Bültenimizi geçen hafta İran’la ilgili önemli iktisadi gelişmelerin ana başlıkları ile açıyoruz.

Bercam nükleer anlaşmasıyla ilgili tartışmaların devamında Fransa Cumhurbaşkanı Macron’un ABD Başkanı Trump’la görüşmesi,

6. İran – AB ticaret ve bankacılık oturumunun Tahran’da düzenlenmesi,

Dünya Bankası ve IMF’in son İran raporları,

Çabahar liman kentinin Tahran – Kabil ilişkilerinde önemi,

Bugünkü bültenimizde ele almak istediğimiz bazı önemli gelişmeleri oluşturuyor.

Amerika Başkanı Donald Trump’ın Bercam nükleer anlaşması ile ilgili alacağı kararı açıklamasına bir hafta kaldığı bir sırada anlaşmanın tarafları olan ülkelerin bu anlaşmayı koruma çabaları devam ediyor. Beyaz saray yetkilileri Washington yönetimi Bercam nükleer anlaşmasını  yeniden müzakere etmek veya onu değiştirmek istemediğini ve sadece Tahran yönetimi ile eksiklikler tabir ettiği durumları giderecek ek anlaşmalara varmak istediğini belirtiyor.

Bercam nükleer anlaşması ile ilgili alacağı kararda geçen dönemde olduğu gibi anlaşmaya bağlı kalacağından söz ediyor. Ancak görünen o ki Amerika Başkanı Trump’ın bu anlaşmadan çekilme hevesi, Mike Pompeo gibi Bercam karşıtı birini Dışişleri Bakanı yapması ve Bulton gibi bir İran düşmanını milli güvenlik danışmanı olarak seçmesinin ardından şiddetlenmeye başladı. Öte yandan başta Fransa Cumhurbaşkanı Macron ve Almanya Başbakanı Merkel olmak üzere Avrupalı üst düzey yetkililerin nükleer anlaşmayı kurtarmak üzere Amerika’ya yaptıkları ziyaretlerin ufku da pek aydın olmadığı gözleniyor.

Fransa Cumhurbaşkanı Emanuel Macron bu bağlamda Amerika Başkanı Donald Trump ile görüştükten sonra yaptığı son açıklamasında, Trump’ın iç siyaset arenasında bazı nedenlerden ötürü bu anlaşmadan çekilebileceğini tahmin ettiğini belirtti. Macron, ABD Başkanı Trump Bercam nükleer anlaşmasını savunmakta pek istekli gözükmediğini, fakat Fransa her halükarda bu anlaşmada kalacağını vurguladı.

Öte yandan Almanya da Amerika’nın bu anlaşmadan çekilmesi çok sert sonuçları olacağı uyarısında bulunuyor. Almanya Dışişleri Bakanı Haiko Mas konu ile ilgili yaptığı açıklamada, Bercam nükleer anlaşması başarısız olduğu veya Amerika bu anlaşmadan çekildiği takdirde anlaşmanın hiç bir alternatifi olmadığını belirtti.

Bu arada İranlı yetkililer de Amerika bu anlaşmadan çekilerek yaptırımları yeniden uygulaması durumunda İran da bu anlaşmadan çekileceği uyarısında bulundu.

Amerika Başkanı Trump’ın anarşist politikaları yabancı firmaları ve bankaları İran ile işbirliği yapma konusunda bir nevi kuşku ve korkuya sürüklüyor. Peki ama bu büyük engeli aşmanın yolu ne olabilir?

İran bu şartları değiştirmek için yeni bir diplomasiyi gündemine almış bulunuyor ve doğrudan ticari müzakereleri gerçekleştirerek yabancı devletlere, firmalara ve bankacılara güven vererek küresel bankacılığa doğru yeni bir kapı açıyor.

Bu çerçevede geçen hafta İran ve Avrupa arasında 6. Ticaret ve Bankacılık zirvesi Cumartesi sabah saatlerinde düzenlendi. Bültenimize bu oturumla ilgili raporumuzla devam ediyoruz.

