Bu bölümde İran'ın Güney'i ve Kuzey'inde bulunan endüstri ve ticari serbest bölgelerinin yatırım kapasitelerini gözden geçirmeye çalışacağız.

İran, Batı Asya'nın göbeğinde bir köprü misali dünyanın en büyük gölü yani Hazar Denizi'ni Fars Körfezi ve Umman denizine bağlarken dünyanın Doğusu ve Batısını da bir birine bağlamaktadır. İran'ın özel coğrafi konumu ülke sınırlarında özellikle de Kuzey'de ve Güney'de birçok serbest ticaret bölgesinin oluşturulmasına neden olmuştur. Bu serbest ticaret bölgeleri karadan ve denizden dünyanın farklı noktalarına ticari mal aktarımı ve taşınması alanında büyük bir kapasiteye sahiptir.

Halihazırda İran genelinde yedi endüstriyel-ticari serbest bölgesi faaliyet göstermektedir. Bunlar Enzeli, Eres,Maku, Kışm, Kiş, Çabahar ve Ervend bölgeleridir. Bunların yanı sıra Buşehr, Cask, İnce Burun, Bane-Merivan, Mehran, Kasrı Şirin ve Zabol bölgelerinin yapımı ve faaliyete hazırlanma süreci de devam etmektedir. Buna ilaveten genelde hem kara yolları hem suya erişim sağlayan serbest bölgelerin yanı sıra transit alanında büyük bir role sahip olan bir kaç liman da mevcuttur. Bu limanlar arasında şunlara değinebiliriz:  Şehit Recai Limanı, İmam Humeyni Limanı, Emir Abad Limanı, Noşehr Limanı, Astara limanı ve Hurremşehr Limanı. 

Sohbetimizin devamında Enzeli, Eres ve Maku serbest bölgelerinin kapasitelerini anlatmaya çalışacağız. 

İran'ın Kuzey'inde Hazar Denizi'nin Güney sahillerinde yer alan Enzeli endüstriyel ve ticari serbest bölgesi bölgenin en büyük ve en aktif limanında yer almaktadır. Rusya'nın Astarahan ve Lagan limanları, Türkmenistan'ın Türkmenbaşı limanı, Kazakistan'ın Aktau limanı ve de Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Bakü limanına yakınlığı yüzünden İran Enzeli limanını eski Sovyetlerden bağımsızlığını elde eden ülkelerin piyasalarına erişimi anlamında çok iyi bir konuma sahiptir. Enzeli limanının bulunduğu Gilan eyaletinin ılımlı hava kuşağında yer alması ve de komşu eyaletler ile uygun kara yollarına sahip olması bu limanın bir diğer bariz özelliklerindendir. 

Enzeli serbest bölgesi 3200 hektar karadan ve yaklaşık 2 kilometre sahil sularından oluşmaktadır. Enzeli serbest ticaret bölgesinde, koruma altına alınan bölgeler, sulak alanlar, ve genelde değerli çevre zenginlikleri de bulunmaktadır. Bu açından Enzeli bölgesi turistik hedefler için de uygun bir alan sayılır. Fetatu Ormanlık Alanı, Enzeli sulak alanı, Hazar Denizi'nin güzel sahilleri, Kaspiyan Limanı ve Bucak Milli Parkı bölgenin 3 bin 260 hektarlık kara ve deniz alanları olarak her yıl turistleri Enzeli Serbest Bölgesine kazandırmaktadır. 

Enzeli serbest bölgesi bunların yanı sıra, İran'ın en büyük sürüngenler bahçesi ve de akvaryum turistik ve eğlence kompleksine de sahiptir. Bu büyük projeler Haziran 2018'de Enzeli serbest bölgesinde kurulmuştur. Bu akvaryum müzesinde dünyanın nadir ve güzel balık türleri beş kıtadan getirilerek sergilenmektedir. Bu kompleks 10 bin metre kareyi aşkın bir alanda dört katlı olarak özel sektör tarafından inşa edilmiştir. Enzeli Serbest Bölgesinde, lunapark, Bowling Eğlence Merkezi, çok boyutlu sinema, konaklama merkezleri ve farklı ticari ve alış veriş merkezleri bulunmaktadır. 

