Her bölümde bir ülkenin Ramazan etkinliklerini anlattığımız bugünkü sohbetimizde Tacikistan’da bu ayla ilgili gelenek ve görenekleri ele almak istiyoruz.

Resmi adı Tacikistan Cumhuriyeti olan Tacikistan orta Asya bölgesinde yer alan dağlık bir ülkedir. Tacikistan orta Asya bölgesinin en küçük ülkesidir. Bu ülkenin başkenti Duşanbe’dir. Nüfusu yaklaşık 8 milyon olan Tacikistan’da halkın yüzde 97 kadarı Müslümandır. Tacikistan’da mübarek Ramazan ayı diğer İslam ülkelerinde olduğu gibi özel yeri vardır.

Tacikistan halkı her yıl mübarek Ramazan ayını kendilerine özel merasimlerle karşılar. Tacikistan’ın gani kültürü ve medeniyeti İslam kültürü ve medeniyeti ile iç içedir ve buna göre Ramazan ayı bu ülkede sevgi ve şefkat ayı olarak ün yapmıştır.

Tacik kız Gülrohsar Müslüman bir ailenin kızıdır. Gülrohsar ailesi diğer Tacik aileler gibi her yıl mübarek Ramazan ayını büyük bir sevinçle karşıladığını ve bu aydan çok güzel anıları olduğunu anlatıyor. Gülrohsar, Tacikistan’da mübarek Ramazan ayında halkın birbirine karşı sevgisi ve sofralarının bereketi daha da arttığını, bu yüzden bu ayı çok sevdiğini kaydediyor.

Tacikistan’da üç yüzü aşkın cami bulunuyor. Bu mekanlar özellikle mübarek Ramazan ayında Müslüman Tacik halkının yaşamında önemli rol ifa ediyor. Tacik halkı camileri çok önemsiyor ve bu kutsal mekanların Müslümanların arasında vahdet ve kardeşliği pekiştirdiğine inanıyor. Bu yüzden Tacik halkı her yıl mübarek Ramazan ayına girmeden önce camileri oruçlu insanları ağırlamak üzere hazır hale getiriyor. Bu çalışmada en çok Tacik gençler katkı sağlıyor. Bu gelenek Tacikistan’da her yıl mübarek Ramazan ayından bir kaç gün önce tüm kentlerde ve köylerde yerine getirilen güzel geleneklerden biridir.

Tacikistan halkının en önemli geleneklerinden biri, mübarek Ramazan ayında aynı iftar sofrasında bir araya gelmektir. İnsanlar ister birbirini tanısın ister yabancı olsun bu etkinliğe camilerde katılıyor, birbirinin sağlığı için dua ediyor ve hep birlikte iftar ediyor. Bu etkinlik Tacikistan halkının İslami vahdetini ve kardeşlik duygusunu takviye ediyor. Tacik halkı mübarek Ramazan ayını ilahi rahmet ve bereket ayı biliyor ve Allah teala bu ayda oruç tutan insanlardan hoşnut olduğuna inanıyor.

Tacikistan’da mübarek Ramazan ayında en çok duyulan cümle ise “Ramazan mübarek” terimidir. Bu cümle Ramazan ayının sonuna kadar sürekli dile getiriliyor.

Tacik halkının konukseverliğini de yansıtan güzel geleneklerinden biri diğer İslam ülkelerinde olduğu gibi iftar sofrası kurmaktır; öyle ki Tacik halkı bu konuda adeta birbiriyle yarışıyor. Bu yüzden her Tacik aile Ramazan ayı başlamadan önce ağırlamak istedikleri konukların listesini ve hangi gün davet edileceklerini belirleyen bir liste hazırlıyor. Tacikistan’da iftara davet etmek eski bir gelenektir ve davet edilen kişi davet eden kişinin davetini reddedemez. Yine iftar ziyafetinde konukların ibadeti, teravih namazı kılmaları ve Kur'an'ı Kerim tilavet etmeleri için belli bir alan ayrılır, böylece hep birlikte ibadet ederek daha fazla sevap kazanılır.

Tacikistan’da Ramazan sofraları da bu diyarın geleneksel ve dini bağlarını ifade eden türdendir, nitekim iftar sofraları gelen konukları mutlu eder. Müslüman Tacik halkının iftar sofralarında helva, pilav, sütlü çay, çorba ve Neşala adı ile anılan Tacik halkına özel bir yemek mutlaka yer alır.

Tacik halkı sofraya “Desterhan” der. Mübarek Ramazan ayında Tacik halkı konuklarını çeşitli tatlılar, ekmekler, çerez, meyve ve sıcak yemeklerle ağırlar.

Neşala Tacikistan halkına özel bir nevi yemektir ve oldukça hoş bir tadı vardır. Tacik halkı bu yemeği özellikle Ramazan ayında sık sık yapar, öyle ki Tacikistan’da Neşala’sız Ramazan ayı imkansızdır. Neşala her Tacik ailenin sofrasında yer alır ve tüketilmesi insanın suya olan ihtiyacını giderir.

Neşala’yı yapmak için şeker, yumurtanın akı ve Tacikistan dağlarından toplanan bir nevi bitki kökü kullanılır. Gerçi Neşala sade bir yemek gibidir, fakat hazırlanması oldukça büyük güç gerektiren bir yemektir ve bu yüzden Tacik erkekler tarafından yapılır. Neşala içerdiği şeker yüzünden tatlı ve protein zengini bir yemek çeşididir.