Geçen hafta İran ve Avrupa arasında 6. Ticaret ve Bankacılık zirvesi Cumartesi sabah saatlerinde düzenlendi. Avrupa İran’ın en büyük ticari ortaklarından biri sayılıyor, fakat son iki yılda iki taraf arasındaki ticaret ve bankacılık bazında ilişkileri Bercam nükleer anlaşması yürürlüğe girdikten sonra bazı sıkıntılarla karşılaştı. Gerçi son iki yılda iki taraf arasındaki ticari ilişkilerde önemli bir açılım yaşandı, fakat İranlı bankalar hala Avrupa bankaları ile işbirliğinde bazı sıkıntılarla karşılaşıyor.

Zirvede İran para ve bankacılık araştırma merkezi Başkanı Ali Divanderi, İran ve Avrupa arasında bu oturumun temeli üç yıl önce atıldığını, fakat buna karşın iki taraf arasında bankacılık işlemlerinde özellikle Bercam nükleer anlaşmasından sonra İran’ın beklentileri karşılanamadığını belirtti.

Divanderi ayrıca İran ve Avrupa bankaları arasında son iki yılda gerçekleşen mali işlem hacmi hakkında da, hali hazırda İran 835 Avrupalı firma ile işbirliği yaptığını ve son iki yılda 3 bin 850 teminat mektubu açıldığını, fakat buna karşın bazı engeller bulunduğunu ve bu da İranlı işadamlarının işini zorlaştırdığını vurguladı.

İran’ın Almanya büyükelçisi Ali Macedi ise İran ve Avrupa arasında 6. Ticaret ve Bankacılık zirvesinde yaptığı konuşmada eğer Avrupa avroyu dolar karşısında takviye etmezse, sadece ticari faaliyetlerinde sıkıntı yaşamaz, aynı zamanda İran gibi ülkelerde ilişkilerinde de büyük zararlara katlanmak zorunda kalır.

Macedi, BM güvenlik konseyinin beş daimi üyesi veto hakkını kullanarak siyasi hedeflerin uluslararası camiaya yattığını, Amerika ise aynı zamanda doların gücü ve iktisadi imkanları ile politikalarını dayattığını vurguladı.

Zirvede konuşan İran Merkez Bankası Başkanı Veliullah Seyf konuşmasını İran’da bankacılık sistemini ve ülke ekonomisine ayırdı.

Seyf Avrupa ülkelerinden iki taraf arasında ticaret hacmine uygun olarak güvenli banka kanallarını oluşturmalarını ve sonuçta ilişkileri geliştirmek için zemin oluşturmalarını beklediklerini ifade etti.

Seyf ayrıca bu tür oturumların bu hedefe hizmet etmesini umduklarını vurguladı.

İran ticaret odası Başkanı Mesut Hansari ise artık tek yanlı yaptırımların dönemi son erdiğini ve İran’da yatırım yapma zamanı geldiğini belirtiyor.

Avrupa komisyonunun raporuna göre İran ve Avrupa arasında ticaret hacmi %80 artış kaydettiğini açıkladı. Hansari açıklamasında, Bercam nükleer anlaşması Amerika dışında beş büyük güçle varılan bir anlaşma olduğunu, fakat esas soru, AB ülkeleri de Amerika gibi bu anlaşmadan caymak isteyip istemediği sorusu olduğunu kaydetti. Buna göre AB şimdi ABD Başkanı Donald Trump’ın sinsi politikalarına karşı nasıl bir tavır koyacağına açıklık getirmesi gerekir. Hansari, ABD Başkanı Trump kesinlikle böylesine uluslararası önemli bir anlaşmayı gözardı edemeyeceğini ifade ediyor. Hansari ayrıca İran bankacılık alanında ilişki kurmaya hazır olduğunu, ancak bu istek karşı tarafta da olması gerektiğini vurguluyor.