İran'ın diğer serbest endüstriyel ve ticari bölgelerinden biri de Eres Serbest Bölgesidir. Bu serbest bölge İran'ın Kuzeybatısında Aras nehrinin kıyısında yer almaktadır. Bu bölge sınırın sıfır noktasında Azerbaycan Cumhuriyeti, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ve Ermenistan sınırlarının kesiştiği noktada yer almaktadır. Bu serbest bölge 51 bin hektarlık yüz ölçümü ile Culfa ve Keleyber ilçelerini kapsamaktadır. Eres Serbest Bölgesi çok önemli jeo-ekonomik konumundan ve de transit alanında küresel piyasalara erişiminden dolayı ihracat ve ithalat alanındaki yatırımlar için mükemmel bir noktadır. 

Bu endüstriyel ve ticari bölgenin merkezi olarak Culfa şehri ticaret ve gümrük alanında zaten yüzyıllık bir geçmişe sahiptir. Culfa şehrindeki İran İslam Cumhuriyeti ve Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ortak sınır noktası Tahran havalimanının ardından İran'ın en çok yolcu transiti noktasıdır. 

Eres Serbest Ticaret Bölgesi koruma altına alınmış değerli ekolojik bölgeleri, zengin su ve iklim kaynakları, uluslararası orman rezervleri, çevresel özellikleri ve de tarihi, kültürel, doğal ve spor alanlarındaki gelişme kapasitelerinden dolayı artık tedavi, sağlık, eğlence ve turizm açısından uluslararası bir bölgeye dönüşmüştür. 

Eresbaran Ormanları, Asiyab Harabe Şelalesi, Hâce Nazar Kervansarayı, Saint Stepanaos Kilisesi, Çoban İbadethanesi, Aras Nehri, Ziyaülmülk Köprüsü, Kiyameki Yanardağı, Hudaferin Barajı, Gülhaneî bölgesi, Gerdiyan ve Gül-ferec ovası ayrıca helikopter taksi  Eres Bölgesinin turistik özelliklerinden sayılır. Bu alanda büyük bir yatırım fırsatı söz konusudur. 

Eres endüstriyel-ticari bölgesi demiryolu ve kara yolları ile, elektrik, sulama ve su dağıtma, doğalgaz dağıtma sistemi, iletişim ve telekomünikasyon şebekeleri, fiberoptik, telsiz internet, büyük sigorta şirketlerinin ve bankaların temsilcilikleri ve şubeleri, gümrük depoları, havalimanı, kamu büroları ve idareleri, otel, restoran, motel, konaklama yerleri, restoranları ve üniversiteleri ile her açıdan donanımlı  bir bölgedir. 

Eres bölgesinde yatırım yapacak yabancı yatırımcılar için özel avantajlar tanınmıştır. Bu çerçevede her türlü ekonomik faaliyeti başlatanların 20 yıl boyunca vergilerden muaf tutulması, İranlı ortakları olmadan yüzde yüz dış yatırım imkanı  ve de  yabancı uyrukların vizesiz olarak giriş ve çıkış yapması imkanlarına değinebiliriz. İşte bu gibi kolaylılar sayesinde halihazırda 22 yabancı şirket Eres Bölgesinde faaliyet gösteriyor. Bu çerçevede Tükriye, Güney Konre, Hindistan, Ermenistan, Çin ve Kazakistan'dan 100'ü aşkın girişimci ekonomik ve ticari alanlarında faaliyet göstermektedirler. 

Eres serbest bölgesi eski başkanı Mohsen Hâdım Arab-Bâgî bu bölgedeki yabancı arabalar ile ilgili şöyle diyor: "Eres Serbest Bölgesine kullanılacak arabalar için özel bir plaka söz konusudur. Bu plaka rüsumsuz olarak bölgeye ithal edilen ve 135 kilometre yarıçapında bir hareket alanına sahip arabalara monte edilir. Bu kısıtlama ise İran'ın Doğu Azerbaycan Eyaletinde yakın gelecekte kaldırılması planlanmaktadır. "

İran'ın bir diğer endüstriyel ve ticari serbest bölgesi Maku Serbest Bölgesidir. Bu bölge 26 Aralık 2010 tarihinde 500 bin hektarı aşkın bir alanda İran İslam Cumhuriyetinin bir başka serbest bölgesi olarak kayıt altına alındı. Maku ilçesinde bulunan Maku serbest bölgesi İran'ın Kuzeybatı bölgesinde Batı Azerbaycan eyaletinde yer almıştır. Bu bölge Kuzey'den Karasu ırmağı ve Türkiye, Doğu'dan Aras nehri ve Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, yine Batı'dan Türkiye ve Güney'den de İran'ın Hoy ilçesi ile çevrilmiştir. 