Neşala’dan başka Tacik halkı iftar sofrasına sütlü çay ve Man adında bir yiyecek de koyar. Sütlü çay adından da anlaşıldığı üzere çayla sütün karışımı ile yapılır.

Yine "Gerdsuz" adında un ve sütten yapılan bir başka yemek de Tacik halkının Ramazan ayında yaptığı ve oruçlu insanlara sunduğu faydalı bir besindir. Bu yemeği en çok Tacik kadınlar yapar. Gerdsuz’u yapmak için ilkin un yağda kavrulur ve ardından süt eklenir.

Tacik halkının Ramazan sofrasında Aş Pilav adı ile ün yapan bir çeşit pilav da bu sofraların olmazsa olmazıdır. Bundan başka Tacik halkı Ramazan sofralarında çeşitli meyve sularını tüketir.

Tacikistan’da mübarek Ramazan ayının en önemli İslami amellerden biri teravih namazıdır. Ramazan ayında her gece yatsı namazından sonra müstehap olan 20 rekat teravih namazı cemaat şeklinde kılınır.

Teravih namazından başka Tacikistan’da mübarek Ramazan ayı boyunca camilerde her akşam Kur'an'ı Kerim’in bir cüz’ü tilavet ediliyor ve böylece ay sonunda camiye gelenler Kur'an'ı Kerim hatmetmiş olur.

Kur'an'ı Kerim ayetlerini tilavet etmek ve cemaat namazını kıldırmakla görevli olan Kur'an'ı Kerim hafızları bazen mübarek Ramazan ayından bir iki ay önce Tacik halkının tabiri ile “Çille”ye oturur ve ezberledikleri sureleri gözden geçirir. Çille’ye oturmak, bir ameli kırk gün boyunca tekrarlamak demektir. Mübarek Ramazan ayında Kur'an'ı Kerim karileri bu ay başlamadan kırk gün önce Kur'an'ı Kerim tilavetine başlar.

Tacikistan’ın hemen hemen tüm kentlerinde yaygın olan Ramazan ayına özel geleneklerden biri de “Rab Men Hani” adı ile ün yapan merasimdir. Rab Men Hani geleneği orta Asya bölgesinde Buhara, Semerkand, Hisar, Bedahşan, Hatlan ve Serhan gibi Fars dilini konuşan tüm bölgelerde ve yine şive farklılığına rağmen diğer bazı yörelerde yerine getirilirdi. Bu gelenek halâ Tacikistan’ın kırsal ve dağlık alanlarında yerine getiriliyor.

Rab Men Hani merasimi iftar ziyafetinden sonra düzenlenir. Bu etkinlikle çocuklar bir kaç kişilik gruplarda ve sesi daha iyi olan birinin önderliğinde sokakları dolaşır ve evlere uğrar. Çocuklar ev sahibinin Ramazan ayını kutladıktan sonra Hamd suresini içeren ve Allah tealaya hamd ve duadan ve mağfiret ve bereket talebinde bulunmadan ibaret olan Rab Men şiirlerini birlikte okur; ev sahibi de onlara hediye verir. Tacik sosyologlara göre geçmişte Ramazan ayı ile ilgili şiirlerin yazılması ve okunması, bu şiirleri yazan ve okuyanların İslami gelenekleri koruma ve İslam dinini yaygınlaştırma çabalarının işareti olduğunu belirtiyor.

Tacik halkı mübarek Ramazan ayında zekat ve sadaka vermeye büyük önem verir ve herkes çevresinde yaşayan yoksul insanlara yardımcı olur. İftar sofrası kurmak ve muhtaç insanları bu sofraya davet etmek, Tacik halkının atalarından öğrendiği ve yaşattığı bir gelenektir.

Ramazan bayramında da Tacik halkı sıla-i rahim geleneğine sıkı sıkıya bağlıdır. Tacik halkı bayram günü bayram namazını kıldıktan sonra aile büyüklerini ziyarete gider ve ellerini öperek saygılarını gösterir. Aile büyükleri de küçüklerin yanağından öperek onlara bayramlık verir.

Ticakistan’da Ramazan ziyaretleri üç gün devam eder. Tacik halkının uzun yıllardır eda ettiği önemli geleneklerden biri de Noayd merasimidir.

Yeni bayram anlamına gelen Noayd merasimi, yeni yeni hayata gözlerini yumanların ailelerini teselli etmek üzere düzenlenen bir etkinliktir. Bu etkinlikte Tacik erkekleri kadınları yanına almadan vefat eden yakınlarının mezarını ziyaret eder ve onlara Allah tealadan mağfiret talebinde bulunur.

Tacik halkı Ramazan bayramında yine bayrama özel bir sofra kurar ve çeşitli geleneksel yiyeceklerini tedarik gördükten sonra evlerinin kapılarını konukları ağırlamak üzere açık bırakır.

Tacik halkı bayram sofrasına en az beş çeşit yiyecek ve tatlı koyar. Tacik çocukları en çok sevindiren etkinliklerden biri ise “Ayd Gerdek” merasimidir. Bu etkinlikte çocuklar için önceden hazırlanan paketlere çikolata ve para konur ve bayram günü çocuklara verilir.

Tacikistan’da mübarek Ramazan bayramında bir başka güzel gelenek geçmişte yaşanan küskünlükleri bir kenara bırakmak, küs olan insanları barıştırmak ve eşe dosta hediye vermektir.