle karşı karşıya kaldığı ve öbür yandan da İran yönetimi bu yaptırımların muhtemel tesirleri ile mücadele için bazı gerekli tedbirleri aldığı bir sırada gündeme geliyor.

İran merkez bankası Başkanı Abdulnasır Himmeti ise bir açıklama yaparak, İran İslam Cumhuriyeti ABD’nin yaptırımlarına karşı büyük bir iktidarla hazırlandığını belirtti.

Bu çerçevede Tahran yönetimi Salı gününden itibaren yeni döviz paketini uygulamaya başlıyor. Buna göre İran mevcut iktisadi şartlarda ve döviz stokları ile Amerika’nın tüm sabotajlarına rağmen ülkenin ekonomik şartları üzerinde tam olarak hakim olduğu ve temel ihtiyaçların karşılanmasında hiç bir sorunu olmadığı anlaşılıyor.

Amerika Başkanı Donald Trump kendince İran üzerine tüm yolları kapatmak istiyor ve yaptırımları da bu hedef doğrultusunda uyguluyor. Fakat Trump’ın en büyük sorunu, bu süreçte tüm dünyayı kendi yanına çekmek istemesidir. Şimdiye kadar Avrupalı yetkililer nisbi de olsa Amerika karşısında durdu, fakat Avrupalı yetkililerin Amerika’ya karşı tüm gücücünü ve imkanlarını kullanacağını düşünmek biraz saflık gibi gözüküyor. Cumhurbaşkanı Ruhani geçenlerde AB’nin ABD’ye karşı tutumu yeterli olmadığını, AB’nin sözü amelleri ile desteklenmesi gerektiğini belirtti. Her halükarda İran AB’dan Amerika’nın verdiği zararı nasıl telafi edeceği konusunda güvence bekliyor.

Bilindiği üzere AB troykası Almanya, Fransa ve Britanya ve diğer AB üyeleri ve özellikle Fransa İran ile ticari ilişkilerin yeniden başlamasından büyük menfaat görmeye başladı. Avrupa komisyonu istatistik merkezi eurostat tarafından yayımlanan veriler, AB’nin 28 üyesi ile İran İslam Cumhuriyeti arasındaki ticaret hacmi 2017 yılında bir önceki yıla oranla yüzde 53 artış kayderek 21 milyar avroya ulaştı.

Öte yandan Avrupa Birliği Dış Politika Sorumlusu Federica Mogherini geçen hafta Singapur’da bir açıklama yaparak AB uluslararası ortakları ile işbirliği yaparak Bercam nükleer anlaşmasını korumaya çalıştığını belirtti.

Singapur’un Naniang üniversitesinde bir konuşma yapan Mogherini şöyle dedi: Biz dünya genelinde uluslararası ortaklarımızla işbirliği yaparak İran ile yasal ticaretin devam etmesini sağlamak istiyoruz. Biz bunu yapacağız, zira Bercam nükleer anlaşması hepimizin toplu güvenliği ve AB güvenliği için faydalıdır.

Mogherini  uluslararası anlaşmalar imzalanır imzalanmaz herkesçe saygı ile karşılanması gerektiğini de sözlerine ekledi.

Geçen hafta İran ve Afganistan yönetimleri transit işbirliğini geliştirmek ve bedelleri hafifletmek için yeni anlaşmalara vardı.

Geçen hafta İran yol ve kentleşme Bakanı Abbas Ahundi, Tahran’da Afganistan ulaştırma ve havacılık Bakanı Muhammed Hamid Tahmasbi ile ortak basın toplantısında Tahran ve Kabil yönetimleri karayolu ve  demiryolu transiti alanında anlaşmaya vardıklarını açıkladı.

İki ülke arasında varılan anlaşmanın detaylarını açıklayan Bakan Ahundi şöyle dedi: Hali hazırda İran ve Afganistan arasındaki transit alanında bazı tarifeler uygulanıyor. Bunlardan bazıları resmi ve bazıları gayri resmi tarifelerdir. Oturumda gayri resmi tarifelerin tespit edilerek azaltılması veya tamamen kaldırılması kararlaştırıldı.

Yol ve kentleşme Bakanı Ahundi ayrıca üç ülke arasında transit işbirliğini geliştirmeyi amaçlayan İran, Afganistan ve Hindistan arasında Çabahar üçlü transit anlaşmasına işaret ederek şöyle  devam etti:

Çabahar anlaşması çok iyi uygulandı ve üç ülke arasında yeni bir koridor oluşturdu.

Bakan Ahundi ayrıca İran’ın Haf kentinden Afganistan’ın Hirat kentine uzanan demiryolu da hizmete girme aşamasına geldiğini belirterek, İran Afganistan’da karayolu inşaatında yardımcı olmaya hazır olduğunu ifade etti.

İran demiryolları şebekesi komşu ülkelerle bağlantıları her geçen gün biraz daha gelişiyor. İran ve Afganistan geçen sene bu çerçevede ve iki ülkenin demiryollarının birleşmesi için bir anlaşma imzaladı. Bu anlaşmaya göre İran ve Afganistan Haf – Hirat demiryollarının üçüncü ve dördüncü bölümlerini inşa etmeye ivme kazandıracak ve yakında iki ülke arasınnda ilk yük treni sefere çıkacak.

Yol ve kentleşme Bakanı yardımcısı ve ulaştırma altyapılarını geliştirme firması Başkanı Hayrullah Hademi ise geçenlerde Haf – Hirat demiryolu bu yılın sonuna kadar hizmete gireceğini açıkladı.

Şimdi karayolları ve demiryolları alanlarında uygulanan yeni projeler ve bu uğurda atılan adımlarla birlikte iki ülke arasında transit faaliyetlerinde artış yaşanması bekleniyor.

İran ve Afganistan bundan önce de Hindistan ile imzaladıkları üçlü işbirliği çerçevesinde Afganistan’ın Çabahar limanı üzerinde uluslararası açık denizlere ulaşmasına imkan sağladı. Çabahar limanı orta Asya bölgesinde karada mahsur kalan ülkelerin uluslararası açık denizlere ve limanlara ulaşmaları bakımından stratejik önem arzediyor.

Afganistan demir madeni başta olmak üzere bir çok önemli madeni bulunan bir ülkedir ve bu yüzden demiryolları üzerinden bu kaynaklarından ticari ve iktisadi yönde yararlanabilir.

Ekonomi uzmanı Alirıza Muradi, Afganistan’da demiryollarının gelişmesi önemli bir konu olduğunu belirterek şöyle diyor:

Haf – Hirat ve Sengan demiryolu projesi orta Asya bölgesine transit koridorunu tamamlayarak böylece Afganistan’da ticaretin gelişmesine katkı sağlayabilir.