Maku serbest bölgesi yalnızca Azerbaycan Cumhuriyeti ve Türkiye'ye değil Ermenistan ve Gürcistan'a da yakındır. 

Maku Serbest Bölgesinin Karadeniz'de bulunan Trabzon ve Akdenizde bulunan Mersin limanına yakınlığı da bu bölgenin karadan ve denizden Avrupa piyasalarına erişim imkanlarını arttırmıştır. Maku serbest bölgesinin bu alandaki avantajları bu noktayı Asya ve Avrupa'nın kesişme noktasına dönüştürmüştür. 

Maku şehri içinden Zengbar nehrinin geçtiği İran'ın en güzel şehirlerinden biridir. Maku şehri, nehrinin yanı sıra birçok doğal güzelliğe de sahiptir. Bu bölgenin Kuzeyi ve Güneyi dağlık bölgelerden oluşmaktadır. Batısı ve Doğusu ise Kale Deresi ve Çay-Basar ovaları ile çevrilidir. Gerçekte Maku Avrupa'ya yönelik ticari mal transitinde  Türkiye ve Azerbaycan, ayrıca Kafkasya'nın potansiyel konumundan yararlanarak çok büyük bir kapasiteye sahiptir. Bunun yanı sıra bölgedeki zengin tarih ve medeniyet birikimleri ayrıca doğal ve çevre güzellikleri de turizm için büyük imkanlar yaratmıştır. 

Uluslararası havalimanının inşası, İran genel demiryolları ağına bağlanan demiryollarının inşası ve böylece Türkiye ve Azerbaycan Cumhuriyeti demiryolları ile entegre olması Maku'nun geliştirilmesi planının önemli bir parçasıdır. 

Maku serbest endüstri ve ticaret bölgesi parlak geleceği ile yabancı yatırımcılar için de büyük karlara vesile olabilir. 

Kamu yönetimi araştırmacısı Dr. Ferecullah Reh-neverd serbest bölgeler ile ilgili şöyle bir değerlendirmede bulunmaktadır: "İran'daki serbest bölgeler İran İslam Cumhuriyeti'nin İlk Toplumsal ve Ekonomik Gelişmesi planı yasasının 19'uncu özel maddesi çerçevesinde ekonomik gelişmenin sağlanması, istihdam, yatırım ve ticari mal üretimi ve ihracatı için fırsatlar yaratılması amacı ile kurulmaya başlandı. İran serbest bölgelerinin çok yönlü olarak potansiyelleri ve kapasitelerini gören hükümetler ise bu bölgelerde yatırımcılık için avantajlar tanıdılar. "

Dr. Rehneverd'in değindiği gibi serbest bölgeler yabancı yatırımcılar için büyük bir fırsat sayılır. Vergi muafiyetlerinden yararlanma, gümrük rüsumları olmadan bölgedeki sanayi birimleri için gereken ham maddeleri ithal etmek, ekonomik faaliyetlerden doğan karı ve sermayeyi rahatça içeri sokmak ve çıkarmak imkanı, kolaylık sağlayan yatırımcılık kuralları ve yabancı uyrukların vizesiz olarak giriş çıkış yapmaları İran'daki serbest bölgeler için tanınan avantajlardandır. 

Tüm bu avantajlara ilaveten yerli yabancı tüm tüzel ve gerçek kişiler ve uluslararası kurumlar ve kuruluşlar da serbest bölge yasalarına göre bağımsız bir şekilde ya da iş birliği yaparak yani ortakları ile beraber İran'da yatırım yapabilirler. 

Değerli dinleyiciler bugünkü sohbetimizde İran'ın Kuzey ve Kuzeydoğu bölgesinde bulunan Enzeli Serbest Bölgesi, Eres ve Maku Serbest bölgelerini sizlere tanıtmaya çalıştık. Gelecek sohbetimizde ise İran'ın Güney'inde bulunan Kışm, Kiş, Çabahar ve Ervend endüstri-ticaret serbest bölgelerinin kapasitelerine değineceğiz.