Hali hazırda İran iktisadi büyüme açısından gerekli tüm altyapılara sahiptir ve bu da yatırım için önemli bir fırsat sayılıyor. İran dünyada petrol ve doğalgaz kaynakları toplamında birincidir. IMF ise son raporunda İran’ın 2018 yılında ekonomik büyümesi artarak %3.8 seviyesine ulaşacağını tahmin etti. IMF ayrıca İran’da 2018 yılında enflasyon oranı da düşerek %10.1 seviyesine düşeceğini vurguladı. İran’da 2017 yılında enflasyon oranı %10.5 düzeyinde gerçekleşti.

Dünya bankası da geçen Aralık ayında yayımladığı raporda İran’ın ekonomik büyüme endeksini %4 olarak tahmin etmişti. Dünya bankası İran’ın 2017 yılında ekonomik büyümesini %3.6 olarak belirlemişti ve şimdi bu oranın 2018 yılında %4 seviyesine ulaşacağını tahmin ediyor.

Bu arada İslam İnkılabı Lideri Ayetullah Hamanei geçen hafta 35. Uluslararası Kur'an'ı Kerim yarışmacılarını kabulünde de İran son kırk yılda küresel istikbarın karşısında durduğunu ve bu nizamı yok etmek isteyen düşmanlara rağmen büyük ilerleme kaydederek gücüne güç kattığını belirtti.

İran’ın Çabahar liman kenti Tahran – Kabil ilişkilerinde bir dönüm noktasıdır. Konu ile ilgili bir açıklama yapan Afganistan’ın İran büyükelçisi Nasir Ahmet nur, Afganistan devleti ve özel sektörü Çabahar liman kentinin bir an önce hazır hale gelmesini beklediklerini belirtti.

Afganistan’ın ticareti ve ithalatı genellikle Hindistan ve Çin üzerinden yapılıyor. Bu ticari güzergahta, Çabahar liman kenti ve Çabahar – Milek transit güzergahı mesafenin ve giderlerin Afgan tacirler için düşmesine vesile oluyor.

Hali hazırda Hindistan’ın Afganistan ve orta Asya cumhuriyetleri ile yıllık ticaret hacmi 17 milyar dolardır ve Çabahar bu ticarette en sarfeli transit yoludur.

Öte yandan Çabahar limanı İran’ın tek devasa gemilerin yanaşabildiği limanıdır. Şimdi şehit Beheşti limanının ilk ünitesinin hizmete girmesi ile birlikte 8.5 milyon ton kapasiteli bir liman İran’ın limanlarının kapasitesine eklenmiş oluyor. Bundan başka kıyıdaki faaliyetlerin hacmine de 15 milyon ton ekleniyor. Bu arada çabahar limanından demiryolu ve karayolu projeleri de devam ediyor ve üç yıla kadar bu liman Zahedan üzerinden İran demiryolları ağına katılıyor.

Çabahar kentinde şehit Beheşti limanının ilk ünitesi geçen Aralık ayında Cumhurbaşkanı Ruhani ve 27 ülkenin üst düzey yetkililerinin katıldığı törenle hizmete girdi. Bu proje sadece Afganistan için değil, aynı zamanda tüm orta Asya ülkeleri için de büyük önem arzediyor.

Çabahar üçlü transit anlaşması Mayıs 2016 tarihinde İran Cumhurbaşkanı Ruhani, Hindistan Başbakanı Narendra Mudi ve Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani huzurunda üç ülkenin yol bakanları tarafından Tahran’da imzalandı. İran ve Hindistan ise Yeni Delhi’nin Tahran’a Çabahar limanını geliştirmek üzere 150 milyon dolar finans sağlaması ve bu limanda doğrudan 85 milyon dolar yatırım yapması üzerinde mutabakata vardı.

Biraz önce de belirtildiği üzere Hindistan Afganistan ve orta Asya ülkeleri ile yılda 17 milyar dolar ticaret yapıyor ve 2020 yılına kadar bu ülkeden orta Asya bölgesine 16 milyon ton ürün ihrac edilmesi bekleniyor. Bu yüzden Hindistan için Çabahar liman kenti bu ihracatı gerçekleştirmek ve orta Asya ve Kafkasya ülkeleri ve Rusya ve oradan da Letonya ve Estonya ve beyaz Rusya’ya ulaşmak için en ideal transit güzergahtır.